Bangladeški oslobodilački rat

Bangladeški oslobodilački rat bio je rat za nezavisnost Istočnog Pakistana (današnji Bangladeš) od Islamske Republike Pakistan koji je trajao od 26. marta do 16. decembra 1971. godine. Ovo je bio jedan od najkrvavijih ratova u 20. veku u kojem se procenjuje od 300.000 do 3 miliona mrtvih, te od 10 do 30 miliona izbeglica.

Bangladeški oslobodilački rat
Datum 26. mart – 16. decembar 1971 Lokacija Istočni Pakistan i Bengalski zaliv Ishod oslobođenje i nezavisnost Narodne Republike Bangladeš kolaps Pakistanske istone vojne komande pobjeda bangladeško-indijskih snaga Teritorijalne promjene Istočni Pakistan se otcjepljuje i postaje nezavisna država Bangladeš
Sukobljene strane
Bangladeš Mukti Bahini  Indija (pridružila se ratu 3. decembra 1971)[1]	Pakistan Pakistanske oružane snage paravojne formacije: Jamaat-e-Islami Shanti odbor Razakari Al-Badr Al-Shams
Komandanti i vođe
M. A. G. Osmani K. M. Shafiullah Ziaur Rahman Khaled Mosharraf ] J.S. Aurora ] Sam Manekshaw ] Sagat Singh ] J. F. R. Jacob	] A.A.K. Niazi ] Tikka Khan ] Abdul Hamid Khan ] Mohammad Shariff ] Patrick D. Callaghan ] Enamul Huq ] Khadim Hossein Raja ] Rao Farman Ali ] A. O. Mitha ] Mohd Jamshed ] Jahanzeb Arbab Ghulam Azam (Shanti odbor) Motiur Rahman Nizami (Al-Badr)
Snage
Bangladeške snage: 175.000[2][3] Indija: 250.000[2]	Pakistanske oružane snage: ~ 365.000 (90.000 u Istočnom Pakistanu)[2] Paravojne snage: ~250.000[4]
Žrtve i gubici
Bangladeške snage: 30.000 Indija: 1.426 poginulih 3.611 ranjenih (službeni podaci) 1.525 poginulih 4.061 ranjenih[5]	Pakistan ~8,000 poginulih ~10.000 ranjenih 93.000[6] zarobljenih (56.694 oružanih snaga 12.192 paravojnih snaga ostalo civili)[5][7]
Civilne žrtve: procjene se kreću između 300.000[8] i 3,000.000[9]

Istorijska pozadina

Podelom Indije Bengal je bio podeljen na dve nove države: muslimanski istočni deo, Istočni Bengal, koji odgovara današnjem Bangladešu, i zapadni deo, indijska država Zapadni Bengal. Ukidanje zamindari sistema (klasna podela društva) u Istočnom Bengalu (1950) je bilo važan trenutak u stvaranju Bangladeša kao narodne države. Jezički pokret 1952. je uspostavio pravo bengalske zajednice da govori svojim jezikom. Godine 1955, vlada Pakistana je promenila ime provincije iz Istočni Bengal u Istočni Pakistan s ciljem postepenog ukidanja posebnosti pokrajine.

Zapadni Pakistan, koji je obuhvatao ostatak Pakistana, dominirao je i zanemarivao Istočni Pakistan. Uprkos činjenici da je Istočni Pakistan donosio veći deo nacionalnog dohotka, posebno kroz izvoz jute, većina ulaganja u razvoj je vršena u Zapadnom Pakistanu. Napetost je kulminisala 1971. nakon otvorenog, nedemokratskog odbijanja pakistanskog predsednika Jaje Kana, vojnog vođe, izbornih rezultata koji su doneli Avami ligi veliku premoć u parlamentu (167 od 169 mesta određenih za Istočni Pakistan).^[10].

Rat

Zvanični početak rata je usledio nakon jednog od najkrvavijih genocida modernih vremena, koji je izvršila pakistanska vojska nad bengalskim civilima 25. marta, 1971. godine. Praktično sva bengalska inteligencija je eliminisana. Ovaj genocid je jedan od najstrašnijih po broju poginulih nakon Drugog svetskog rata. Zahvaljujući naporima Zapadnog Pakistana da se reši stranih novinara, teško je doći do tačnih brojki, ali neke procene govore o 50.000 mrtvih u prva tri dana takozvane Operacije reflektor, koju je izvela pakistanska vojska ^[8]. Više od 10 miliona Bengalaca je prebeglo u susednu Indiju. Ovo je dovelo do žestokog ekonomskog pritiska na Indiju, i tadašnja indijska premijerka, Indira Gandi je od zapadnih zemalja morala da traži pomoć. Nakon počinjenih pokolja civilnog stanovništva od strane pakistanske vojske, pod vođstvom šeika Mudžibura Rahmana, poznatog kao Bongobondu (prijatelj Bengala), Bangladeš je započeo svoju borbu za nezavisnost.

