1789.

godina From Wikipedia, the free encyclopedia

1789.
Remove ads

Godina 1789 (MDCCLXXXIX) bila je redovna godina koja počinje u četvrtak po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u ponedjeljak po julijanskom kalendaru.

Ovo je članak o godini 1789.
Kratke činjenice Milenijum:, Vjekovi: ...
Thumb
Juriš na Bastilju.
Kratke činjenice
Remove ads

Događaji

Januar/Siječanj

Thumb
George Washington
  • januar, početkom - Sastanak turskih starešina iz Užica i Valjeva sa knezovima i viđenijim ljudima iz zapadne Srbije, obećavaju da će uticati na Deli-Ahmeda da ih ne maltretira iz Beograda ali ovaj ih optužuje da su podmićeni[1].
  • 4. 1. - Charles Maurice de Talleyrand-Périgord je posvećen za biskupa Autuna (do 1791).
  • januar - Francuski svećenik i publicist Emmanuel Joseph Sieyès na poziv ministra financija Jacquesa Neckera objavljuje uticajni pamflet Što je Treći stalež?, u kojoj se zalaže da Staleška skupština bude odlučivala po načelu "jedan čovjek jedan glas", a koji će postati de facto manifest budućih revolucionara.
  • 10. 1. - Nakon izbora formalno održanih u 10 od 13 država SAD, izborni kolegij jednoglasno izabire Georgea Washingtona za prvog predsjednika SAD, potpredsjednik je John Adams.
  • 17. 1. - Poljski Četvorogodišnji Sejm ukida Trajni savet, izvršni organ vlasti.
  • 24. 1. - Lettre de convocation otvara izbornu kampanju za Skupštinu staleža u Francuskoj.
  • 27. 1. - Sukob plemića i studenata u Rennesu, Francuska.
  • 30. 1. - Bitka kod Ngọc Hồi-Đống Đa: Vijetnamci na čelu sa dinastijom Tây Sơn odlučujuće porazili kineske qingovske snage koji su došli da bi vratili na vlast dinastiju Lê

Februar/Veljača

  • 7. 2. - Francuska: naredba da staleži sastave spiskove žalbi (Cahier de doléances) - odrađeno tokom marta i aprila, kada teku i izbori za Skupštinu.
  • 10. 2. - Zakon o poreznoj i urbarijalnoj regulaciji u Austriji, koja bi ukinula sve privilegije plemstva u pogledu direktnog poreza od zemljišta i svela prihode od kmetova na određenu novčanu rentu[2]. Trebao je stupiti na snagu 1. novembra ali zbog ratova i revolucija to se nije dogodilo[3].
  • februar - Donji dom britanskog parlamenta donosi zakon o namesništvu (Regency Bill) ali kralj George III se oporavio od mentalne bolesti pre nego što ga je potvrdio Dom lordova.
  • 17. 2. - Švedski kralj Gustav III sprovodi Akt saveza i sigurnosti kojim je ojačan kraljevski apsolutizam.

Mart/Ožujak

  • 4. 3. - U njujorškom Federal Hallu započinje prva sjednica novoizabranog prvog saziva američkog Kongresa. Ustav SAD stupa na snagu (kvorumi Doma i Senata su postignuti, i njihovi službenici izabrani 1. odn. 6. aprila).
  • 9. 3. - Ludovico Manin postaje poslednji mletački dužd (do 1797).
  • mart - U Južnoj Africi izbija drugi Xhosa rat (do 1793).
  • mart-maj - Episkop Jovan Jovanović i Janoš Klaćanji (Klattyanyi) obišli 105 sela, uglavnom u šabačkoj nahiji, gde pridobijaju narod za autrijskog cara[1].

