Stupa (uređaj)

Stupa ili Valjarica^[1] (Valjavica^[2]) su primitivne drvene mašine pokretane snagom vode (kao vodenice), u kojima se valjanjem i zbijanjem (udaranjem) vune, uz stalni dotok lužnate vode (mokri postupak) proizvodilo vrlo grubo sukno.^[1]

Stupa Valjarica
Gravura stupe iz 17. vijeka iz knjige Theatrum Machinarum Novum Gravura stupe iz 17. vijeka iz knjige Theatrum Machinarum Novum

U stupama se isto to sukno često i pralo i obnavljalo.^[2]

Karakteristike

Metoda rada u stupama bila je vrlo jednostavna (za razliku od tkanja), u njima je vuna zbog djelovanja lužnate vode omekšala, pa su je valjanje uz konstantne mehaničke udarce drvenim batovima sabijalo, zgušnjavalo, podebljavalo, dok su se vlakna,isprepletala, pa je na kraju sukno postalo čvrsto i nepromočivo. , 4=

lužina, 5=vuna za valjanje Mana valjanog sukna bila je težina, tvrdoća i neelastičnost, ali je bilo puno trajnije od današnjih tkanina

Stupe su najčešće bile instalirane u posebnim radionicama, podizanim uz vodotoke, često uz vodenice, ali kojiput i na potpuno otvorenom prostoru.^[1]

Historija

Rimljani su poznavali stupe, i imali velike pogone u kojima su radili robovi, nakon Pada Rimskog Carstva to znanje se po Evropi izgubilo, pa je ponovno otkriveno za Križarskih ratova i ponovno uvedeno u Evropu tokom 12. vijeka.^[3]

Po južnoslavenskim krajevima stupe se se zadržale na selu sve do 20. vijeka. Na Bregavi kod Stoca posljednje stupe radile su do 1992.^[4]

Maketa Valjarice iz Valjeva

Po jednoj od teorija Valjevo je dobilo ime po valjaricama, kojih je nekad bilo puno duž Kolubare.^[2]