సెలీనియం

సెలీనియం (Selenium) ఒక రసాయన మూలకము. దీని పరమాణు సంఖ్య 34, రసాయన సంకేతము Se, పరమాణు భారము 78.96. ఇది ఒక nonmetal. దీని రసాయన గుణాలు సల్ఫర్, టెల్లూరియంలకు దగ్గరగా ఉంటాయి. ఇది ప్రకృతిలో మూలకం రూపంలో ఉండడం చాలా అరుదు.

సెలీనియం, ₀₀Se

సెలీనియం
Pronunciation	/sɪˈliːniəm/ ​(sə-LEE-nee-əm)
Appearance	black and red allotropes
Standard atomic weight Ar°(Se)
	78.971±0.008[1] 78.971±0.008 (abridged)[2]
సెలీనియం in the periodic table
Hydrogen Helium Lithium Beryllium Boron Carbon Nitrogen Oxygen Fluorine Neon Sodium Magnesium Aluminium Silicon Phosphorus Sulfur Chlorine Argon Potassium Calcium Scandium Titanium Vanadium Chromium Manganese Iron Cobalt Nickel Copper Zinc Gallium Germanium Arsenic Selenium Bromine Krypton Rubidium Strontium Yttrium Zirconium Niobium Molybdenum Technetium Ruthenium Rhodium Palladium Silver Cadmium Indium Tin Antimony Tellurium Iodine Xenon Caesium Barium Lanthanum Cerium Praseodymium Neodymium Promethium Samarium Europium Gadolinium Terbium Dysprosium Holmium Erbium Thulium Ytterbium Lutetium Hafnium Tantalum Tungsten Rhenium Osmium Iridium Platinum Gold Mercury (element) Thallium Lead Bismuth Polonium Astatine Radon Francium Radium Actinium Thorium Protactinium Uranium Neptunium Plutonium Americium Curium Berkelium Californium Einsteinium Fermium Mendelevium Nobelium Lawrencium Rutherfordium Dubnium Seaborgium Bohrium Hassium Meitnerium Darmstadtium Roentgenium Copernicium Ununtrium Flerovium Ununpentium Livermorium Ununseptium Ununoctium S ↑ Se ↓ Te ఆర్సెనిక్ ← సెలీనియం → బ్రోమిన్
Group	group 16 (chalcogens)
Period	period 4
Block	p-block
Electron configuration	[Ar] 3d10 4s2 4p4
Electrons per shell	2, 8, 18, 6
Physical properties
Phase at STP	solid
Melting point	494 K ​(221 °C, ​430 °F)
Boiling point	958 K ​(685 °C, ​1265 °F)
Density (near r.t.)	(gray) 4.81 g/cm3 (alpha) 4.39 g/cm3 (vitreous) 4.28 g/cm3
when liquid (at m.p.)	3.99 g/cm3
Critical point	1766 K, 27.2 MPa
Heat of fusion	(gray) 6.69 kJ/mol
Heat of vaporization	95.48 kJ/mol
Molar heat capacity	25.363 J/(mol·K)
Vapor pressure P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 500 552 617 704 813 958
Atomic properties
Oxidation states	−2, −1, 0,[3] +1,[4] +2, +3, +4, +5, +6 (a strongly acidic oxide)
Electronegativity	Pauling scale: 2.55
Atomic radius	empirical: 120 pm
Covalent radius	120±4 pm
Van der Waals radius	190 pm
Spectral lines of సెలీనియం
Other properties
Natural occurrence	primordial
Crystal structure	​hexagonal
Speed of sound thin rod	3350 m/s (at 20 °C)
Thermal expansion	(amorphous) 37 µm/(m⋅K) (at 25 °C)
Thermal conductivity	(amorphous) 0.519 W/(m⋅K)
Magnetic ordering	diamagnetic[5]
Young's modulus	10 GPa
Shear modulus	3.7 GPa
Bulk modulus	8.3 GPa
Poisson ratio	0.33
Mohs hardness	2.0
Brinell hardness	736 MPa
CAS Number	7782-49-2
History
Discovery	Jöns Jakob Berzelius and Johann Gottlieb Gahn (1817)
First isolation	Jöns Jakob Berzelius and Johann Gottlieb Gahn (1817)
Isotopes of సెలీనియం v e
Template:infobox సెలీనియం isotopes does not exist
Category: సెలీనియం view talk edit | references

ఎక్కువ పరిమాణంలో ఇది విషకరం. (toxic in large amounts). కాని చాలా కొద్ది మోతాదులలో మాత్రం అనేక ప్రాణుల జీవకణాల ప్రక్రియలకు అవసరం. గ్లూటాతియోన్ పెరాక్సిడేస్, తియోరిడాక్సిన్ రిడక్టేస్ అనే ఎంజైములలో కీలకమైన పదార్ధము (active center). ఈ ఎంజైములు కొన్ని జంతువులలోను, చెట్లలోను పరోక్షంగా ఆక్సిడైడ్ అయిన ఆణువులను reduce చేయడానికి సహకరిస్తాయి. ఇంకా మూడు డి-అయొడినేస్ ఎంజైములలో కూడా ఇది భాగం. ఈ మూడు డి-అయొడినేస్ ఎంజైములు థైరాయిడ్ హార్మోనుల (thyroid hormone) ను మార్చడానికి ఉపయోగ పడతాయి. కొన్ని వృక్షజాతులలో మాత్రమే సెలీనియం పదార్ధాల అవసరం ఉన్నట్లున్నది.^[6]

విడిగా సెలీనియం వివిధ రూపాలలో ఉంటుంది. సాధారణమైనది dense purplish-gray semi-metal (సెమి కండక్టర్). దీని నిర్మాణం ఒక trigonal polymer chain. ఇది చీకటిలో కంటే వెలుతురులో విద్యుత్తును బాగా ప్రసరింపజేస్తుంది. కనుక ఫొటో సెల్స్లో దీనిని వాడుతారు.

సెలీనియం సాధారణంగా పైరైట్ వంటి సల్ఫైడ్ ఖనిజాలలో లభిస్తుంది.

ఇవి కూడా చూడండి