Arumunët në Shqipëri

Arumunët në Shqipëri (Rrãmãnji/Armãnji tu Arbinishii) janë një grup etnik vendas që jetojnë në qendër dhe jug të Shqipërisë.^[1]

Arumunët në Shqipëri

Rrãmãnji/Armãnji tu Arbinishii
Harta e vendbanimeve të arumunëve në Shqipëri
Rajone me popullsi të konsiderueshme
Qarku i Korçës, Qarku i Fierit, Qarku i Gjirokastrës, Qarku i Elbasanit, Qarku i Vlorës, Qarku i Beratit, Qarku i Durrësit, Qarku i Tiranës
8,812 (regjistrimi më 2011) regjistrimi jo-zyrtar llogarit deri në 200,000
Gjuhët
Vllahishtja (vendas), Shqip
Fetë
Kisha Ortodokse Lindore
Grupe etnike të lidhura
Arumunët

Historia

Arumunët u njohën për herë të parë në Konferencën e Londrës të viteve 1912–13 si një grup pakicash brenda Shqipërisë. Ata luftuan Perandorinë Osmane së bashku me serbët dhe grekët gjatë Luftërave Ballkanike.

Feja

Kisha e Shën Mërisë në Voskopojë

Arumunët në Shqipëri janë kryesisht të krishterë ortodoksë si pjesa tjetër e arumunëve në botë. Në Korçë (arumunisht: Curceau, Curcau) ata kanë një kishë në gjuhën arumune të quajtur 'Alju Sutir' (Shpërfytyrimi i Jezusit) dhe është e vetmja kishë në Shqipëri që predikon në gjuhën arumune. Para kësaj, ata kishin një kishë tjetër gjithashtu në Korçë me të njëjtin emër, e ndërtuar më 1925 dhe e shkatërruar nga një tërmet në vitin 1931.

Statusi i pakicës

Arumunët u njohën për herë të parë në Konferencën e Londrës të viteve 1912–1913 si një grup pakicash deri në epokën komuniste (1967). Nga viti 1967 deri më 1992, ata njiheshin si shqiptarë të thjeshtë dhe nga viti 1992 deri më 2017, ata njiheshin si një pakicë kulturore dhe gjuhësore. Që nga viti 2017, arumunët janë një pakicë etnike e njohur zyrtarisht në Shqipëri.

Njohja e arumunëve si një pakicë shqiptare ka provokuar reagime negative nga Greqia, duke pretenduar se Shqipëria, së bashku me Rumaninë, kanë "bashkëpunuar në një veprim anti-grek". Me sa duket, Shqipëria do ta bënte këtë me synimin për të dobësuar pakicën greke në Epirin e Veriut, ndërsa Rumania do ta bënte këtë me synimin për të "rumunizuar" "grekët latinishtfolës" të Shqipërisë me synimin për të fituar më shumë popullsi.^[2]

Arsimi

Në Universitetin e Tiranës, gjuha arumune është prezente në Fakultetin e Gjuhëve të Huaj.

Njerëz të njohur

• Ioannis Chalkeus (1667–1730-40) - dijetar dhe filozof
• Daniel Moscopolites (1754–1825) - dijetar
• Llazar Fundo (1899-1944) - ish-komunist që u kthye në gazetar social-demokrat.
• Albert Vërria (1936–2015) - aktor
• Damian Kokoneshi (1886-1973) - Kryepeshkop i Kishës Ortodokse Shqiptare nga viti 1966 deri më 1967.
• Georgios Sinas (1783–1856) - biznesmen
• Simon Sinas (1810–1876) - biznesmen
• Familja Mocioni (rreth shekullit 19) - Familje bankare dhe filantropiste në Austro-Hungari
• Rita Marko (1920–2018) - Kryetar i Kuvendit të Shqipërisë
• Nektar Tërpo (fund të shekullit të 17-të - shekulli i 18-të) prift dhe autor
• Teodor Kavalioti (1718–1789) - prift dhe mësues