Nonije Marcel

Nonije Marcel (latinski: ) bio je poznorimski gramatičar koji je živeo u 4. ili 5. veku nove ere. Njegovo jedino sačuvano delo jeste De compendiosa doctrina, rečnik ili enciklopedija u 20 knjiga, koja pokazuje autorov interes za antikvarstvo i rimsku književnost od Plauta do Apuleja. Nonije je možda poticao iz Afrike.^[1]

Život

O Nonijevom životu malo se zna. Puni naslov njegovog dela, Noni Marcelli Peripatetici Tubursicensis de conpendiosa doctrina ad filium, ukazuje na to da je bio peripatetički filozof iz Tuburiska u Numidiji. Jedan natpis u Tuburisku posvećen 323. g. n.e. osobi koja se zvala "Nonius Marcellus Herculius" ukazuje na to da je njegova porodica bila iz te oblasti.^[2] Budući da Nonijan ne spominje hrišćanstvo i sene naziva peripatetičarem, izgleda da nije prihvatio hrišćansku veru.^[3]

Nonije citira Aula Gelija i druge kompilatore iz 2. veka n.e., a njega samoga tri puta citira i hvali Priscijan u 5. veku, te se zaključuje da je živeo izmežu ovih datuma.^[4] Prema Cambridge History of Classical Literature, verovatno je delovao u prvoj polovini 4. veka,^[5] premda su neki naučnici iz 19. i 20. veka smatrali da je možda živeo kasnije u 4. veku ili čak u 5. veku.^[6] U novije je vreme izneta pretpostavka da je Nonije živeo tokom vladavine dinastije Severa i da se može datirati u period 205–220. g. n.e.^[7]

Delo

Delo De compendiosa doctrina jedno je od najznačajnijih izvora za izgubljena dela iz vremena Rimske republike, uključujući Akcijeve i Pakuvijeve tragedije, Lucilijeve satire i Sizeninu istoriju. Delo donosi popis reči, njihove kratke definicije i citate autora koji su upotrebili tu reč.^[8] Objavljeno je pod različitim naslovima, uključujući De proprietate latini sermonis i De varia significatione verborum. To je jedan od tri velika latinska rečnika koji su sačuvani iz antike, uz Festov, koji je bio sažetak rečnika Verija Flaka De verborum significatu, i uz Etimologije Isidora Seviljskog.

Prvih dvanaest knjiga, od ukupno njih dvadeset, organizovano je gramatički prema oblicima reči, dok preostalih osam knjiga grupiraju reči prema tematici, kao što je odevanje, oružje, hrana itd. Svaka odrednica sastoji se od kratke definicija i citata iz autora u doba Rimske republike, preuzetih iz izvora 2. veka n.e., kao što su Aul Gelije i Marko Kornelije Fronton, a ne iz izvornih tekstova. "Njegovo neznanje i nepažnja", primećuje Cambridge History of Classical Literature, "umanjuju vrednost ove kompilacije, ali je ne mogu uništiti".^[9]

W. M. Lindsay^[10] i kasnije Strzelecki^[11] pokazali su da je Nonije mnoge od svojih rečničkih odrednica i prve citate u svakoj odrednici preuzeo iz starijih gramatičkih tekstova koji su danas izgubljeni. Ostale odrednice i citate uzeo je iz 41 knjige, koje je ili posedovao ili ih je pozajmio iz neke lokalne biblioteke. Za svaki odeljak (knjigu ili slovo u okviru knjige), Nonije je prelazio kroz svoj 41 popis iz 41 knjige po istom redosledu, prvo da pronađe glavni citat, a onda ponovo, da nađe dodatne citate. Na temelju ove metodologije, može se zaključiti da li Nonije nekog autora citira izravno ili iz neke gramatike koja je bila puna grešaka.^[12]

Nonijevo delo sačuvalo je fragmente starih rimskih dramatičara, analista, satiričara i antikvarskih pisaca. U raspodeli citata iz raznih autora, Nonije se uvek pridržava istog redosleda: počinje s Plautom, a završava s Varonom i Katonom Starijim. Gramatičari Priscijan i Fulgencije velikim su delom pozajmljivali iz Nonijevog dela, a u 5. veku Julije Trifonijan Sabin sastavio je revidiranu verziju s komentarima.^[13]

Nonijevo delo nekim je naučnicima služilo da identifikuju "afrikanizme" u latinskom jeziku, premda su ti dokazi dosta nesigurni.^[14]

Nonije je napisao i svezak pisma O zanemarivanju učenja, koje je izgubljeno, ali na koje se takođe poziva u svojoj Doktrini.^[15]