Itàlia/logudoresu

From Wikipedia, the free encyclopedia

Itàlia/logudoresu
Remove ads

S’Itàlia, tzerriada ufitzialmente sa repùblica italiana (in Italianu: Repubblica Italiana), est una repùblica parlamentare de su sud de s’Europa. Alindat cun sa Frantza, s'Isvìtzera, s’Àustria e s'Islovènia addae de sas Alpes a su nord. Atinat fintzas a totu sa penìsola italiana a su sud, in prus de sas ìsulas de Sardigna e de Sitzìlia , sas prus mannas de su Mediterràneu. Annotamala atinat paritzas ìsolas prus piticas. Sos istados indipendentes de San Marino e de sa tzitade de su Vaticanu sunt enclaves a intro de s’Itàlia, inbetzes sa comuna de ‘Campione d’Itàlia’ est una esclave a intro de s'Isvìtzera.

More information Repùblica Italiana Repubblica Italiana, Informatziones ...
Thumb
s'italia castiende dae su satellite
Thumb
tzidades de s'Itàlia
Thumb
Itàlia partzida in regiones


Articulu in logudoresu

Sa cussorza italiana carrargiat unos 301,338 km2 in sos chi bivènt unos 60 milliones de bividores. Est su de chimbe paisu prus populadu de s’Europa e su de bintitrès de su mundu. Sos oros de su mare sighint pro 8.000 km a sa grussera.

Roma est sa capitale e sigomente fiat sa capitale de s’imperu romanu, fiat istadu su tzentru de sa tzivilidade otzidentale pro agiomai ses sèculos. A pustis chi s’imperu est rutu, meda popolatziones istràngias s’aposentaiant a intro sas làcanas italianas, mescamente germanicos, ma áteros puru.

In sos sèculos imbenientes sa penìsola fiat partzidu in paritzos tzidade-istados e istados regionales, chi fiant a s’ispissu controlladu pro istràngios governos. A pustis de carchi sèculos s’Itàlia torrat a èssere su bratzolu de sa cultura otzidentale a caddu de su risorgimentu in su sèculo XV. In fines s’Itàlia arreneschet in su 1861 s’unidade a segudare, gratzias a su rennu de Sardigna, chi aunit su rennu a suta de sa corona de Savoia, e gratzias a sa voluntade de su pòpulu italianu a sa unidade e a nde isterisare sa dominatzione istràngias.

In su de XX séculu hat segudadu unu imperu coloniale e leat parte a sa Prima e a sa Segunda gherra mundiale, binghende sa de unu ,ma perdende sa de duos e pro cussu perdet a sas colònias suas. In sa segunda mitade de su séculu su paisu hat tentu unu isvilupu econòmicu mannu. Est su de 24 paisu prus isvilupadu de su mundu e su de 10 pro su chi atenet sa calidade de sa vida. Est unu de sos fundatores de su chi immoe est sa Unione Europea et est in sa Euro-zona. Leat parte a su G9, su G20 e a sa NATO. Tenet sa de tres reserva prus manna de oro , su de oto GDP nominale, su de deghe GDP (PPP) e sas de sas intradas (budget) prus mannas de su mundu. Tenet unu livellu de pùblica educatzione bonu a beru et est globalitzadu meda. S’Itàlia giogat unu ruolu meda importante pertocat s’aspetu militare, culturale e diplomaticu in su cuntestu internatzionale.

Remove ads

Geografia

A nord alindat cun sa Frantza, s'Isvìtzera, s'Austria, sa Islovènia. Est inghiriada dae su Mare Mediterraneu: s'Adriaticu, su Ioniu, su Tirrenu. A s'Italia apartennent duas isulas mannas, Sitzilia e Sardigna, e àteras minores. A nord de s'Italia b'est sa cadena de sas Alpes, e in longaria, in sa peninsula, sos Apenninos. Su frùmene prus mannu de s'Italia est su Po, chi naschet dae su Monviso, e atraessat sa Pianura Padana, e si nche ghetat a mare in s'Adriaticu, a cutzu de Venezia.

Sas Alpes ant un'isterrida de 1200 km. Calchi monte: su Monte Biancu (4800m.), su Cervinu (4400m.), su Monte Rosa (4600m.), Su Bernina (4050m.), su Monviso (3800m.), Adamello, Ortles, Cevedale e ateros. Sos ghiacciaios de sas Alpes alimentant frùmenes mannos (in Italia): su Po, su Ticinu, s'Adda, s'Adige, su Tagliamento, e àteros. E ateros in Europa: Su Renu, su Ròdanu, su Danubiu.

In Italia peninsulare bi sunt sos Apenninos, chi tenent una longaria de 1200 km., dae su passu de Cadibona a su Istritu de Messina. Sunt partzidos in tres partes: Apenninos setentrionales, chi cumprendent sos Apenninos Ligures e Toscanos, cun su Monte Cimone, su Monte Fumaiolo e-i su Monte Falterona. E cun sos frùmenes: Arnu e Tevere.

Sos Apenninos tzentrales, cun sos Apenninos Marchigianos e Abrutzesos, cun su Gran Sasso d'Italia (2912m) e sa Maiella (2795m), e sos frùmenes Metàuru, Trontu, Pescara.

Sos Apenninos Meridionales, cun sos Apenninos de sa Campania e de sa Calabria e sos Montes La Sila e s'Aspromonte (1955m). Unu riu importante: su Gariglianu.

Dèvemus annànghere s'Apenninu Sitzilianu, cun sos Montes Nebrodi e Le Madonie e su riu Simeto. In Sardigna sa cadena de su Gennargentu, cun sa Punta La Marmora (1834m).

In Italia bi sunt lagos: a nord sos printzipales sunt su Lagu Mazore, su de Garda e su d'Iseu.

A su tzentru: Lagu de Bolsena, e Lagu Trasimenu. In Sardigna bi est su lagu artificiale prus mannu d'Europa, su Lagu Omodeo, formadu dae su Tirsu.

Remove ads

Etimologia

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads