1849.

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	18. vijek – 19. vijek – 20. vijek
Decenija:	1810-e 1820-e 1830-e – 1840-e – 1850-e 1860-e 1870-e
Godine:	1846 1847 1848 – 1849 – 1850 1851 1852

1849.. po kalendarima
Gregorijanski	1849.. (MDCCCXLIX)
Ab urbe condita	2602.
Islamski	1265–1266.
Iranski	1227–1228.
Hebrejski	5609–5610.
Bizantski	7357–7358.
Koptski	1565–1566.
Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1904–1905.
• Shaka Samvat	1771–1772.
• Kali Yuga	4950–4951.
Kineski
• Kontinualno	4485–4486.
• 60 godina	Yin Zemlja P(ij)etao (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11849.
p • r • u
Podrobnije: Kalendarska era

Januar/Siječanj

1. 1. - Bojkot pušenja u Milanu, protest zbog austrijskog monopola na duvan, prerasta u manje nemire.
2. 1. - Osujećen mađarski napad na Pančevo, omogućeno napredovanje u naredna dva meseca - srpske i carske snage u januaru zauzimaju: Veliki Bečkerek (16.), Vršac (19., posle oštre borbe), Bela Crkva i Stari Bečej (21.), Vrbas (25.), Kula (28.)^[1].
4. 1. - Marcello Cerruti imenovan za prvog konzula Pijemont-Sardinije u Beogradu (stiže u martu^[2]).
5. 1. - Mađarska revolucija 1848: Vindišgrec i Jelačić ušli u Budim i Peštu - Lajos Kossuth i mađarska vlada su pobegli u Debrecen^[3].
8. 1. - Masakr Mađara u erdeljskom mestu Nagyenyed/Aiud.
13. 1. - Drugi anglo-sički rat: Bitka kod Chillianwale je jedna od najkrvavijih za Britansku istočnoindijsku kompaniju.
16. 1. (4. 1. po j.k.) - Srpski Glavni odbor kritikuje patrijarha Rajačića i poziva ga da se vrati u Karlovce iz Zemuna^[4].

Februar/Veljača

1. 2. - U Velikoj Britaniji u potpunosti ukinuti Žitni zakoni - uvećanje slobodne trgovine.
9. 2. - Proglašena Rimska Republika - traje do jula, lider joj je Giuseppe Mazzini. Papa Pio IX., u napuljskom izbjeglištvu od prošlog studenog, odgovara ekskomunikacijom učesnika proglašenja.
10. 2. - Članovi Glavnog odbora prihvatili sve patrijarhove optužbe protiv Stratimirovića - patrijarh preuzima skoro apsolutnu kontrolu nad srpskim pokretom^[1].
12. 2. - Stevan Knićanin sa juga ušao u Sombor; kasnije tokom meseca srpska vlada, na traženje Austrije i Turske, povlači Knićanina i organizovane srpske dobrovoljce iz Vojvodine.
14. 2. - Mađarska vojska izbačena iz Osijeka.
21. 2. - Bitka kod Gujrata je odlučujuća britanska pobeda nad Sikima.
22. 2. - Prvi rat za Šlezvig se nastavlja istekom primirja.
27. 2. - Bitka kod Kápolne je austrijska pobeda u Mađarskoj.
27. 2. - Poverljivo pismo srpskog kneza francuskom predsedniku: protestuje zbog ulaska ruske vojske u Transilvaniju^[5].
28. 2. - SS California je prvi parobrod koji je povezao istočnu i zapadnu obalu SAD - iz New York-a stigao u San Francisco za 4 meseca i 21 dan. U toku je Kalifornijska zlatna groznica, vest o otkriću zlata je obišla svet tako da Forty-niner-si ("četrdesetdevetaši") pristižu na ovu teritoriju i vodom i kopnom.
februar - Srpska vlada opozvala svoje dobrovoljce iz Vojvodine.

