![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Dschabal_as-Silsila_Haremhab-Tempel_33.jpg/640px-Dschabal_as-Silsila_Haremhab-Tempel_33.jpg&w=640&q=50)
Tempujt shkëmborë të Egjiptit
nje tip tempujsh i Egjiptit te lashte / From Wikipedia, the free encyclopedia
Tempulli shkëmbor ishte një tip tempulli me qelë tërësisht ose pjesërisht të gërmuar në shkëmb. Ai quhet edhe speos (nga greqishtja σπέος, 'shpellë') dhe aktualisht përfshin edhe tempujt e lashtë egjiptianë gjysëm shkëmborë. Shumë nga Tempulli shkëmbor dhe gjysëm-shkëmborë të Egjiptit të Lashtë gjenden në territorin e Nubian, disa duhen kërkuar nën ujë pas ndërtimit të digës së Asuanit, si fortesat e Mbretërisë së Mesme (psh. ato të Semna-s dhe Buhenit, mes mjaft të tjerave), të tjera u zhvendosën në vende tjetra (rasti më i njohur është i ai i tempujve të Abu Simbelit) ashtu si disa të tjerë që iu dhuruan vendeve që bashkëpunuan në shpëtimin e monumenteve arkitektonike (siç është rasti i tempullit të Tutmosit të III në Ellesija). Varri shkëmbor egjiptian është një tipologji varrimi pjesërisht e gërmuar në shkëmbin e një kodre, shpesh të quajtur edhe hipogje,[1] për shkak të pranisë së një ose më shumë gërmimeve nëntokësore. Së bashku me piramidat dhe mastabat përbënte formën më të përdorur duke nisur nga Dinastia e IV deri nëDinastinë e XXIV dhe me përdorimin e saj që në Mbretërinë e Vjetër pushon së përdoruri serdabi.[2]
![Thumb image](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Dschabal_as-Silsila_Haremhab-Tempel_33.jpg/640px-Dschabal_as-Silsila_Haremhab-Tempel_33.jpg)
Varret më të famshme i përkasin Mbretërisë së Mesme dhe janë të përhapura në nekropole të shumta midis të cilëve ai i Tebës (me sitet e Luginës së Mbretërve, të Mbretëreshave, Varret e Fisnikëve dhe ata të artizanëve), i Beni Hasanit, i Dra Abu el-Naga-s dhe shumë të tjera[3]. Në Deir el-Medina disa varre janë gjetur të paprekura dhe janë përkufizuar si varre piramidale, pasi ndërtonin një piramidë me tulla mbi çatinë shkëmbore të sheshuar të kapelës së gërmuar në kodër. Fillimisht dhe deri në Dinastinë e VI paraqisnin façatën me portik me dy shtylla të gdhendura në shkëmb si në varret e fisnikëve të rrafshnaltës së Gizës të gërmuara në gropën e nxierrjes së gureve të nevojshëm për ndërtimin e piramidave të mëdha. Disa shtylla kishin formë kolonash të kanalizuara dhe Jean-François Champollion i përkufizoi si të tipit proto-dorik.[3] Shtylla relativisht të shumta mbanin tavanin por bukuria që karakterizonte këto varre është për tu kërkuar në pikturat në stuko të faqeve të mureve me subjekte fetare, mortore, shoqërore por edhe private dhe të natyrës në aspektet e saj të florës dhe faunës, piktura të realizuara të gjitha me frymëzim dhe gjallëri.[4] Varri shkëmbor paraqiste forma të ndryshme, nga ajo si kryq të Mbretërisë së Vjetër, te ato me një kapelë të Mbretërisë së Mesme, te ajo e quajtur varr me saff, me site të shumta të Mbretërisë së Re.[2] Formoheshin përgjithësisht nga një hyrje me oborr të gjerë, nëpërmjet të cilit hyej në vestibolin drejtkëndor paralel me façatën me kolonadë dhe më tej ishte kapel apo salla e ofertave që kishte një tryezë ofertash, një nikie me stelë mortore dhe një statujë të të vdekurit. Pastaj ishe kripta mortore, që mund të ishte hipogjeike, ku i vdekuri prehej në sarkofagun e tij.
- Tempuj shkëmbor të Egjiptit të Lashtë
Speos Artemidosi; Tempujt e Abu Simbelit; Tempulli i Horemhebit në Djebel el-Silsila; Tempulli i Ay-së në Akhmim; Tempulli shkëmbor i Tutmosit të III në Ellesija (sot në Museo delle Antichità Egizie di Torino).
- Tempuj gjysëm-shkëmbor të Egjiptit të Lashtë
Tempujt e Deir el-Baharit; Tempulli i Ramsesit të II, dedikuar Amonit, në Beit el-Wali; Tempulli i Ramsesit të II në Derr; Tempulli i Ptahut në Gerf Hussein; Tempulli i Gebel Barkalit (në Nubi); Tempulli i Kanaisit. Tempulli shkëmbor i Setit të I në Wadi Mia; Tempulli i Ramsesit të II në Wadi al-Sabua; Tempulli i Hathorit në Serabit al-Khadim.