April/Travanj

Thumb
"Pobuna na Bountyju"
  • 6. 4. - Kongres SAD certifikovao elektorske glasove za predsednika SAD.
  • 7. 4. - Selim III nasljeđuje Abdul Hamida I kao novi sultan Osmanskog Carstva - namera mu je da sprovodi reforme, zbačen je 1807.
  • 10. 4. - Izlazi Brissot-ov Le Patriote français (do juna '93).
  • april - Epidemija boginja među Aboridžinima oko Sydneya.
  • 21. 4. - John Adams preuzeo položaj potpredsednika SAD, predsedava Senatom.
  • 21. 4. - Inconfidência Mineira: Joaquim José da Silva Xavier zvani Tiradentes želi da proglasi nezavisnu Brazilsku republiku ali pokret razotkriven (pogubljen 1792).
  • 26 - 29. 4. - Afera Réveillon u Parizu - krvavi neredi izazvani glasinama o sniženju plata.
  • 28. 4. - Pobuna na Bountyju tokom koje pobunjeni članovi posade na čelu sa poručnikom Fletcherom Christianom preuzimaju britanski ratni brod HMS Bounty od kapetana Williama Bligha; kapetan i još 18 članova posade su pušteni da odu na čamcu.
  • 30. 4. - Američki vojskovođa George Washington inauguriran za prvog američkog predsjednika.
  • 30. 4. - U Versaju osnovan Bretonski klub, u oktobru će u Parizu iz njega proizaći Jakobinci.
  • april - maj - W. A. Mozart putuje u Nemačku - Leipzig, Dresden i Berlin - ne bi li popravio finansijsko stanje.
  • proleće - Prošlogodišnje izbeglice iz Srbije žive teško u Sremu, izbila je nekakva epidemija. Zbog uništavanja manastirskih šuma i razbojništava, deo izbeglica je preseljen u Bačku[4].
  • proleće - Poginuo Božo Budisavljević, komandant Ličkog frajkora, kasnije će njegovi otac i braća provaliti sa dobrovoljcima do Ključa i ubiti Ibrahim-bega Kulenovića[5].

Maj/Svibanj

Thumb
Skupština staleža
  • 2. 5. - Predstavljanje "1200" članova Staleža francuskom kralju: zapravo ih ima 1139 - 291 iz sveštenstva (od čega 47 biskupa i 36 opata), 270 plemića i 578 iz Trećeg staleža.
  • 5. 5. - U Parizu počinje prva sjednica Općih staleža, prvo zasjedanje od 1614.
  • 6. 5. - Španski kapetan Esteban José Martínez uzeo u posed zaliv Nootka na otoku Vancouver - ubrzo dolazi do spora sa Britancima.
  • 10. 5. - Menaši-Kunaširski ustanak Ainua protiv Japanaca na delu ostrva Hokaido.
  • 12. 5. - U New Yorku inkorporirano Društvo Tammany - politička mašina Tammany Halla će biti vrlo uticajna do 1930-tih.
  • 28. 5. - Treći stalež počinje izdvojene sastanke.

Jun/Juni/Lipanj

  • 1. 6. - Plemstvo i sveštenstvo odbijaju zajedničku verifikaciju mandata i pojedinačno glasanje.
  • 4. 6. - Umro sedmogodišnji prestolonaslednik Francuske Louis-Joseph, zvanje nasleđuje četvorogodišnji Louis-Charles.
  • 14. 6. - Kapetan William Bligh, koga su pobunjenici sa broda HMS Bounty ostavili u malom čamcu sa 18 sljedbenika, nakon 6400 km plovidbe uspijeva doći do nizozemskog Timora, a što se smatra jednim od najvećih pothvata u historiji pomorstva.
  • sred. juna - poč. septembra - Frajkorska Brdska milicija, prethodnica gen. Jelačića, vodi borbe na Kozari s Turcima, dok ih ne potisnu ka Prijedoru.
  • jun - septembar - Pobunjenici sa Bounty-ja se pokušavaju nastaniti na Tubuaiu ali im domoroci to ne dopuštaju, većina se zatim izjašnjava protiv Fletchera Christiana i on ih vraća na Tahiti.
Thumb
Zakletva na loptalištu
  • 17. 6. - Predstavnici Trećeg staleža u Općim staležima i dio svećenstva i plemstva se prozivaju Nacionalnom skupštinom.
  • 19. 6. - Kralj zatvara salu u kojoj se održava Skupština, pod izgovorom radova.
  • 20. 6. - Predstavnici francuske Nacionalne skupštine polažu Tenisku zakletvu (Serment du jeu de paume).
  • 21. 6. (kalendar?) - Oficir konjičke garde Platon Zubov postaje poslednji miljenik carice Katarine Velike (do njene smrti 1796).
  • 22. 6. - Kralj stavlja 40.000 vojnika oko Pariza pod komandu maršala de Broglie-ja.
  • 23. 6. - Kraljevska sednica: naređeno odvojeno zasedanje staleža, poništene odluke Trećeg, predložene reforme u skladu sa konsultativnom monarhijom. Treći stalež odbija napustiti prostoriju.
  • 27. 6. - Kralj popušta i naređuje Prvom i Drugom staležu da se pridruži Nacionalnoj skupštini.
  • jun, krajem - Austrijsko-turski rat: Laudon zauzeo Bosansku Gradišku, 28. 6. postaje glavnokomandujući austrijskih snaga.
  • 30. 6. - Gomila napada zatvor u Parizu i oslobađa gardiste koji su se pobunili 23. 6.