Mart/Ožujak

3. 3. - Formirana Teritorija Minnesota u SAD (do 1858).
3. 3. - Kongres SAD doneo Zakon o zlatnom novcu (zlatni dolar i dupli orao).
4 - 7. 3. - Raspuštena austrijska Ustavotvorna skupština u češkom Kromerižu ("Kremsierski parlament"), ne završivši posao; ministar unutarnjih poslova Stadion oktroira ustav koji formalno traje do 1851;
- Hrvatska i Slavonija sa Rijekom su posebna krunovina; zastupnici iz Dalmacije će "raspraviti" o združenju sa njom^[6].
- Vojvodina je odvojena od Ugarske, obuhvata ranije slavonski Srem (iločki i rumski kotar sremske županije) ali nije posebna krunovina; Vojna krajina ostaje zasebna^[7].

- Od ugarske je odvojen i Erdelj.
- Kraljevina Ilirija se poslednji put pominje, deli se na Kranjsku, Korušku i Austrijsko primorje koje obuhvata Istru.
- Vojvodstvo Bukovina posebna krunska zemlja.
5. 3. - Zachary Taylor položio predsedničku zakletvu dan kasnije jer je 4. mart bila nedelja.
12. 3. - Prvi rat za italijansku nezavisnost: sardinski kralj Karlo Albert odbacuje primirje sa Austrijom.
mart - Jovan Marinović, Matija Ban i Toma Kovačević izradili "Ustav političke propagande imajući se voditi u zemljama Slaveno-turskim" - pripremanje ustanka u susednim turskim oblastima, propaganda se vodi i u Dalmaciji i Hrvatsko-slavonskoj granici prema susednim turskim krajevima^[8]^[9].
17. 3. - Willem III je novi kralj Nizozemske (Holandije) i veliki vojvoda Luksemburga (do 1890).
22. 3. - Ofanziva mađarskog generala Mavra Percela, zauzima Sirig, Sentivan i Sombor, ubrzo stiže do Petrovaradina^[10].

22-23. 3. - Bitka kod Novare - odlučujuća pobeda maršala Radetzkog nad Sardincima, abdikacija kralja Karla Alberta, nasleđuje ga Viktor Emanuel II (do 1878, od 1861 kralj Italije).
23. 3. - 1. 4. - Deset dana Brescie - neuspešna pobuna u Breši protiv austrijske vlasti.
28. 3. - Frankfurtski parlament nemačke nacije doneo liberalan ustav (Paulskirchenverfassung) i izabrao pruskog kralja Friedricha Wilhelma IV. za cara, što će on 3. 4. odbiti.
28. 3. - Po naređenju kraljice Ranavalone I., na Madagaskaru pogubljeno 18 hrišćana, od toga četvoro živo spaljeno.

30. 3. - Kraj Drugog anglo-sičkog rata, Britanci anektirali Punjab, kraljica Viktorija dobila dijamant Koh-i-Noor.

April/Travanj

2. 4. - Ugarska podeljena na sedam okruga pod vojnom vlašću, Vojvodina u sedmom okrugu kojim komanduje gen. Ferdinand Mayerhofer a patrijarh je carski komesar za civilne poslove (Srbima oduzeti vojni i upravni poslovi)^[11].
3. 4. - Percel zauzeo Srbobran, kao i Turiju i Nadalj, gde su masakrirani stanovnici - anarhija i rasulo u srpskim snagama^[12].
april - Knićanin se vratio u Vojvodinu, na patrijarhov poziv posle mađarskih uspeha^[13].

