From Wikipedia, the free encyclopedia
Kanada ( ಕನ್ನಡ, ), e njohur më parë edhe si kanareze, [5] është një gjuhë dravidiane e folur kryesisht nga njerëzit e Karnatakës në Indinë jugperëndimore, me pakica në të gjitha shtetet fqinje. Ka rreth 44 milion folës amtare, dhe është gjithashtu një gjuhë e dytë ose e tretë për rreth 15 milion folës jo-amtarë në Karnataka.
Kanada | |
---|---|
Shqiptimi | /ˈkɐnːɐɖa/ |
Rajoni | Karnataka |
Folës amtare | amtarë: 44 million (2011)e26 Gjuhë e dytë: 15 million[1] Total: 59 million[1] |
Familje gjuhësore | Dravidian
|
Format e hershme | Kanada e vjetër
|
Shkrimi kanada Kannada Braille | |
Statusi zyrtar | |
Gjuhë zyrtare në | India |
Rregulluar nga | Akademi të ndryshme dhe shteti i Karnatakës[3] |
Kodet gjuhësore | |
ISO 639-1 | kn |
ISO 639-2 | kan |
ISO 639-3 | kan |
Glottolog | nucl1305 |
Linguasphere | 49-EBA-a |
Shpërndarja e folësve të kanadishtes, rajoni kryesor në blu të errët dhe rajonet e pakicave në blu të lehtë.[4] | |
Kannada ishte gjuha e oborrit të një numri dinastish të Indisë jugore dhe qendrore, përkatësisht Kadambas, Chalukyas, Rashtrakutas, Dinastia Yadava ose Seunas, dinastia Ganga perëndimore, Wodeyars e Mysore, Nayakas e Keladi, [6] Hoysalas dhe perandorisë Vijaeyanara . Gjuha zyrtare dhe administrative e shtetit të Karnatakës, [7] gjithashtu ka status të planifikuar në Indi dhe është përfshirë në mesin e gjuhëve klasike të vendit. [8]
Gjuha kanadeze është shkruar duke përdorur shkrimin kanada, i cili evoluoi nga shkrimi Kadamba i shekullit të 5-të. Kanada dëshmohet në mënyrë epigrafike për rreth një mijëvjeçar e gjysmë dhe kanadishtja e vjetër letrare lulëzoi në dinastinë Ganga të shekullit të 6-të [9] dhe gjatë Dinastisë Rashtrakuta të shekullit të 9-të. [10] [11] Kanada ka një histori të pandërprerë letrare prej mbi një mijë vjetësh. [12] Letërsia kanadeze ka fituar 8 çmime Jnanapith, më shumës se çdo gjuhë dravidiane dhe e dyta më e lartë për gjuhët indiane. [13] [14] [15] Në korrik 2011, u krijua një qendër për studimin e kanadishtes klasike si pjesë e Institutit Qendror të Gjuhëve Indiane në Mysore për të lehtësuar kërkimin në lidhje me gjuhën. [16]
Burimet e ndikimit në gramatikën letrare kanadeze duket të jenë të trefishta: gramatika e Pāṇinit, shkollat jo-Pāṇiniane të gramatikës sanskrite, veçanërisht shkollat Katantra dhe Sakatayana, dhe gramatika Prakrite . [17] Prakritja letrare duket se ka mbizotëruar në Karnatakë që nga kohërat e lashta. Njerëzit që flasin gjuhën popullore prakrite mund të kenë rënë në kontakt me folësit e kanadishtes, duke ndikuar kështu në gjuhën e tyre, edhe përpara se kanadishtja të përdorej për qëllime administrative ose liturgjike. Fonetika kanadeze, morfologjia, fjalori, gramatika dhe sintaksa tregojnë ndikim të rëndësishëm nga këto gjuhë. [17] [18]
Disa fjalë të natyralizuara ( tadbhava ) me origjinë prakrite në gjuhën kanada janë: baṇṇa (ngjyrë) që rrjedh nga vaṇṇa, huṇṇime (hëna e plotë) nga puṇṇivā . Shembuj të fjalëve të natyralizuara sanskrite në kanada janë: varṇa (ngjyrë), pūrṇime dhe rāya nga rāja (mbret). [19]
Kannada gjithashtu ka huazuar ( Tatsama ) fjalë të tilla si dina (ditë), kōpa (zemërim), sūrya (diell), mukha (fytyrë), nimiṣa (minutë). [20]
Buzore | Dhëmbore/Alveolare | Retrofleks | Pasalveolare / Qiellzore |
Velare | Glotale | ||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Hundore | m (ಮ) | n (ನ) | ɳ (ಣ) | ɲ (ಞ) | ŋ (ಙ) | ||
Ndalime/Jofërkuese | pa zë | p (ಪ) | t (ತ) | ʈ (ಟ) | tʃ (ಚ) | k (ಕ) | |
e aspiruar | pʰ (ಫ) | tʰ (ಥ) | ʈʰ (ಠ) | tʃʰ (ಛ) | kʰ (ಖ) | ||
të shprehura | b (ಬ) | d (ದ) | ɖ (ಡ) | dʒ (ಜ) | ɡ (ಗ) | ||
frymëmarrëse | bʱ (ಭ) | dʱ (ಧ) | ɖʱ (ಢ) | dʒʱ (ಝ) | ɡʱ (ಘ) | ||
Fërkuese | s (ಸ) | ʂ (ಷ) | ʃ (ಶ) | h (ಹ) | |||
Përafruese | ʋ (ವ) | l (ಲ) | ɭ (ಳ) | j (ಯ) | |||
Trill | r (ರ) |
Për më tepër, Kanada përfshinte fonema të mëposhtme, të cilat u larguan nga përdorimi i zakonshëm në shekullin e 12-të dhe 18-të respektivisht:
Përpara | Qendrore | Mbrapa | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
i shkurtër | gjatë | i shkurtër | gjatë | i shkurtër | gjatë | |
E mbyllur | i (ಇ) | iː (ಈ) | u (ಉ) | uː (ಊ) | ||
E mesme | e (ಎ) | eː (ಏ) | o (ಒ) | oː (ಓ) | ||
E hapur | a (ಅ) | aː (ಆ) |
Rendi kanonik i fjalëve i kanades është k-RUA (kryefjalë-kundrinor-kallzues), tipike për gjuhët indiane. Kanada është një gjuhë shumë e lakuar me tre gjini (mashkullore, femërore dhe asnjanëse) dhe dy numra (njëjës dhe shumës). Lakohet për gjininë, numrin dhe kohën, ndër të tjera. Libri më autoritar i njohur mbi gramatikën e vjetër kanadeze është Shabdhamanidarpana nga Keshiraja . Libri i parë kanadez i disponueshëm, një traktat mbi poetikën, retorikën dhe gramatikën bazë është Kavirajamarga nga 850 pas Krishtit.
Regjistrimi më me ndikim i gramatikës kanadeze është Shabdamanidarpana i Keshiraja-ës (rreth 1260 pas Krishtit). [22] [23] Veprat e mëparshme gramatikore përfshijnë pjesë të Kavirajamarga (një traktat mbi alańkāra ) të shekullit të 9-të, dhe Kavyavalokana dhe Karnatakabhashabhushana (të dyja të autorizuara nga Nagavarma II në gjysmën e parë të shekullit të 12-të). [23]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.