Jul/Juli/Srpanj

Thumb
Pad Bastilje tj. "Hapšenje guvernera Bastilje" (Lallemand, 1790)
  • 1. 7. - Francuski kralj regrutuje nove vojnike, uključujući plaćenike.
  • 4. 7. - Prvi Zakon o carini u SAD: povoljnije za severne industrijalce nego južne plantažere; isti odnos prema Britaniji i Francuskoj. Carinska služba SAD je osnovana krajem meseca.
  • 9. 7. - Francuska Nacionalna skupština se preimenuje u Nacionalnu ustavotvornu skupštinu i započinje rad na pisanom ustavu (→ Ustav iz 1791).
  • 9. 7. - Završen Teatarski rat između Švedske i Danske-Norveške.
  • 10. 7. - Alexander Mackenzie stigao na ušće reke Mackenzie na severozapadu današnje Kanade (druga najduža reka u Severnoj Americi).
  • 11. 7. - Francuski kralj Louis XVI smjenjuje popularnog ministra Jacquesa Neckera, izazivajući bijes među pariškim stanovništvom.
  • 12. 7. - Camille Desmoulins poziva Parižane na otpor; Charles Eugene od Lorraine isteruje gomilu iz Vrta Tiljerija.
  • 13. 7. - Formiranje pariske opštine i Nacionalne garde.
  • 14. 7. - Juriš na Bastilju: Stanovnici Parizu zauzimaju skladište oružja i municije u zloglsnoj tamnici Bastilja, a što se smatra početkom Francuske revolucije.
  • 14. 7. - Guverner Bastilje Bernard-René de Launay je linčovan nakon predaje, pariski provost trgovaca (nešto nalik gradonačelniku) Jacques de Flesselles je ubijen na stepenicama gradske većnice.
  • 15. 7. - La Fayette na čelu novoosnovane Nacionalne garde.
  • 16. 7. - Necker vraćen, trupe povučene iz Pariza.
Thumb
Trobojna kokarda
  • 17. 7. - Kralju predstavljena plavo-crvena kokarda, od 27. 7. trobojna.
  • 18. 7. - Demulenova La France Libre poziva na republiku.
  • 19. 7. - U Francuskoj počinje "Veliki strah", niz seljačkih pobuna protiv feudalaca, ovih dana počinje i emigracija mnogih plemića.
  • 22. 7. - À la lanterne ("Na banderu!"): prvi koji su vešani na banderu u Parizu su Joseph François Foullon, generalni kontrolor finansija i njegov zet Louis Bénigne François Bertier de Sauvigny, intendant Pariza.
  • 26. 7. - Rusko-švedski rat: pomorska bitka kod Ölanda bez pobednika.
  • 27. 7. - Osnovano prvo ministarstvo SAD: Departman inostranih poslova, od septembra Departman države. V.d. je John Jay, zatim Thomas Jefferson 1790-93.
  • 30. 7. - Malaspinina ekspedicija krenula iz Kadiza: istražuje Tihi okean do 1794.

Avgust/August/Kolovoz

Thumb
Deklaracija
  • 1. 8. - Bitka kod Fokšanija u Moldaviji: austro-ruska pobeda (u ruskim jedinicama je bilo i Srba).
  • 4. 8. - Avgustovski dekreti koji (naizgled) ukidaju feudalizam u Francuskoj.
  • 7. 8. - Kongres SAD potvrdio Severozapadnu Ordinansu iz 1787, kojom je stvorena Severozapadna Teritorija, prva organizovana teritorija SAD. Osnovano Ministarstvo (Department) rata SAD (do 1947, od 1949 Ministarstvo odbrane); prvi sekretar je gen. Henry Knox (do 1794).
  • avgust - Morački iguman Nikodim Dulović piše guvernaduru Radonjiću: teško stanje sirotinje u rovačkoj, moračkoj, drobnjačkoj i pivskoj nahiji i ostale sirotinje u Hercegovini i Brdima, imaju "300 brkovah i glava turskih" (iz žestokih okršaja s Turcima)[6].
  • 17. 8. - Neuspeli crnogorski napad na Nikšić[7].
  • 18. 8. - Liješka revolucija u kojoj građani Liègea u Kneževini-biskupiji Liège (u današnjoj Belgiji), potaknuti Francuskom revolucijom svrgavaju kneza-biskupa de Hoensbroecka i proglašavaju Republiku Liège (traje do 1791).
  • 19. 8. - Afera de la Tourette: građanska garda u Marseju pucala na masu, zatim redovna vojska ugušila nerede.
  • 24. 8. - Prva bitka kod Svensksunda je ruska pomorska pobeda nad Šveđanima.
  • 26. 8. - U Francuskoj doneta Deklaracija o pravima čoveka i građanina.
  • 28. 8. - William Herschel otkrio Saturnov satelit Enceladus.

