Grenlanda

Page Stampa:Infobox political division/styles.css has no content.

Grenlanda Kalaallit Nunaat (Grenlandisht) Grønland (Danisht)
Autonomous territory in the Kingdom of Denmark
Flamuri Stema
Himni: "Nunarput, utoqqarsuanngoravit" "Ti Toka jonë e lashtë"
Kënga e Kalaallit: "Nuna asiilasooq" "Toka me Gjatësi të Madhe"[a]
Vendndodhja e Grenlandës
Shteti sovran	Danimarka
Bashkimi me Norvegjinë	1262
Rikolonizimi danezo-norvegjez	1721
Cedimi në Danimarkë	14 janar 1814
Home rule	1 maj 1979
Autonomi dhe vetëqeverisje të mëtejshme	21 qershor 2009[2][3]
Kryeqyteti and largest city	Nuuk 64°10′N 51°44′W
Gjuhët zyrtare	Grenlandisht[b]
Gjuhë të njohura	Danisht, Anglisht, dhe gjuhë të tjera nëse është e nevojshme[b]
Grupet etnike (2020[5])	89.5% Inuit (duke përfshirë evropiano-inuitët multietnikë, kryesisht danezë dhe nordikë të tjerë)[6] 7.5% Danezë 1.1% Nordikë të tjerë 1.9% Të tjerë
Feja	Krishterimi (Kisha e Grenlandës)
Demonym(s)	Greenlander Greenlandic
Government	Qeveri e devoluar brenda një monarkie kushtetuese parlamentare
• Monark	Frederik X
• Kryeministri mbretëror	Mette Frederiksen
• Komisioneri i Lartë	Julie Præst Wilche
• Kryeministri i Grenlandës	Múte Bourup Egede
• Kryetari i Inatsisartut	Mimi Karlsen
Legjislativi	Folketing (legjislativ mbretëror) Inatsisartut (legjislativ vendor)
National representation
• Folketing	2 anëtarë
Area
• Gjithsej	2,166,086 km2 (836,330 sq mi)
• Uji (%)	83.1[c]
Highest elevation	3.700 m (12.139 ft)
Population
• 2022 estimate	56,583[7] (210th)
• Dendësia	0.028/km2 (0.1/sq mi)
PBB (PPP)	2011 estimate
• Gjithsej	$1.8 billion[8]
• Per capita	$37,000
GDP (nominal)	2020 estimate
• Total	DKK 20.1 trilion[9] $3.08 trilion[10]
• Per capita	DKK 358,000[9] $54,694[11]
Gini (2015)	33.9[12] medium
HDI (2010)	0.786[13] high · 61st
Monedha	Krone daneze (DKK)
Time zone	UTC±00:00 to UTC-04:00
Date format	dd-mm-yyyy
Ana e drejtimit	right
Kodi i thirrjes	+299
Kodet postare	39xx
ISO 3166 code	GL
Internet TLD	.gl

Grenlanda (anglisht: Greenland; Danisht : Grønland) - "vend i gjelbër" është një krahinë vetqeverisëse e Danimarkës, e cila gjendet ndërmjet Oqeanit Arktik dhe atij Atlantik, në lindje të Arkipelagut Arktik Kanadez. Megjithëse nga pikëpamja fiziko-gjeografike i përket kontinentit të Amerikës së Veriut, historikisht dhe kulturalisht Groenlanda ka lidhje më të ngushta me Europën prej të shkuarës së saj kur ka qenë e kolonizuar nga Norvegjia dhe Danimarka, por edhe prej lidhjeve të ngushta me fqinjin ishullor të saj, Islandën.

Groenlanda është ishulli më i madh në botë. Tre të katërtat e sipërfaqes së saj janë të mbuluara nga shtresa akulli të përhershme. Me një popullsi prej 56,480 banorësh në vitin 2013, është territori më pak i dendur për nga popullsia në botë. Një e treta e popullsisë jeton në kryeqytetin e vendit Nuuk. Shumica e popullsisë së saj përbëhet nga kombësia Inuit, paraardhësit e të cilëve u zhvendosën në shekullin e XIII-të nga tokat e brendshme të Kanadasë drejt ishullit.

Historia

Artikulli kryesor: Historia e Grenlandës

Gjeografia

Artikulli kryesor: Gjeografia e Grenlandës

Groenlanda është ishull me një sipërfaqe prej 2.166.086 km² nga e cila 1.755.637 km² (81%) është e mbuluar me akull. Bregdeti ka një gjatësi 39.330 km, që është gati sa gjatësia e Ekuatorit.

Pesha e mbulesës së akullt në brendësi të ishullit ka krijuar kanjonin rreth 300 m nën nivelin e detit.^[14] Të gjitha vendbanimet janë përgjat bregdetit i cili nuk është i mbuluar me akull. Më së shumti banorë jetojnë në brgdetin perëndimor. Territori në verilindje, i cili përfshin pjesët e Groenlandës Veriore dhe Lindore, nuk është pjesë e asnjë njësie administrative, porse është vend ku gjindet parku më i madh kombëtar në botë.

Në pjesën qendrore të Groenlandës , e cila është e mbuluar me akull, gjinden më së paku katër stacione hulumtuese shkencore dhe kampe. Radiostacioni Jørgen Brøndlund Fjord deri në vitin 1950 ka qenë radiostacioni më verior në botë.

Toka e Perit, gadishulli në pjesën veriore të Groenlandës, nuk është e mbuluar me akull për shkak se ajri është i thatë për tu formuar mbulesa e borës. Nëse e tërë mbulesa e akullit të shkrihet, niveli i detit botëror do të rritej për 7 m dhe Groenlanda sigurisht do të shëndrrohej në arqipelag.^[15]

Demografia

Konsiderohet se banorët e parë kanë qenë vikingët, pas shekullit XVI në bregdetin e Grenlandës kanë jetuar eskimezët, të cilët janë marrë me peshkim. Në shekullin XVIII fillon kolonizimi i danezëve dhe në vitin 1953 bëhet pjesë përbërëse e Danimarkës.

Grenlanda nga sateliti

Shënime

1. Nuna asiilasooq ka status të barabartë si një himn rajonal por në përgjithësi përdoret vetëm në Grenlandë.^[1]
2. Grenlandishtja ka qenë gjuha e vetme zyrtare e Grenlandës që nga viti 2009.^[2][4]
3. As of 2000: 410,449 km² (158,475 sq mi) ice-free; 1,755,637 km² (677,855 sq mi) ice-covered.
   Dendësia: 0.14/km² (0.36/sq mi) for ice-free areas.