Bangladeški oslobodilački rat odigrao se tokom Hladnog rata. Sjedinjene Američke Države i Narodna Republika Kina su smatrali rat unutrašnjim pitanjem Pakistana, čime su praktično podržali Zapadni Pakistan. Međutim, Indija, SSSR sa svojim saveznicima, te Japan i vlade zapadnih zemalja su snažno podržavale Bangladeš. Da bi se stekla strateška prednost nad kinesko-SAD-pakistanskom osovinom, Sporazum o indo-sovjetskom prijateljstvu je potpisan 9. avgusta 1971. godine.^[8]

Indija je zbog svog geografskog položaja i vojnog antagonizma prema Pakistanu, kao i zbog ekonomskih i socijalnih problema koje je uzrokovao doticaj izbeglica na njenu teritoriju, snažno podržala Bangladeš, posebno nakon što je i SSSR pružio podršku. Strateški, nezavisnost Bangladeša bi za Indiju značila jedan front manje za borbu sa Pakistanom. Takođe valja pomenuti da su određene regionalne vlade dale podršku na etničkim osnovama. Dana 27. marta 1971, premijerka Indije, Indira Gandi je izrazila punu podršku svoje vlade borbi za slobodu. Bangladeško-indijska granica je otvorena da bi se dopustilo izmučenim i zastrašenim Bengalcima da nađu sklonište u Indiji. Vlade Zapadnog Bengala, Bihara, Asama, Megalaje i Tripure su uspostavile izbegličke kampove duž granice. Ovi kampovi su omogućili i regrutovanje boraca. Glavni štab bangladeških snaga je uspostavljen u Kalkuti od 12. aprila.^[8]

Tokom rata, uprkos žestokom protivljenju vlade Zapadnog Pakistana, BBC je nastavio da prati događaje preko BBC Bangla radio službi u Južnoj Aziji. Među međunarodnim naporima da se podigne stanje svesti o događajima u Bangladešu je bio i Koncert za Bangladeš, bivšeg Bitlsa, Džordža Harisona.

Pakistanska vlada je uhapsila Mudžibura Rahmana koji je identifikovan kao najuticajnija bengalska figura. Pre nego što je uhapšen, šeik Mudžibur Rahman je formalno i zvanično proglasio nezavisnost, 26. marta. Stoga se ovaj datum smatra Danom nezavisnosti Bangladeša. Dana 27. marta, Zijaur Rahman, tada armijski major (kasnije predsednik Bangladeša), objavio je deklaraciju nezavisnosti Bangladeša u ime vrhovnog vođe, Bongobondua, preko privremenog radio-prijemnik u Kalurgatu blizu lučkog grada Čitagonga. Uz pomoć bengalskih oficira, podršku civila i vojno/humanitarnu pomoć iz Indije, Bangladeš je brzo formirao redovnu vojsku, kao i gerilske snage poznate kao Mukti bahini (borci za slobodu), naoružanu grupu koju su činili uglavnom mladi studenti, radnici, seljaci i drugi civili. Pored napada na pakistansku vojsku, Mukti bahini su pružali lokalne obaveštajne podatke i vođstvo od nemerljivog značaja združenim snagama vojsci Bangladeša i Indije, koje su napale okupacionu vojsku Zapadnog Pakistana (80.000), ranog decembra 1971. godine.

Kraj rata

Dve nedelje nakon indijske invazije, 16. decembra 1971, pakistanska vojska se formalno predala istočnoj komandi indijske armije, koja je transformisala Mukti Bahini u efektivnu borbenu silu. Indija je zarobila 93.000 vojnika, koji su odvedeni u logore u Indiji, kako bi se izbegle represalije bangladeškog stanovništva. Nova država Bangladeš je uspostavljena, a šeik Mudžibur Rahman, koji je bio zatvoren u Zapadnom Pakistanu od marta, trijumfalno se vratio kao prvi premijer. Indija je povukla svoje trupe iz Bangladeša u roku od tri meseca od kraja rata. Stanovnici Bangladeša i danas pamte po zlu pakistanski režim iz perioda pre i tokom rata.