Septembar/Rujan

Thumb
Austrijska Nizozemska, presečena Kneževinom-biskupijom Liège
  • 2. 9. - Osnovano je Ministarstvo financija SAD, prvi tajnik je Alexander Hamilton (do 1795).
  • 7. 9. - Frajkorac Marjan Jovanović i pop Teodor Enderić porazili Turke na ušću Morave, tri dana kasnije i jedan odred kod Kličevca[8].
  • 7. 9. (27. 8. po j.k.) - Grigorij Potemkin osniva Nikolajev kao brodogradilište na ušću reke Ingul u Bug.
  • 11. 9. - Opsada Beograda: carska vojska prelazi Savu kod Zabrežja i Ostružnice, zatim i Dunav kod Višnjice, Mihaljevićev frajkor je u prethodnici; Karađorđe se pročuo u ovo vreme kada je spasao kapetana Radiča Petrovića[9].
  • 11. 9. - Francuska Ustavotvorna skupština daje Kralju pravo veta.
  • 16. 9. - Graničari i frajkor Jovana Branovačkog zauzeli Poreč (Donji Milanovac), kasnije Austrijanci zauzimaju i Kladovo.
  • 16. 9. - Jean-Paul Marat izdaje L'Ami du peuple.
  • 17. 9. - Wilhelm Herschel otkrio Saturnov satelit Mimas.
  • 22. 9. - Bitka kod Rimnika je odlučujuća austro-ruska pobeda u Vlaškoj, Aleksandar Suvorov će biti proglašen za grofa od Rimnika.
  • 22. 9. - Fletcher Christian napustio Tahiti sa preostalim pobunjenicima i nekoliko domorodaca, u januaru uspeva pronaći slabo locirano ostrvo Pitcairn.
  • 24. 9. - U SAD potpisan Zakon o sudstvu kojim je uspostavljeno federalno sudstvo, kao i Maršalska služba SAD. Dva dana kasnije su potvrđeni članovi Vrhovnog suda, prvi glavni sudija će biti John Jay.
  • 25. 9. - Kongres SAD odobrio 12 amandmana za ratifikaciju u državama - 10 je ratifikovano do 1791, oni čine Deklaraciju prava.
  • 29. 9. - Novoosnovano američko Ministarstvo rata formalno osniva Vojsku Sjedinjenih Država.
  • septembar-oktobar - Deo carske vojske i Slavonski frajkor gen. Černela (grof Michael Czernel von Czernelháza) ratuju u zapadnoj Srbiji.
  • 30. 9. - Laudonov napad na Beograd, zauzeta Varoš.
  • 30. 9. (kalendar?) - General Matvej Platov zauzeo Akerman na Dnjestru.

Oktobar/Listopad

Thumb
Beograd 1789.
  • 5. 10. - Francuska revolucija: Ženski marš na Versailles - kralj i skupština prelaze u Pariz.
  • 9. 10. - Austrijska vojska feldmaršala Laudona ulazi u Beograd (Osman-paša je sinoć potpisao kapitulaciju).
  • 10. 10. - Francuski ljekar Joseph-Ignace Guillotin Nacionalnoj skupštini predlaže uređaj za brzo i humano izvođenje smrtne kazne koji će po njemu dobiti ime giljotina.
  • oktobar - Episkop Jovanović je ponovo u Srbiji, zaklinje narod u manastirima Kaoni, Radovašnici i drugde na vernost caru, jer ovi strahuju od prevare[10].
  • oktobar - Nakon pada Beograda, Požarevac i Smederevo se odazivaju pozivu na predaju; Mihaljević postavlja štab u Smederevo, napredovanjem sa kap. Sokolovićem i širenjem lažnih vesti naveo Abdi-pašu da pobegne iz Ćuprije (Mihaljević unapređen u pukovnika). Nakon Ćuprije zauzima Jagodinu i Paraćin, četuje ka Nišu i Aleksincu[11].
  • 17. 10. - Juan Vicente de Güemes, 2. grof od Revillagigeda postaje vicekralj Nove Španije (do 1794) - reformista, smatra se jednim od najboljih španskih administratora.
  • 19. 10. - U Parizu osnovan Klub Jakobinaca.
  • 21. 10. - Uvedeno ratno stanje u Francuskoj.
  • ca. 20. 10. - Gen. Černel i puk. Davidović zauzeli Jadar, Lešnicu i Loznicu i stigli do Broda kod Zvornika. Mehmed-aga Vidajić napušta Krupanj, Černel ga poseda sa 50 frajkoraca oberlajtnanta Vukadinovića[12].
  • 24. 10. - Izbija Brabantska revolucija u Austrijskoj Nizozemskoj - belgijski emigranti su prešli granicu iz Holandske Republike.
  • 26. 10. - Knez Vlaške Nicolae Mavrogheni pobegao iz Bukurešta.
  • 27. 10. - Bitka za Turnhout: belgijski revolucionari su porazili habsburšku vojsku što im donosi godinu dana nezavisnosti.