3. 4. - Carska deputacija (Kaiserdeputation) nudi nemački presto pruskom kralju što on odbija.
5. 4. - Austrija naredila svojim poslanicima da napuste Frankfurtski parlament.
6. 4. - Prolećna kampanja mađarskog generala Görgeya: Bitka kod Isaszega je mađarska pobeda - Jelačićeva vojska poslata u Slavoniju, većina ostalih carskih snaga prema austrijskog granici^[3].
9. 4. - Stratimirović preuzeo komandu u Titelu, gde su stigli i Blaznavčevi Srbijanci^[14].
12. 4. - Annibale De Gasparis otkrio asteroid 10 Hygiea.
13. 4. - Bitka na Titelskoj visoravni - u teškim borbama Stratimirović i Jovan Stefanović-Vilovski odbili Percelovu vojsku kod Mošorina odn. Vilova (Percel će do poznog jula napasti još sedam puta)^[15].
14. 4. - Ugarski parlament u Debrecenu, bez umjerenjaka, zbacio Habsburge i postavio Košuta za guvernera-predsednika.
21. 4. - Velika glad u Irskoj: u prethodnoj sedmici umrlo 96 stanara radne kuće u Ballinrobeu.
25. 4. - Zapaljene zgrade parlamenta u Montrealu - u gradu je došlo do nereda nakon usvajanja kontroverznog zakona o nadoknadi štete od pobune 1837-38.
26. 4. - Jelačić zauzeo Osijek.
27. 4. - Giuseppe Garibaldi ulazi u Rim, kako bi ga odbranio od francuskih trupa Charlesa Oudinota.
29. 4. - 3. 5. - General Kuzman Todorović gubi Vel. Bečkerek i Vršac nakon čega je smenjen.

Maj/Svibanj

1. 5. - Baltalimanska konvencija između Rusije i Osmanskog carstva potvrđuje tursko sizerenstvo i ruski protektorat u Dunavskim kneževinama.
2. 5. - Počinje neuspešni Palatinatski ustanak u Nemačkoj u korist Frankfurtskog ustava (do 19. juna).
3. 5. - Zbog proboja u nasipu (Sauvé's Crevasse) dolazi do poplave New Orleansa.
3 - 9. 5. - Neuspeli Majski ustanak u Drezdenu (Kraljevina Saksonija) u kome su učestvovali i Mihail Bakunjin i Richard Wagner.
4. 5. - Počinje austrijsko bombardovanje Venecije (Republika Svetog Marka).
8. 5. - Pala Bela Crkva, ostaci srpsko-austrijskog korpusa se sutra prebacuju u Srem.
9. 5. - Ruski car Nikolaj I obećava, na traženje Austrije, pomoć za slamanje Mađarske revolucije.
10. 5. - Astor Place Riot - neredi u Njujorku oko reputacije dvojice glumaca dovode do pogibije 25 ljudi.
10. 5. - Okončana Bitka kod Tabarsija, sukob između persijske vlade i Babovih sledbenika.
12/13. 5. - Badenska revolucija: veliki vojvoda Leopold pobegao od revolucionara koji proglašavaju republiku (vratiće se u avgustu).
13. 5. - Skup predstavnika sremskih mesta i Pančeva u Zemunu, opozicije patrijarhu: traže narodnu skupštinu, ukidanje Majerhoferovog vojnog režima i obnovu narodne uprave (Jelačić je protiv njih)^[16].
14. 5. - Pruski poslanici napuštaju Frankfurtski parlament - narednih dana isto čine konzervativni i buržoasko-liberalni poslanici a ostali vode Reichsverfassungskampagne, Kampanju za carski ustav.
15. 5. - Burbonske trupe Kraljevine dviju Sicilija povratile Palermo, čime je nakon 16 meseci okončana Sicilijanska revolucija.
maj - U Španiji završen Drugi karlistički rat.
maj - U Kneževinu Srbiju iz susedstva prodrla goveđa kuga (pestis bovina), suzbijena do januara.
17. 5. - Požar uništio veći deo Saint Louisa.
19. 5. - Poslednji broj Marxovih novina Neue Rheinische Zeitung, koje je zabranila pruska vlada.
21. 5. - Mađarska vojska osvojila Budimski zamak posle 18 dana opsade, poginuo gen. Heinrich Hentzi sa većinom branitelja, uključujući 320 hrvatskih graničara^[3].
26. 5. - Savez tri kralja Pruske, Hanovera i Saksonije s ciljem jedinstva Nemačke (→ Erfurtska unija).
30. 5. - Izbori za donji dom pruskog parlamenta, uvedeno troklasno biračko pravo prema poreskoj obavezi: ove godine 4,7% najbogatijih imaju isti broj elektora kao i 82,6% stanovništva iz treće klase (sistem traje do 1918).

