Forenzika

Forenzika (forenzička nauka) je primena širokog spektra nauka s ciljem pružanja odgovora na pitanja od interesa za pravni sistem. To može biti u vezi sa kriminalom ili parničnim postupkom. Reč forenzički potiče od lat. , sa značenjem „pred forumom“. U rimsko doba, krivična prijava je značila javno predstavljanje slučaja u forumu. Lice optuženo za krivično delo i tužilac bi dali govore na osnovu njihovih strana priče. Osoba sa boljim argumentima i prezentacijom bi prevladala. U današnje vreme se termin forenzika prvenstveno odnosi na forenzičku nauku.

Forenzički naučnici prikupljaju, čuvaju i analiziraju naučne dokaze tokom istrage. Dok neki forenzičari putuju na mesto zločina kako bi sami prikupili dokaze, drugi zauzimaju laboratorijsku ulogu, vršeći analizu predmeta koje su im donetin na uvid.^[1] Osim svoje laboratorijske uloge, forenzičari svedoče kao veštaci u krivičnim i u građanskim sporovima i mogu raditi ili za tužilaštvo ili za odbranu. Iako bilo koja oblast tehnički može biti forenzička, određene sekcije su se vremenom razvile kako bi obuhvatile većinu slučajeva povezanih sa forenzikom.^[2]

Istorija

Poređenje stope i đona

Najstariji trag o aplikaciji nauke za otkriće laži u istoriji je iz vremena Arhimeda (212. god. pne.) i stare Grčke koji je tada ustanovio specifičnu težinu navodne zlatne krune i dokazao da ta koju je ispitao nije bila od zlata. Arapski događaj priča nam o kupcu, koji je trebalo da istraži ubistvo koje je bilo počinjeno srpom. On je sakupio sve srpove u selu i samo na jednom su se skupljale muve, što je iskorišćeno kao dokaz za ovo ubistvo. Kineski priručnik za ispitivanje napisao je 1248. Song Si. Među pionire forenzičara u Evropi spada francuski dvorski lekar hirurg Ambroaz Pare ( 1510—1590), a krajem 18. veka je izašlo nekoliko članaka o forenzičkoj i policijskoj medicini. U daljem razvoju ove nauke ima veliki uticaj otkriće mikroskopa i identifikacija lica sa mesta čina pomoću analize DNK.

Poreklo forenzike i ranih metoda

Glavni članak: Forenzika u antici

Drevnom svetu su nedostajale standardizovane forenzičke prakse, što je pomagalo zločincima u izbegavanju kazne. Krivične istrage i suđenja su se u velikoj meri oslanjala na prinudnim priznanjima i svedočenjima. Međutim, drevni izvori sadrže nekoliko izveštaja o tehnikama koje predskazuju koncepte u forenzičkoj nauci koji su razvijeni vekovima kasnije.^[3]

Prvi zapisani prikaz upotrebe medicine i entomologije za rešavanje krivičnih slučajeva pripisuje se knjizi Si Juan Lu (prevedeno kao Ispiranje prestupa^[4][5]), koju je u Kini napisao Sung Ci (宋慈, 1186–1249) 1248. godine, koji je bio direktor pravde, zatvora i nadzora,^{[6]‍:p. 3.} za vreme dinastije Sung.

Sung Ci je formulisao propis o autopsijskom izveštaju suda,^{[6]‍:p. 161.} u kome obrazlaže kako treba zaštititi dokaze u postupku ispitivanja, i navodi razloge zbog kojih radnici moraju nepristrasno da pokažu ispitivanje javnosti.^{[6]‍:p. 76–82.} On je opisao metode za pravljenje antiseptika i za otkrivanje skrivenih povreda na mrtvim telima i kostima (koristeći sunčevu svetlost pod pokrovom od crvenog ulja i sirćeta);^{[6]‍:p. 95.} naveo je kako se može izračunati vreme smrti (uzimajući u obzir vremenske prilike i insektea);^{[6]‍:p. 86.} kako treba prati mrtvo telo radi određivanja različitih razloga smrti.^{[6]‍:p. 87.} U to vreme knjiga je pružala metode za razlikovanje samoubistva od onog što je učinjeno da izgleda kao samoubistvo.^{[6]‍:p. 79–85}

