Zgrada stare Glavne železničke stanice u Beogradu

Zgrada stare Glavne železničke stanice je monumentalno zdanje na Savskom trgu u Beogradu, koje je od 1884. do 2018. godine služilo kao glavna železnička stanica u gradu. Izgrađena je po planovima arhitekte Dragutina Dragiše Milutinovića i ima status spomenika kulture od velikog značaja. Nakon zatvaranja za železnički saobraćaj, zgrada je u procesu rekonstrukcije i adaptacije u prostor Istorijskog muzeja Srbije.^[1]

Železnička stanica Beograd–glavna
Glavni stanični ulaz.
Zemlja	Srbija
Mesto	Beograd
Adresa	Savski trg 2
Koordinate	44°48′31″N, 20°27′20″E
Koridor	10
Železničke linije	Beograd—Subotica Beograd—Niš Beograd—Bar Pruga Beograd—Šid
Druge linije	autobus (9 dnevnih linija: 46, 51, 91, 92, 511, 551, 552, 553, 601; 2 noćne linije: 51, 601) tramvaj (9 linija: 2, 3, 7, 7L, 9, 9L, 12, 12L, 13)
Struktura	u nivou
Perona	6
Koloseka	10
Pristup biciklima	da
Otvorena	1. septembra 1884.
Elektrifikovana	1970.
Pristup invalidima
Vlasnik	Železnice Srbije

Istorijat

Povezana je neposredno sa izgradnjom prve srpske železničke pruge Beograd—Niš, dovršene 1884. godine. Zgrada je izgrađena po uzoru na železničke stanice velikih evropskih zemalja i stoji kao monumentalno zdanje. Mesto gde je stanica izgrađena zvalo se Ciganska bara i kasnije Bara Venecija. Prvi voz sa ove stanice krenuo je ka Zemunu uz dvorske počasti, 20. avgusta (1. septembra) 1884. godine u 15 časova.^[2] Prvi putnici bili su kralj Milan, kraljica Natalija i prestolonaslednik Aleksandar Obrenović, na putu ka Beču. Svečanom otvaranju stanice prisustvovalo je više od 200 inostranih zvanica i više hiljada građana.^[3] Prva kompozicija ka Nišu krenula je tri dana kasnije, dok je prva redovna linija krenula je prema Nišu 3./15. septembra u 6 časova. Istog dana, otvorena je i linija do Pešte, a u početku su na ovim linijama saobraćala po dva voza dnevno.^[4] Od 1980. do 2009. godine, pored ulaza u stanicu stajala je lokomotiva Plavog voza koji je prevozio maršala Tita.^[3]

Spomenik kulture

U vreme građenja zgrada je predstavljala jedno od najmonumentalnijih zdanja i simbola tadašnje kraljevske prestonice. Jedna je od prvih železničkih stanica u Srbiji, čiji je projekat obuhvatao specifičan arhitektonski program i sadržaje prilagođene evropskim tehničkim dostignućima. Oblikovana je u duhu akademizma kao reprezentativno zdanje, razuđene osnove. Arhitektonskom kompozicijom dominira središnji klasicistički rizalit glavnog ulaza, nadvišen trougaonim timpanonom. Svojim specifičnim rešenjem zgrada predstavlja svedočanstvo tehničkog i arhitektonskog razvoja Srbije u poslednjim decenijama 19. veka.