Рафтор

Рафтор (форсӣ: رفتار‎) — роҳи муайяни муошират бо муҳити зист ^[1]. Рафтор аз рӯи қобилияти тағйир додани амалҳои худ дар зери таъсири омилҳои дохилӣ ва беруна муайян карда мешавад. Дар организмҳои бисёрҳуҷайравӣ рафтор аз ҷониби системаи асаб идора карда мешавад. Умуман, рафтор дар сатҳи баланди ташкилӣ, вақте ба вуҷуд меояд, ки организм қобилияти дарк кардан, нигоҳ доштан ва табдил додани маълумотро пайдо карда, онро бо мақсади ҳифзи худ ва мутобиқ шудан ба шароити мавҷудият истифода мебарад ^[2].

Шаклҳои рафтор

Рафтори бароҳат

Рафтори репродуктивӣ

Ғизодиҳии маросимии Терн умумӣ

Рафтори волидайн

Рафтори муҳофизатӣ

Ба рафтори муҳофизатӣ амалҳое дахл дорад, ки барои пешгирӣ кардани хатар нигаронида шудаанд. Реаксияҳои дифоъӣ дар посух ба ангезаҳои беруна ба вуҷуд меоянд ва метавонанд фаъол, ҳатто ҳамлакунанда ё ғайрифаъол бошанд.

Рафтори хашмгин

Рафтори хашмгин ин рафтори харобиоварест, ки нисбати шахси дигар нигаронида шудааст. Ин намоишҳои таҳдидкунанда, ҳамла ва захмро дар бар мегирад. Таҷовуз барои барқарор кардани муносибатҳои иерархӣ дар ҳайвоноти иҷтимоӣ, тақсимоти қаламрав ва дигар захираҳо хизмат мекунад.

Рафтори иҷтимоӣ

Рафтори иҷтимоӣ зуҳуроти фаъолияти равониро дар бар мегирад, ки бевосита бо ҳамкории байни одамон ва гурӯҳҳои онҳо алоқаманд аст. Ду намуди асосии рафтори иҷтимоӣ вуҷуд дорад: рафтори гурӯҳӣ, ки бо мавҷудияти ҷалби мутақобилан байни шахсон тавсиф мешавад ва рафтори территорӣ, ки дар он чунин ҷалб вуҷуд надорад. Мувофиқи он, навъи якум истифодаи муштараки захираҳои фазоиро дар назар дорад, дуюмаш онро истисно мекунад. Навъи территориалии рафторро метавон яккаса номид.

Рафтори территориявӣ

Рафтори ҳудудӣ рафторест, ки бо тақсим кардани қаламрави мавҷуда ба қитъаҳои алоҳида алоқаманд аст. Он тақсимоти як минтақаи алоҳида, аломатгузории сарҳадҳои он ва муҳофизати онро аз шахсони дигар дар бар мегирад. Ҳудудро бо сигналҳои садоӣ, ба монанди паррандагон, аломатҳои бӯй, ба монанди гурбаҳо ва аломатҳои визуалӣ қайд кардан мумкин аст. Аломатҳои визуалӣ наҷосат, қитъаҳои поймолшуда, харошидан ва газидани пӯсти дарахт ё дар аксари мавридҳо маҷмӯи аломатҳои гуногунро дар бар мегиранд ^[3] .

Рафтори ҷустуҷӯӣ

Рафтори ҷустуҷӯӣ ба фаъолиятест, ки ба омӯзиши муҳити зист нигаронида шудааст, ки ба ҷустуҷӯи ғизо ё шарики ҷинсӣ алоқаманд нест. Ҳайвоноти олӣ, ки худро дар муҳити ношинос пайдо мекунанд, ба фаъолона ҳаракат кардан, тафтиш кардан, эҳсос кардан ва бӯй кардани ашёҳои атроф оғоз мекунанд. Рафтори ҷустуҷӯӣ бо гуруснагӣ, вокуниши тарс ва ҳаяҷони ҷинсӣ пахш карда мешавад.

Адабиёт

Илми оммавӣ

• Лоренц Конрад. Агрессия (так называемое «зло»).
• Лоренц Конрад. Человек находит друга.
• Лоренц Конрад. Кольцо царя Соломона.
• Н. Тинберген. Социальное поведение животных.

• Фабр Жан Анри. Инстинкт и нравы насекомых. — в двух томах.
• Дольник В. Р. Непослушное дитя биосферы. Беседы о поведении человека в компании птиц, зверей и детей. — СПб: Петроглиф, 2007.
• Жуков Борис. Введение в поведение. История наук о том, что движет животными и как их правильно понимать. — М.: Corpus, 2016.

Дар забони англисӣ

• Graham Scott. Essential Animal Behavior. — Blackwell Science Ltd, 2005.

Ҳамчунин нигаред

• Бихевиоризм
• Психотерапияи рафтор
• Ғариза
• Ангезиш

Эзоҳ