Velo misto

Velo misto je naziv za popularnu TV-seriju Radiotelevizije Zagreb (Hrvatska radiotelevizija) iz 1980. godine te roman književnika Miljenka Smoje po kojoj je ta serija snimljena. Serija koja, kao i roman, opisuje, život u Splitu od 1910. do 1947. se često smatra neslužbenom historijom grada, kao i prvih decenija gradskog nogometnog kluba Hajduk. Uz Naše malo misto, humorističku TV-seriju koja je deset godina ranije također snimljena po Smojinom književnom predlošku, smatra se najpopularnijom TV-serijom na čakavskom narječju. O utjecaju i popularnosti serije svjedoči činjenica da su neke od fraza ušle u svakodnevni govor na području Hrvatske, pa i šire.

Za ostala značenja, vidi Velo misto (razvrstavanje).

Roman

Roman se prvi put pojavio u nastavcima u tjedniku Nedjeljna Dalmacija, te je objavljivan usporedo s prvim prikazivanjem TV-serije na programu tadašnje Televizije Zagreb, odnosno JRT-a.

U obliku knjige ga je izdalo Znanje Zagreb u okviru biblioteke "Hit" 1981. godine.

Televizijska serija

Velo misto
Format	Miniserija
Kreator	Miljenko Smoje
Nastupaju	Boris Dvornik Mustafa Nadarević Zdravka Krstulović Špiro Guberina Mira Furlan Milan Štrljić Aljoša Vučković Ivica Vidović
Zemlja porijekla	SFRJ
Jezik/ci	Čakavština, srpskohrvatski, italijanski, njemački
Broj epizoda	14 epizoda
Produkcija
Trajanje	cca. 1260 min.
Emitiranje
Originalni kanal	Radiotelevizija Zagreb
Originalno prikazivanje	1980. – 1980.

Televizijska serija je snimana djelomično na originalnim lokacijama u Splitu i na obližnjem otoku Šolta, dijelom u studijima TV Zagreb, a dijelom u zagrebačkom Domu sportova (koji je "glumio" splitski Voćni trg).

Serija je podijeljena u 14 epizoda po 90 minuta. Do emitiranja serija kao što su Vuk Karadžić i Horvatov izbor, to je bila najduža i najskuplja mini-serija u historiji bivše Jugoslavije.

Epizode

1. Praški studenti (1910)
2. Konfužjun (1911)
3. Leva (1913-1914)
4. Morija mori (1917-1920)
5. Kruva i rada! (1920-1922)
6. Kriza (1926)
7. Antikrst (1927)
8. Simpatizer (1928)
9. Nikad više kompletni (1932-1935)
10. No pasaran (1936-1937)
11. Poveli smo, Meštre (1937-1939)
12. Okupacija (1941)
13. Kapitulacija (1942-1943)
14. Ispunjeno obećanje (1944-1947)

Opći pregled

Roman, kao i serija, započinju 1910. godine kada je Split pod vlašću austrijskog dijela Austro-Ugarske, a većina stalnih likova uglavnom mlada i oduševljena novotarijama koje donosi bezbrižni Belle epoque. Međutim, ispod te glazure tinja oštar klasni sukob između siromašnih ribara i težaka, te kapitalista, aristokracije i uglavnom tuđinske birokracije, a također se mogu vidjeti i napetosti između pro-italijanski raspoloženih autonomaša (tolomaša) i hrvatskih nacionalista koji zagovaraju ujedinjenje s ostatkom Hrvatske, odnosno stvaranje Jugoslavije.

Izbijanje prvog svjetskog rata Splitu donosi glad, siromaštvo, a na kraju i španjolsku gripu, da bi grad na kraju postao dijelom nove Kraljevine SHS. Vrlo brzo dolazi do razočaranja novom državom, a veliki dio stanovništva se - revoltiran sve većim socijalnim razlikama i ekonomskim krizama - pridružuje komunističkom radničkom pokretu. Od 1930-ih je Split pod sjenom nadolazećeg fašizma i italijanskih prisezanja koje će eskalirati s aprilskim ratom i okupacijom. Nakon kapitulacije Italije i kratkotrajnog oslobođenja Split doživljava svoje najteže dane pod njemačkom okupacijom i bespoštednim savezničkim bombardiranjem, da bi se nakon povratka partizana konačno zavladao mir i Split ušao u novo doba socijalističke Jugoslavije.

