Greqia e lashtë
From Wikipedia, the free encyclopedia
Greqia e lashtë (greqisht: Ἑλλάς, romanizuar: Hellás) ishte një qytetërim verilindor i Mesdheut, që ekzistonte nga epoka e errët greke e shekujve 12-9 para erës sonë deri në fund të antikitetit klasik (rreth 600 të erës sonë), që përfshinte një koleksion të lirë të qytet-shteteve të tjera të lidhura kulturalisht dhe gjuhësor. Shumica e këtyre rajoneve u bashkuan zyrtarisht vetëm një herë, për 13 vjet, nën perandorinë e Aleksandrit të Madh nga viti 336 deri në 323 pes (megjithëse kjo përjashton një numër qytet-shtetesh greke të lira nga juridiksioni i Aleksandrit në Mesdheun perëndimor, rreth Detit të Zi, Qipros dhe Kirenaikës). Në historinë perëndimore, epoka e antikitetit klasik u pasua menjëherë nga Mesjeta e hershme dhe periudha Bizantine.[1]
Përafërsisht tre shekuj pas rënies së epokës së bronzit të vonë të Greqisë Mikenase, poleis urbane greke filluan të formohen në shekullin e 8-të pes, duke sjellë periudhën arkaike dhe kolonizimin e pellgut të Mesdheut. Kjo u pasua nga epoka e Greqisë klasike, nga Luftërat Greko-Persiane deri në shekujt 5-4 pes, dhe që përfshinte Epokën e Artë të Athinës. Pushtimet e Aleksandrit të Madh të Maqedonisë përhapën qytetërimin helenistik nga Mesdheu perëndimor në Azinë Qendrore. Periudha helenistike përfundoi me pushtimin e botës së Mesdheut lindor nga Republika Romake, dhe aneksimin e provincës romake të Maqedonisë në Greqinë romake, dhe më vonë provincën e Achaea gjatë Perandorisë Romake.
Kultura klasike greke, veçanërisht filozofia, pati një ndikim të fuqishëm në Romën e lashtë, e cila mbajti një version të saj në të gjithë Mesdheun dhe në pjesën më të madhe të Evropës. Për këtë arsye, Greqia klasike përgjithësisht konsiderohet djepi i qytetërimit perëndimor, kultura kryesore nga e cila Perëndimi modern nxjerr shumë nga arketipet dhe idetë e tij themeluese në politikë, filozofi, shkencë dhe art.[2][3][4]