Jun/Juni/Lipanj

1. 6. - Započinje francuska opsada Rima.
5. 6. - Danska dobija ustav - ustavna monarhija umesto apsolutne, uveden dvodomni parlament (danas Dan ustava).
10. 6. - Mađarska vojska ušla u nebranjeno Pančevo, talas izbeglica u Sremu i Srbiji.
12. 6. - Trupe bana Jelačića ušle u Novi Sad, u mađarskom bombardovanju zatim uništen veći deo grada (Petrovaradin ostaje u mađarskim rukama do 6. septembra).
17. 6. - Ruski feldmaršal Ivan Paskjevič kreće na Mađarsku s istoka, a habsburški general Julius Jacob von Haynau u ovo vrijeme napada sa zapada.
16. 6. - Barbu Știrbei postaje knez (hospodar) Vlaške (vl. 1848–53 i 1854–56).
18. 6. - Jelačić porazio Mađare kod Sentomaša, gen. Percel izgubio 4.000 ljudi^[3].
18. 6. - Württemberška vojska rasterala Krnji parlament, koji je 31. maja prešao iz Frankfurta u Stuttgart.

Jul/Juli/Srpanj

2. 7. - Giuseppe Garibaldi se povlači iz Rima sa 4.000 vojnika prema Veneciji, nakratko je predahnuo u San Marinu.
2. 7. - Košut pobjegao iz Pešte sa vladom u Segedin (Austrijanci zauzimaju Peštu 11. 7.), poslije u Arad^[3].
3. 7. - Francuske trupe zauzele Rim - kraj kratkotrajne republike, povratak papine svetovne vlasti (Pio IX. se vraća u grad sljedećeg travnja a Francuzi ga podržavaju do 1870).
6. 7. - Pošto je bosanski vezir naredio sakupljanje desetine, izbija pobuna muslimana u Krajini (prva puška u Vrnograču)^[17].
6. 7. - Prvi rat za Šlezvig okončan danskom pobedom kod Fredericije nad trupama Schleswig-Holstein-a (Pruska se povlači iz rata, do 1864).
11. 7. - Patrijarh Rajačić razrešen dužnosti carskog komesara i pozvan u Beč, Jelačić dobija građansku i vojnu upravu u Vojvodini^[18].
21. 7. - Tokom opsade Venecije prvi put podignut balon sa austrijskog broda, kojim su želeli baciti bombu ali nisu uspeli zbog lošeg vetra.
28. 7. - Alexander von Bach postaje ministar unutarnjih djela Austrije.
28. 7. - Košutova vlada daje puna etnička prava svim manjinama u Ugarskoj.

Avgust/August/Kolovoz

1. 8. - U Majdanpeku počinje gradnja prve topionice metala u Srbiji.
2. 8. - Abas I je novi valija Egipta i Sudana (do 1854).
9. 8. - Bitka kod Temišvara je definitivan mađarski poraz.
9. 8. - Mirovni sporazum Sardinije-Pijemonta i Austrije
13. 8. - Predaja kod Vilagoša ostataka mađarske vojske Rusima - slomljena Mađarska revolucija.
17. 8. - Košut beži u Tursku.
27. 8. - Radetzky ulazi u Veneciju nakon 4-mesečne opsade.

Septembar/Rujan

1. 9. - Otvoren prvi segment Pennsylvania Railroad, buduće najjače železničke kompanije u SAD.
6. 9. - U Hrvatskoj, nakon oklijevanja, proglašen oktroirani Ožujski ustav^[3].
septembar - Tahir-paša ne uspeva pobediti pobunjenike kod Bihaća.
17. 9. - Privremeno prekinuti odnosi između Rusije i Osmanskog carstva, jer Turci ne žele izručiti begunce iz Mađarske, Vlaške i Poljske; Britanci i Francuzi slali flote u Dardanele u podršku sultanu^[19].
27. 9. - Komarom/Komarno, poslednje mađarsko uporište, predao se Austrijancima.

