Partizani

Partizani (italijanski: , francuski: – „pristalica“)^[1] su pripadnici neregularne vojne sile koja je stvorena da bi se suprotstavila kontroli strane sile nad jednim područjem ili stranoj vojnoj okupaciji nekim pobunjeničkim djelatnostima. Pojam se može koristiti i kao sinonim pokretu otpora, primjeri mogu biti civili koju su se borili protiv nacističke Njemačke ili fašističke Italije u nekoliko zemalja tokom Drugog svjetskog rata.

Za ostale upotrebe, v. Partizani (razvrstavanje).

„Partizan” preusmjerava ovdje. Za ostale upotrebe, v. Partizan (razvrstavanje).

Historija

Francuska riječ i italijanska su nastae iz latinskog. Početni koncept partizanskog ratovanja uključivao je i prikupljanje lokalnog stanovništva iz ratne zone (ili u nekim slučajevima i iz regularnih snaga) koje bi djelovalo iza neprijateljskih linija remetići komunikaciju, postavljajući zasjede, prekidajući dotok zaliha i primoravajući nerijateljske snage da se raziđu u cilju zaštite operativne baze.

Jedan od prvih priručnika partizanske taktike u 18. vijeku je bio „The Partisan, or the Art of Making War in Detachment...“, a objavio je 1760. godine^[2] u Londonu Mihalj Lajoš, mađarski oficir koji je služio u pruskoj vojsci kao kapetan inženjerije tokom Sedmogodišnjeg rata. Johan fon Evald je detaljno opisao tehniku partizanskog ratovanja u svom djelu „“ (1789).^[3]

Koncept partizanskog ratovanja će kasnije predstavljati osnovu za „Partizanske rendžere“ u Američkom građanskom ratu. U tom ratu, partizanske vođe vojske Konfederacije, kao što je Džon S. Mosbi, djelovale su duž linije fronta po fon Evaldu (i kasnije Žomini i Klauzevic). U suštini, u 19. vijeku američki partizani su bili bliži komandosima ili rendžerima tokom Drugog svjetskog rata nego partizanskim snagama koje su djelovale u okupiranoj Evropi.

Partizani sredinom 19. vijeka su bili suštinski različiti od konjice ili od neorganizovanih ili poluorganizovanih gerilskih snaga. Ruski partizani su odigrali presudni dio u padu Napoleona. Njihov žestok otpor i uporno prodiranje prisililo je francuskog cara da napusti Rusiju 1812. godine. Ruska Imperija je takođe koristila partizane tokom Prvog svjetskog rata.

Ukrajinski partizani

Glavni članak: Ukrajinska ustanička armija

Ukrajinska ustanička armija (ukrajinski: ) je bila oružano krilo Organizacije ukrajinskih nacionalista — Bandera i kasnije partizanska armija koja je vodila seriju gerilskih akcija protiv nacističke Njemačke, Sovjetskog Saveza, Čehoslovačke i podzemne i komunističke Poljske. Nastala je u Volinju u proljeće ili ljeto 1943. godine. Zvanični datum osnivanja je 14. oktobar 1943. godine,^[4] na dan Pokrova Presvete Bogorodice.

Cilj OUN-a je bio ponovno uspostavljanje jedinstvene, nezavisne i nacionalne države na ukrajinskom etničkom prostoru. Nasilje je prihvaćeno kao političko sredstvo kako stranih tako i domaćih neprijatelja za ostvarenje cilja, koje bi trebalo da se ostvari kroz nacionalne revolucije koje su vođene diktaturom kako bi protjerali okupatore i formirali vladu koja bi prestavljala sve regione i društvene grupe.^[5] Organizacija je osnovana kao pokret otpora, a razvila se u gerijsku armiju.^[6]

Tokom svog postojanja, UPA se borila protiv Poljaka i Sovjeta kao primarnog neprijatelja, mada se organizacija borila i protiv Nijemaca od februara 1943. Suočena sa Sovjetskom pretnjom, u kasno proljeće 1943. UPA i OUN-B započinju saradnju sa Nijemcima protiv Poljaka i Sovjeta u nadi da će stvoriti nezavisnu ukrajinsku državu.^[7] Armija je takođe učestvovala u etničkom čišćenju Poljaka u Volinju i Istočnoj Galiciju^{[8][9][10][11][12]} i naknadno u odbrani ukrajinskog stanovništva od deportacije; sprečavajući deportaciju Ukrajinaca iz jugoistočne Poljske.^[13]

Sovjetski partizani

Glavni članak: Sovjetski partizani

Sovjetski partizani (ruski: ) su tokom Drugog svjetskog rata efikasno ometali njemačke snage i tako im otežavali operacije u oblastima djelovanja. Kao rezultat, Sovjetska vlast je ponovo uspostavljena duboko u njemačkoj teritoriji. U nekim oblastima partizani su podigli kolhoze da bi proizveli hranu i stoku. Međutim ovo nije bio uobičajen slučaj, jer su partizani u pojedinim mjestima uzimali hranu od lokalnog stanovništva, ponekad nevoljno.

Sovjetski partizani su u Finskoj bili poznati po napadima na sela i neselektivno ubijali stanovništvo.^[14] U Zapadnoj Kareliji, većina partizana je napadali finske vojne zalihe i komunikacijske mete, ali unutar finske teritorije, skoro dvije trećine napada je bilo na civile,^[15] ubijajući 200 i ranjaviću 50 civila, većinom žena, djece i staraca.^[16][17][18]

Jugoslovenski partizani

Glavni članak: Jugoslovenski partizani

Partizani ili Narodnooslobodilački pokret je bio jedan od najefikasnijih evropskih antinacističkih pokreta otpora.^[19][20] Predvodila ga je Komunistička partija Jugoslavije^[21] tokom Drugog svjetskog rata. Komandant je bio Josip Broz Tito. Komunistički jugoslovenski partizani su bili vodeća sila u oslobođenju Jugoslavije tokom Narodnooslobodilačkog rata.

Kasne 1944. godine, ukupan broj boraca iznosio je 650.000 muškaraca i žena organizovanih u 4 armije i 52 divizije, koji su se bavili konvencionalnim ratovanjem.^[22] Krajem 1945. godine broj partizana je bio oko 800.000.

Pred kraj rata u martu 1945. godine, svi pokreti otpora u Jugoslaviji su bili organizovani i preimenjeni u Jugoslavenska armija. Zadržaće ovo ime sve do 1951, kada će se zvati Jugoslavenska narodna armija.

Spisak značajnih partizanskih pokreta i bitaka

• Albanski partizani
• Jermenske neregularne jedinice
• Armija Krajova
• Gwardia Ludowa
• Bušvaker
• Narodnooslobodilačka borba Bugarske
• Kavkaski front (Čečenski rat)
• Prokleti vojnici
• Holandski otpor
• Šumska braća
• Slobodna Francuska
• Francuskli otpor
• Grčki otpor
• Italijanski pokret otpora
• Jevrejski partizani
• Jevrejska borbena organizacija
• Kuperjanov partizanski bataljon
• Litvanski partizani
• Mosbijevi rendžeri
• Nacionalne oružane snage

Povezano

• Peta kolona
• Pokret otpora
• Neregularne milicije
• Nekonvencionalni rat