Poznate su metode ranog perioda sa više lokacija širom sveta koje su uključivale upotrebu pljuvačke i ispitivanja usta i jezika kako bi se utvrdila nevinost ili krivica, što je prekurzor poligrafskog testa. U drevnoj Indiji,^[7] u nekim slučajevima je od osumnjičenih traženo da napune usta sušenim pirinčem i da ba zatim ispljunu. Slično tome, u drevnoj Kini, optuženima za zločin je stavljan pirinčani prah u usta.^[8]

Podoblasti

Agenti istražuju mesto zločina

Forenzička istraga u kojoj se koristi šator za zaštitu mesta zločina

• Računarska forenzika se bavi razvojem algoritama i softvera za forenzička ispitivanja.
• Kriminalistika je primena raznih nauka radi davanja odgovora na pitanja vezana za ispitivanje i poređenje bioloških dokaza, evidencije tragova i otisaka (kao što su otisci prstiju, stopala, i tragovi vozila), kontrolisanih supstanci i balističkih nalaza.
• Digitalna forenzika je primena naučnih metoda i tehnika radi povraćaja podataka sa elektronskih / digitalnih medija.
• Forenzičko računovodstvo je studija i interpretacija računovodstvene evidencije.
• Forenzika fotografija iz vazduha je studija i interpretacija fotografske evidencije snimljene iz vazduha.
• Forenzička antropologija je primena fizičke antropologije u pravnom okruženju, obično radi povraćaja i identifikacije ljudskih ostataka.
• Forenzička arheologija je primena kombinacije arheoloških tehnika i forenzike u sprovođenju zakona.
• Forenzička astronomija koristi metode astronomije za određivanje ranijih nebeskih sazvežđa za forenzičke svrhe.
• Forenzička botanika je studija biljnog života radi sticanja informacija o mogućim kriminalnim aktivnostima.
• Forenzička genetika, proučavanje bioloških tragova kriminalnih djela, analizom DNK;
• Forenzička hemija je studija detekcije i identifikacije nezakonitih droga, akceleranata korištenih u slučaju podmetanja požara, eksploziva i ostataka baruta.
• Forenzička daktiloskopija je studija otisaka prstiju.
• Ispitivanje forenzičkih dokumenata daje odgovore na pitanja o spornim dokumentima koristeći niz naučnih procesa i metoda
• Forenzička DNK analiza koristi jedinstvenost DNK molekula za identifikaciju osoba
• Forenzičko inženjerstvo je naučno ispitivanje i analiza strukture i proizvoda radi utvrđivanja uzroka kvara i nanesene štete.
• Forenzička entomologija se bavi ispitivanjem insekata u, na i oko ljudskih ostataka radi određivanje vremena i lokacije smrti.
• Forenzička geologija se bavi evidencijom u tragovima u obliku zemljišta, minerala i nafte.
• Forenzička geofizika je primena geofizičkih tehnika kao što je radar za detekciju objekata skrivenih u zemlji ili ispod vode.^[9]
• Forenzička limnologija je analiza evidencije sakupljene na mestima zločina u ili oko izvora sveže vode. Ispitivanje bioloških organizama, posebno diatoma, može da bude korisno u uspostavljanju veze između osumnjičenih i žrtava.
• Forenzička lingvistika se bavi problemima pravnog sistema koji zahtevaju jezičku stručnost.
• Forenzička meteorologija je proces rekonstruisanja vremenskih događaja za pojedinu lokaciju.
• Forenzička odontology je studija jedinstvenosti denticija, poznatija kao studija zuba.
• Forenzička optometrija je studija naočara i drugi očnih pomagala vezanih za mesto zločina i krivične istrage.
• Forenzička patologija je polje u kome se principi medicine i patologije primenjuju za određivanje uzroka smrti ili povrede u kontekstu pravne istrage.
• Forenzička podijatrija je primena studije otisaka stopala ili obuće i njihovih tragova pri analizi poprišta kriminala radi uspostavljanja ličnog identiteta u forenzičkim ispitivanjima.
• Forenzička psihijatrija je specijalizovana grana psihijatrije koja se primenjuje u naučnoj kriminologiji.
• Forenzička psihologija je studija uma pojedinca, koristeći forenzičke metode. Ona obično određuje okolnosti koje su proizvele ponašanje počinitelja kriminala.
• Forenzička seizmologija je studija koja omogućava pravljenje razlike između seizmičkih uzrokovanih nuklearnom eksplozijom i zemljotresom.
• Forenzička serologija je studija telesnih fluida.^[10]
• Forenzička toksikologija je studija uticaja droga i otrova na ljudsko telo.
• Forenzička video analiza je naučno ispitivanje, poređenje i vrednovanje video snimaka u pravnim pitanjima.