Novembar/Studeni

Thumb
Srbija 1789-90

Decembar/Prosinac

  • 2. 12. - Crna procesija u Varšavi: predstavnici 141 kraljevskog grada Poljske i Litvanije traže plemićka prava i urbanu reformu.
  • decembar - Francuska Nacionalna skupština pravi na osnovu bogatstva razliku između politički "aktivnih" i "pasivnih" građana.
  • 14. 12. - Zakon o opštinama u Francuskoj.
  • 15. 12. - Krsto Mazarović letio balonom iznad Zagreba.
  • decembar - Reformistički nastrojeni Hamidizade Mustafa efendija postavljen za šejh-ul-islama u Osmanskom carstvu.
  • 18. 12. - Oboljeli car Josip II. obećava saziv ugarsko-hrvatskog sabora, kako su bučno zahtevale županijske skupštine[15].
  • 18. 12. - Austrijska vojska napustila Brisel.
  • 19. 12. - Uvode se asignati kao certifikati za vrednost crkvene imovine u Francuskoj.
  • 21. 12. - Turci se vratili u Negotin, Branovački jedva umakao.
  • 22. 12. - Dekret o podeli Francuske na departmane (stupa na snagu 4. 3. '90).
  • 23. 12. - Parizom kruži letak koji optužuje markiza de Favrasa da ga je grof od Provanse unajmio da organizuje bekstvo kraljevske porodice i napad na Revoluciju - sutradan je uhapšen.
  • 24. 12. - Protestanti dobijaju pravo građanstva u Francuskoj.
  • 28. 12. - Josip II. vratio ugarsko-hrvatski ustav kakav je bio prije njegovog dolaska na vlast, osim što ostaju patent o toleranciji i dokinuće kmetstva, obećava krunidbeni sabor i zavjernicu, te povratak krune sv. Stjepana u Ugarsku.
  • decembar, krajem - Branovački u dva maha odbio Turke kod Sipa i naterao ih na povlačenje.

Kroz godinu

  • U Vojnoj granici uveden kantonalni sistem (pukovi vezani za određeni teritorij), ali ukinut već 1802[16].
  • Bečkerek u Banatu (Zrenjanin) dobio položaj privilegirane varošice[17].
  • Hasanaginica se pojavila u osmom izdanju Goetheovih sabranih dela, pod njegovim potpisom (anonimni prevod se pojavio 1778. u Herderovoj zbirci).[18]
  • 1789-91 - Teodor Janković-Mirijevski u ruskoj službi pripremio drugo izdanje Pallasovog "Sravniteljnog slovara" dve stotine jezika, sa prečišćenom rubrikom srpskog jezika [19].
  • Britanska Bengalska prezidencija osnovala kažnjeničku koloniju na Andamanskim ostrvima, današnji Port Blair.
  • U SAD je nastao prvi trezvenjački pokret kada se u Connecticutu udružilo oko 200 farmera, pod uticajem argumenata doktora Benjamina Rusha.
  • Bivši rob Olaudah Equiano objavio autobiografiju u Londonu, što se smatra početkom afričke literature i podsticajem za zabranu trgovine robljem.
  • Jeremy Bentham: "Uvod u načela morala i zakonodavstva".
  • Nauka i tehnika
  • Thumb
    Pariski salon 1789 (de Wailly)
  • Thumb
    "Liktori donose Brutu tela njegovih sinova" (David)
Remove ads

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1789.
Remove ads

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1789.

Reference

Eksterno

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads