Тыва

Тыва, официальнай аата Тыва Өрөспүүбүлүкэтэ — Арассыыйа Федерациятын субъега. 1961 с. Тыва АССР тэриллибитэ. 1991 Тыва Республиката.

Тыва Өрөспүүбүлүкэтэ

Тыва Өрөспүүбүлүкэтин былааҕа Тыва Өрөспүүбүлүтэтин гербэтэ
Киин куората	Кызыл
Иэнэ	168 600 км²
Дьонун ахсаана	308 500 (2006)
Федеральнай уокуруга	Сибирскай
Экономическай оройуона	Сибирскай
Ил тыла	Тыва тыла, Нуучча тыла
Председатель Правительства	Шолбан Кара-оол
Председатель Законодательной палаты Великого Хурала	Василий Оюн
Кэм зоната	MSK+6 (UTC+9, сайын UTC+10)

Илин Сибиир соҕуруу өттүгэр сытар. Киин куората — Кызыл.

Тыва илин уонна соҕуруу өттүнэн Монголиялыын быысаһар, хоту өттүнэн — Красноярскай кыраайдыын, хотугулуу-арҕаа Хакасиялыын, уонна Бурятияны, Иркутскай уобалаһы кытта арҕаа өттүттэн.

Тайаан сытар иэнэ 168,6 тыһ. км² — Федерацияҕа бу көрдөрүүтүнэн 24-с миэстэни ылар.

Устуоруйата

Былыргыы кэмэ

Таңды Урянхай

Сүрүн ыстатыйа: Тыва Дьон Өрөспүүбүлүкэтэ

Тыва АО

ССРС Үрдүкү Сэбиэтин бөрөсүүдьүмүн 1944 сыл алтынньы 11 күнүнээҕи Тываны ССРС састаабыгар ылар туһунан ыйааҕа (1944)

1944 сыл атырдьах ыйын 17 күнүгэр Тыва Народнай Өрөспүүбүлүкэтин Оччугуй Хураалын VII сиэссийэтигэр ТНР Сэбиэскэй Сойуус састаабыгар автономиялаах уобалас быһыытынан киирэрин туһунан быһаарыы ылыныллыбыт. Ол туһунан көрдөһүү ССРС Үрдүкү Сэбиэтигэр ыытыллыбыт.

1944 сыл алтынньы 11 күнүгэр ССРС Үрдүкү Сэбиэтин бөрөсүүдьүмэ көрдөһүүнү ылынан киллэрэр туһунан ыйаах таһаарбыт уонна РСФСР Үрдүкү Сэбиэтигэр Тыва Народнай Өрөспүүбүлүкэтин РСФСР састаабыгар автономиялаах уобалас быһыытынан ыларга этии киллэрбит.

РСФСР Үрдүкү Сэбиэтин бөрөсүүдьүмэ 1944 сыл алтынньы 14 күнүнээҕи ыйааҕынан Тыва автономиялаах уобалаһын быһыытынан бэйэтигэр ылбыт.

1961 сыл алтынньы 10 күнүгэр уобалас статуһа АССР-га диэри үрдэтиллибит.

Тыва АССР

Билиҥҥи кэм

Дьоно-сэргэтэ

Дьонун ахсаана

Дьонун ахсаана 308,5 тыһ. киһи (2006), плотноһа - 1,8 киһ./1 км² (2006),

Этнос

Омуктара:

• тывалар — 77 %
• нууччалар — 20,1 %
• атыттар — 2,9 % (2002 с. биэрэпис түмүгүнэн).

Урбанизация

Куорат олохтоохторун бырыһыана - 51,5 % (2006). Куораттара: Кызыл, Ак-Довурак, Туран, Чадан, Шагонар

3 тыһыынчаттан ордук олохтоохтоох нэһилиэнньэлээх пууннар 2007 сыл тохсунньу 1 күнүнээҕи туругунан

Кызыл 108,3 Тээли 3,8 (2003) Ак-Довурак 13,8 Хову-Аксы 3,7 (2005) Шагонар 11,3 Сукпак 3,7 (2003) Каа-Хем 10,4 Самагалтай 3,5 (2003) Чадан 10,0 Чаа-Холь 3,5 (2003) Туран 5,3 Балгазын 3,4 (2003) Кызыл-Мажалык 5,0 (2003) Хандагайты 3,2 (2003) Сарыг-Сеп 4,6 (2003) Бай-Хаак 3,1 (2003) Мугур-Аксы 4,0 (2003) Суг-Аксы 3,1 (2003)

Административнай тыырыллыыта

• Бай-Тайгинскай кожуун
• Барун-Хемчикскай кожуун
• Дзун-Хемчикскай кожуун
• Каа-Хемскай кожуун
• Кызылскай кожуун
• Монгун-Тайгинскай кожуун
• Овюрскай кожуун
• Пий-Хемскай кожуун
• Сут-Хольскай кожуун
• Тандинскай кожуун
• Тере-Хольскай кожуун
• Тес-Хемскай кожуун
• Тоджинскай кожуун
• Улуг-Хемскай кожуун
• Чаа-Хольскай кожуун
• Чеди-Хольскай кожуун
• Эрзинскай кожуун

Экономика

Энергетика

Транспорт

Өҥө оҥоруу

Промышленность

Прмышленность сүрүн хайысхалара:

Тыа хаһаайыстабата