Cantica

Cantica (srpskohrvatski: , jedn. canticum, srpskohrvatski: ) bili su delovi rimske komedije i tragedije koji su izvođeni uz muzičku pratnju i koji stoga stoje nasuprot govorenih (dijaloških) delova, "diverbija" (diverbia).^[1] Canticum je, strogo uzev, bio lirski monolog koji se pevao uz pratnju neke vrste svirale (tibia), svakako uz prateću gestikulaciju i ples, no taj se termin koristi i za ritmičke recitale kazivane uz muzičku pratnju, obično u jampskom ili trohejskom septenaru. Ona prva cantica često i nije pevao glumac, nego poseban pevač koji je stajao uz svirača, a glumac bi gestikulacijom pratio tekst: to je možda onaj lik "pevača" (cantor) koji se javlja na popisu lica i čiji je zadatak ponekad bio da na kraju predstave zatraži pljesak publike.^[2] Naime, premda u rimskim palijatama nije bilo hora, muzički i "operetski" element u načelu je u njima bio mnogo izraženiji nego u grčkoj novoj komediji, pa se u didaskalijama latinskih drama, za razliku od onih grčkih, redovno navodi ime svirača i opis duvačkog instrumenta kojim se u predstavi služio.^[3]

Prema antičkom gramatičaru Diomedu, "latinske komedije sastoje se od samo dva dela, dijaloškog (diverbio) i monodijskog (cantico) te dodaje da se "u monodijskim delovima može pojaviti samo jedan lik, a ako se pojavljuju dva, onda jedan iz potaje sluša i ništa onom drugom ne govori, već ako treba, sam sebi govori".^[4] Na osnovu ovog izveštaja zaključilo se da su cantica bili lirski monolozi, koji su pevani uz zvuk frule, dok su diverbia bili jednostavno recitovani. Međutim, Diomed kaže i to da "u latinskim dramama ima više monodija (cantica) koje se pevaju", budući da lirski monolozi nemaju tako izraženu ulogu u većini rimskih komedija, a u nekima se se uopšte ne pojavljuju.^[4] Zato se danas pravi razlika između dve vrste kantika. S jedne strane, taj se termin odnosi na kontinuirane sekvence dugih stihova, obično trohejskih sedemaraca i jamskih osmeraca, koje se danas nazivaju i "recitativnim" delovima. S druge strane, kanticima se nazivaju i delovi u različitim metrima, koji su u rukopisima označeni kao M.M.C. (mutatis modis cantica = kantici promenljivih metara) i koji kod Plauta uglavnom uključuju lirske metre, a kod Terencija predstavljaju kombinaciju "recitativnih" metara ^[1] Stihovi iz prve vrste kantika stoga su se pevali kao recitativi, a oni iz druge vrste izvođeni su na melodramatski način, odnosno uz muzičku pratnju, a kad se računaju obe te vrste, cantica obično zauzimaju veći deo tipične rimske komedije nego diverbia.^[4] Obe vrste kantika svakako su se upotrebljavale i u rimskoj tragediji, npr. na jednom mestu Ciceron govori o liku u nekoj Enijevoj tragediji te kaže: "ne razumem čega se boji kada uz frulu peva tako dobre sedmerce" (cum tam bonos septenarios fundat ad tibiam).^[5]

Govoreći o Liviju Androniku, prvom rimskom pesniku, Valerije Maksim kaže da je on glumio i pevao u vlastitim predstavama, ali kad mu je jednom prilikom pukao glas, za pevanje je zadužio jednog mladog roba (puer), a on sam je nastavio s prikazivanjem odgovarajuće gestikulacije.^[6] Premda su neki ispitivači u ovom prikazu nastojali otkriti poreklo kantika i diverbija u rimskoj drami,^[7] tu se najverovatnije radi o tome da je Valerije Maksim izvedbe Andronikovoh drama pomešao s predstavama mima i pantomima iz 1. veka pne.^[8] Ipak, u antičkim izvorima postoji dosta pokazatelja o tome da su omiljeni kantici, upravo kao kasnije opere, na muzičkim zabavama pevani odvojeno od drame čiji su deo isprva bili.^[4]