Svi ti događaji su prikazani iz vizure široke palete likova, od kojih je samo dio njihov aktivni učesnik, dok su većina obični "mali" ljudi koji nastoje živjeti mirnim životom, ali u tome često ne uspijevaju, jer su - neposredno ili posredno - zahvaćeni vrtlogom "velikih" historijskih zbivanja. Dio likova u romanu i seriji je fiktivan, a dio temeljen na jednoj ili više historijskih ličnosti.

Likovi

Glavni članak: Likovi u Velom mistu

Glumac	Lik	Temeljen na hist. ličnosti	Profesija
Boris Dvornik	Meštar	Špiro Kanazir/Aleksandar Duka	brijač.
Zdravka Krstulović	Violeta	fiktivan	vlasnica plesne škole.
Mustafa Nadarević	Duje	Fabjan Kaliterna/Luka Kaliterna	trener Hajduka.
Špiro Guberina	Jozo	fiktivan	smetlar.
Mato Ergović	Pučanstvo	fiktivan	gradski policajac, trgovac sličica svetaca.
Ines Fančović	Mare	fiktivan	prodavačica povrća.
Mladen Barbarić	Pegula	fiktivan	student, arhitekt, službenik Hajduka
Vlasta Knezović	Marjeta	fiktivan	težakinja
Uglješa Kojadinović	Profesor	Ćiro Gamulin/Josip Barač	profesor gimnazije
Milan Štrljić	Tonči	fiktivan	student, oficir jugoslavenske kraljevske vojske
Mira Furlan	Kate	fiktivan	domaćica
Danko Ljuština	Mijo	fiktivan	gradski policajac, prodavač svetih sličica
Ivo Gregurević	Netjak	fiktivan	smetlar, partizan
Aljoša Vučković	Ferata	fiktivan	vozač poštanske kočije, sindikalni aktivist
Fabijan Šovagović	Toma	fiktivan	težak
Boris Buzančić	Dotur Vice	Vicko Mihaljević	gradonačelnik, odvjetnik
Ratko Buljan	Toni	fiktivan	slikar
Mirjana Majurec	Ane	fiktivan	težakinja, partizanka
Slobodan Aligrudić	Major Stojan	Stojan Trnokopović	srpski, kasnije jugoslavenski oficir
Ivica Vidović	Očalinko	fiktivan	brijački pomoćnik
Duško Valentić	Papundek	Germano Senjanović/Ante Jurjević Baja	brijački pomoćnik, partizan, oficir OZNA-e
Etta Bortolazzi	Baba Marta	Marta Katunarić	vidarka pustinjak
Antun Nalis	Miotto	fiktivan	vlasnik staklarske radnje
Aleksandar Cvjetković	Rico	Nikola Gazdić-Janjčić	igrač Hajduka
Vinko Kraljević	Bakalar	fiktivan	brijački pomoćnik

Reference u politici i popularnoj kulturi

Iako je Miljenko Smoje početkom 1990-ih bio nepoćudan za službenu hrvatsku vlast a TV-serija bila skinuta s programa državne televizije sve do 1998. godine, popularnost serije se odražavala u nizu referenci, kako u politici, tako i u popularnoj kulturi.

Godine 1992. je Boris Dvornik kao kandidat Hrvatske demokratske zajednice u kampanji za Sabor tako parafrazirao najpoznatiju poštapalicu svog lika iz serije.

Godine 1995. je TV-spot za pjesmu Nostalgija grupe Magazin rekonstruirao neke od scena iz serije, a u njemu se pojavila i Zdravka Krstulović kao Violeta.

Jedna od najpopularnijih picerija u Splitu je dobila ime po TV-seriji, a isti naziv je dobila izborna lista splitskih poduzetnika - Lista Velog Mista - formirana pred lokalne izbore 2005. godine, koja je do 2009. sudjelovala u upravljanju gradom.

Vanjske veze

• Velo misto na sajtu IMDb