Malajski ustanak

Malajsko izvanredno stanje (malajski: ) je službeni naziv za oružani sukob koji se u Malajskoj Federaciji (današnja Malezija) od 1948. do 1960. godine vodio između snaga Britanskog Komonvelta na jednoj, i komunističke Malajske nacionalnooslobodilačke vojske (MNLA) na drugoj strani. Uzrok je bilo nastojanje Malajske komunističke partije (MCP) da se u Malaji ukloni tadašnja britanska kolonijalna vlast i uspostavi nezavisna država sa komunističkim poretkom; izbijanju sukoba su značajno pridonijele izuzetno loše ekonomske prilike neposredno nakon Drugog svjetskog rata koje su veliki dio lokalnog stanovništva, prije svega Kineze, okrenuli proti britanske vlasti, ali i Hladni rat i ustanci protiv francuskih i nizozemskih kolonijalista u susjednim zemljama Jugoistočne Azije. Neposredni povod za izbijanje sukoba je bilo ubistvo tri britanska službenika na plantaži kaučuka u mjestu Sungai Siput 16. juna 1948. godine, a za koje su vlasti optužile MCP; u julu iste godine je proglašeno izvanredno stanje i MCP stavljena izvan zakona. Chin Peng, vođa MCP, je, međutim, uspio izbjeći hapšenje te izbjegao u džunglu gdje je sa svojim pristašama formirao MNLA; gro njenog ljudstva su činili veterani Malajske narodne antijapanske vojske koje su sami Britanci bili opremili i obučili za borbu protiv japanskih okupatora u Drugom svjetskom ratu. MNLA je tadašnja iskustva primijenila u borbi protiv Britanaca, koristeći gerilsku strategiju temeljenu na diverzijama, sabotažama i prepadima na plantaže kaučuka; pri tome je uživala podršku dijela, uglavnom kineskog stanovništva, dio koji je ušao u civilnu organizaciju Min Yuen. Britanci su gerilu nastojali suzbiti koristeći iskustva iz rata protiv Bura, te se od 1950. godine primjenjivao Briggsov plan koji je uključivao prisilno interniranje stanovništva u Nova sela, kako bi ga se izoliralo od gerilaca. Usprkos toga, MNLA je sljedeće godine postigla spektakularni uspjeh kada je u zasjedi ubijen Henry Gurney, britanski visoki komesar za Malaju. Njegov nasljednik Gerald Templer, je, međutim, protiv komunista primijenio novu strategiju poznatu kao "pridobivanje srca i uma", odnosno nastojao kroz političke reforme, socijalnu pomoć i infrastrukturne projekte stanovništvo odvući od komunista, dok je pripadnicima MNLA u zmajenu za predaju ponuđena amnestija. Ti su napori sa vremenom počeli davati ploda, te su već 1955. godine komunisti započeli pregovore o mirnom rješenju sukoba. Iako oni nisu dali rezultata, snaga MNLA je dotada značajno opala, a proglašenje nezavisnosti Malajske Federacije od Britanskog Imperija 1957. godine je mnogim njenim dotadašnjim pristašama oduzela glavni motiv za podršku. Godine 1958. se vlastima predala posljednja značajna grupa pripadnika MNLA, a Ching Peng otišao u izgnanstvo u susjedni Tajland. Malajske vlasti su izvanredno stanje ukinule 1960. godine, što je označilo formalni završetak sukoba. Malajski komunisti su 1968. godine ponovno pokušali silom preuzeti vlast u Maleziji, a što je dovelo do Drugog malajskog izvanrednog stanja, koje je okončano mirovnim sporazumom 1989. godine i raspuštanjem komunističkih paravojnih formacija. Tzv. Saravački komunistički ustanak, koji je započet 1963. godine, na sličan način je okončan sljedeće godine.

Malajsko izvanredno stanje
Segment dekolonizacije Azije i Hladnog rata
Datum 16. jun 1948 – 12. jul 1960 (izvanredno stanje) Lokacija Jugoistočna Azija Ishod pobjeda Britanskog Komonvelta Teritorijalne promjene nezavisnost Malajske Federacije od Britanskog Imperija 31. augusta 1957
Sukobljene strane
Antikomunističke snage: Britanski Commonwealth Ujedinjeno Kraljevstvo Malajska Federacija Australija Novi Zeland  Južna Rodezija (do 1953)  Rodesija i Njasaland (iza 1953) Kolonija Fidži  Tajland (na granici sa Malajom) podrška:  Sjedinjene Države	Komunističke snage: ]] Malajska komunistička partija ]] Malajska nacionalnooslobodilačka vojska
Komandanti i vođe
Clement Attlee (do 1951) Winston Churchill (1951–1955) Anthony Eden (1955–1957) Harold Macmillan (1957–1960) Harold Briggs Roy Urquhart Henry Gurney † Gerald Templer Tunku Abdul Rahman Henry Wells Sidney Holland Bhumibol Adulyadej Plaek Phibunsongkhram (do 1958) Thanom Kittikachorn (1958) Sarit Thanarat (od 1958)	]] Chin Peng ]] Abdullah CD ]] Rashid Maidin ]] Shamsiah Fakeh ]] S. A. Ganapathy † ]] Lau Yew † ]] Yeung Kwo ]] Lau Lee
Snage
250.000 trupa Malajskog domobranstva 40.000 redovnih trupa Komonvelta Kraljevski afrički strijelci Pukovnije Gurka 37.000 specijalnih policajaca 24.000 federalnih policajaca	do 150.000 pripadnika Min Yuena 8.000 trupa MNLA
Žrtve i gubici
poginulih: 1346 malajskih vojnika i policajaca 519 britanskih vojnika ranjenih: 2406 malajskih i britanskih vojnika i policajaca	poginulih: 6710 ranjenih: 1289 zarobljenih: 1287 sami se predali: 2702
Civila: 2478 poginulih, 810 nestalih

Malajsko izvanredno stanje je kasnijim historičarima zanimljivo prije svega zbog britanske taktike i strategije u borbi protiv gerilaca, pri čemu se umjesto korištenja brojčano i tehnički nadmoćne vojne sile, koristile lake i mobilne snage, odnosno propaganda i psihološko ratovanje; zbog toga je upravo Malajsko izvanredno stanje postalo poznato kao prvi primjer sukoba niskog intenziteta i uspješnog korištenja modernih metoda kontragerile. Britanci su neka od tih iskustava uspješno primijenili i u slamanju Mau Mau ustanka u Keniji. Britanske metode u Malaji su intenzivno proučavali Amerikanci te ih pokušali primijeniti protiv Vijetkonga u vijetnamskom ratu, iako bez uspjeha.

Povezano

• Prvi indokineski rat
• Mau Mau ustanak