Oktobar/Listopad

6. 10. - Pogubljeno mađarskih 13 aradskih mučenika.
14. 10. - Grigore Alexandru Ghica postaje knez Moldavije.
17. 10. (j.k.?) - Carigradskim Bugarima dozvoljeno sultanskim fermanom da imaju molitveni dom - prvobitno je to Drvena crkva, raniji dom Stefana Bogoridija (→ Crkva Svetog Stefana (Carigrad)).

Novembar/Studeni

16. 11. - Fjodor Mihajlovič Dostojevski osuđen kao jedan od "Petraševaca" na smrt zbog "antidržavnih aktivnosti", ali pogubljenje otkazano u poslednjem času 23. decembra i zamenjeno sibirskim progonstvom.

18. 11. - Kraljevina Hrvatska i Slavonija odvojena od Ugarske, kao zasebna krunska zemlja habsburške carevine.
18. 11. - Patentom cara Franje Josipa I. ustanovljeno Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat, sa sedištem u Temišvaru i nesrpskom većinom (traje do 1860), privremeni načelnik uprave gen. Ferdinand Majerhofer.
18. 11. - Josip Juraj Štrosmajer imenovan đakovačkim (bosansko-srijemskim) biskupom, ustoličen sljedeće godine.
20. 11. - Otvoren Lančani most između Budima i Pešte.

Decembar/Prosinac

8. 12. - Papska bula Nostis et nobiscum osuđuje socijalizam i komunizam.
13. 12. - Carskom uredbom Međumurje pripojeno Hrvatskoj, do dalje odluke (Jelačić ga je proglasio hrvatskim u rujnu '48.).
31. 12. - Od Petrovaradinske regimente, Šajkaškog bataljona, tri banatske regimente i vojnih komuniteta osnovana Banatsko-srpska zemaljska vojnička uprava - sedište Temišvar, na čelu Johann Baptist Coronini-Cronberg^[3].

Kroz godinu

1849? - Bosna: pobuna plemstva, u krajini se pojavili muslimanski hajduci; Porta će poslati agenta Juliusa Korsaka, čiji četvrti izveštaj (jedini iskreni), navodi na slanje Omer-paše Latasa^[20].
Vuk Karadžić objavio "Kovčežić za istoriju, jezik i običaje Srba sva tri zakona" (napisan 1836).
Emigracija nekih bivših revolucionara (Forty-Eighters) iz Evrope.
U Srbiji osnovana Školska komisija, organizuje izdavanje školskih knjiga.
Savez za napad i odbranu crnogorskog vladike Njegoša i miriditskog prvaka Bib Dode^[21].

Jedna austrijska firma dobila koncesiju na borovu šumu u blizini Mostara, gde je izgradila i pilanu (rad obustavljen 1850. dolaskom Omer-paše Latasa)^[22].
Novi raško-prizrenski mitropolit je Grk Partenije, ostao u vrlo lošem sećanju^[23].
Epidemija kolere u više zemalja Evrope, John Snow odbacuje teoriju da se ova prenosi "lošim vazduhom" (miasma).
Pojavio se danas standardni Stauntonov šahovski set.
Oslobođeni robovi osnovali Libreville u današnjem Gabonu.
Izgrađen Veliki kremaljski dvorac.
Nauka i tehnika:
- Hippolyte Fizeau izračunao brzinu svetlosti sa 5% greške.
- Walter Hunt i Charles Rowley nezavisno patentirali zihernadlu.
- Gaussova eliminacijska metoda (mada je Kinezima bila poznata znatno ranije).

Događaji

Januar/Siječanj

Februar/Veljača

Mart/Ožujak

April/Travanj

Maj/Svibanj

Jun/Juni/Lipanj

Jul/Juli/Srpanj

Avgust/August/Kolovoz

Septembar/Rujan

Oktobar/Listopad

Novembar/Studeni

Decembar/Prosinac

Kroz godinu

Rođenja

Smrti

Reference

Literatura

Wikiwand - on