Сир

Сир диэн Күнтэн үһүс планета. Күн систематын сирдиҥи планеталарыттан диаметрынан, маассатынан уонна чиҥинэн ордук улахан планета. Ый диэн биир аргыстаах.

Сир  

The Blue Marble, Apollo 17
Designations
Adjective	Terrestrial, Terran, Telluric, Tellurian, Earthly
Эргийэр иитэ
Epoch J2000.0
Aphelion	152,097,701 km 1.0167103335 AU
Perihelion	147,098,074 km 0.9832898912 AU
Semi-major axis	149,597,887.5 km 1.0000001124 AU
Eccentricity	0.016710219
Orbital period	365.256366 days 1.0000175 yr
Average orbital speed	29.783 km/s 107,218 km/h
Inclination	1°34'43.3"[1] to Invariable plane
Longitude of ascending node	348.73936°
Argument of perihelion	114.20783°
Satellites	1 (the Moon)
Физика кээмэйдэрэ
Mean radius	6,371.0 km[2]
Equatorial radius	6,378.1 km[3]
Polar radius	6,356.8 km[4]
Flattening	0.0033528[3]
Circumference	40,075.02 km (equatorial) 40,007.86 km (meridional) 40,041.47 km (mean)
Surface area	510,072,000 km²[5][6][note 1] 148,940,000 km² land  (29.2 %) 361,132,000 km² water (70.8 %)
Volume	1.0832073Халыып:E km³
Mass	5.9736Халыып:E kg
Mean density	5.5153 g/cm³
Equatorial surface gravity	9.780327 m/s²[7] 0.99732 g
Escape velocity	11.186 km/s
Sidereal rotation period	0.99726968 d[8] 23h 56m 4.100s
Equatorial rotation velocity	465.11 m/s
Axial tilt	23.439281°
Albedo	0.367[9]
Surface temp.    Kelvin    Celsius	min mean max 184 K 287 K 331 K −89 °C 14 °C 57.7 °C
Атмосферата
Surface pressure	101.3 kPa (MSL)
Composition	78.08% Nitrogen (N2) 20.95% Oxygen (O2) 0.93% Argon 0.038% Carbon dioxide About 1% water vapor (varies with climate)[9]

Cир аан дойду соҕотох олохтоох сирэ. 4.54 млрд. сыл анараа өттүгэр үөскээбитэ. Олох 1 млрд. сыллааҕыта.

Киэҥ өйдөбүлүгэр:

1. атах аннынааҕы үктэл;
2. Сир планета;
3. түөлбэ сир;
4. дойду;
5. үүнээйи үүннэрэргэ анаан оҥоһуллубут бааһына, оҕуруот сирэ;
6. моой ананыллыбыт ходуһа, сайылык, уһаайба, ойуур уо.д.а.

Т.к.: йер (был. түүр.); ер (түүр.); жер (казах., кирг.) — сир, туох эмит төрүкүттэн билиҥҥэ диэри баар миэстэтэ; түөлбэ сир.