![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Map_of_the_Hephthalite_Empire_circa_500.png/640px-Map_of_the_Hephthalite_Empire_circa_500.png&w=640&q=50)
เฮฟทาไลต์
สมาพันธรัฐชนร่อนเร่ในเอเชียกลาง ช่วงปลายสมัยโบราณ / From Wikipedia, the free encyclopedia
เฮฟทาไลต์ (อังกฤษ: Hephthalites, แบกเตรีย: ηβοδαλο; ถอดเป็นอักษรโรมัน: Ebodalo)[12] บางครั้งเรียก ฮันขาว (White Huns) หรือ หูณะขาว (White Hunas) เป็นกลุ่มคนที่อาศัยอยู่ในเอเชียกลางช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 5–8 ชาวเฮฟทาไลต์เป็นเผ่าหนึ่งของชนฮันอิหร่าน[13][14] รู้จักในกลุ่มภาษาอิหร่านว่า เซฟีดไคออน (Spet Xyon) และ เศวตหูณะ (Sveta-huna) ในภาษาสันสกฤต[15][16] ชาวเฮฟทาไลต์ก่อตั้งจักรวรรดิในปี ค.ศ. 450 หลังเอาชนะพวกคิดาไรต์ที่ปกครองเอเชียกลางและเอเชียใต้บางส่วนในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 4–5 ก่อนจะพ่ายแพ้ให้แก่พันธมิตรรัฐคากานเตอร์กิกที่หนึ่ง–จักรวรรดิซาเซเนียนในปี ค.ศ. 560[1][17] หลังจากนั้นพวกเขาก่อตั้งราชรัฐในโตคาริสถานภายใต้อำนาจของรัฐคากานเตอร์กิกตะวันตก (พื้นที่เหนือแม่น้ำออกซุส) และจักรวรรดิซาเซเนียน (พื้นที่ใต้แม่น้ำออกซุส) ก่อนจะถูกราชวงศ์โตคารายับกูยึดครองในปี ค.ศ. 625[17]
เฮฟทาไลต์ ηβοδαλο Ebodalo | |||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
จักรวรรดิ: 440s–560[1] ราชรัฐในโทคาริสถานและฮินดูกูชจนถึง ค.ศ. 710[2] | |||||||||||||||||||||||||
![]() จักรวรรดิเฮฟทาไลต์ ประมาณ ค.ศ. 500 | |||||||||||||||||||||||||
สถานะ | จักรวรรดิชนร่อนเร่ | ||||||||||||||||||||||||
เมืองหลวง |
| ||||||||||||||||||||||||
ภาษาทั่วไป | |||||||||||||||||||||||||
ศาสนา |
| ||||||||||||||||||||||||
ยุคประวัติศาสตร์ | ปลายสมัยโบราณ | ||||||||||||||||||||||||
• ก่อตั้ง | จักรวรรดิ: 440s | ||||||||||||||||||||||||
• สิ้นสุด | 560[1] ราชรัฐในโทคาริสถานและฮินดูกูชจนถึง ค.ศ. 710[11] | ||||||||||||||||||||||||
|
จักรวรรดิเฮฟทาไลต์ตั้งอยู่ในแบกเตรีย (ส่วนใหญ่ของอัฟกานิสถาน ตะวันตกเฉียงใต้ของทาจิกิสถานและตะวันออกเฉียงใต้ของอุซเบกิสถานปัจจุบัน)[18][19] แผ่ขยายอำนาจไปยังแอ่งทาริมทางตะวันออก ซอกเดียทางตะวันตกและทางใต้ผ่านอัฟกานิสถาน แต่พวกเขาไม่เคยข้ามผ่านเทือกเขาฮินดูกูชซึ่งในขณะนั้นยึดครองโดยชาวฮันแอลคอน จักรวรรดิเฮฟทาไลต์มีลักษณะเป็นสมาพันธรัฐเผ่าที่มีทั้งชุมชนร่อนเร่และแบบเมือง เป็นหนึ่งในสี่รัฐใหญ่ที่เรียกรวม ๆ ว่าไซโอไนต์ (Xionites) หรือชนหูณะ (Huna) อันประกอบไปด้วยคิดาไรต์ แอลคอน เฮฟทาไลต์และเนซัก มีการสันนิษฐานว่าชนหูณะมีความเกี่ยวข้องกับชาวฮันที่รุกรานยุโรปตะวันออกในช่วงเวลาเดียวกันแต่ยังไม่มีข้อสรุป[20]
ชาวเฮฟทาไลต์มีที่มั่นในโตคาริสถาน (ชื่อสมัยกลางตอนต้นของแบกเตรีย) บริเวณเนินทิศเหนือของเทือกเขาฮินดูกูช สันนิษฐานว่าเมืองหลวงอยู่ที่นครคูนดูซ ในปี ค.ศ. 479 ชาวเฮฟทาไลต์ยึดซอกเดียและผลักดันพวกคิดาไรต์ไปทางตะวันออก ต่อมาในปี ค.ศ. 493 พวกเขายึดซูงกาเรียและแอ่งทาริม ขณะที่ชาวฮันแอลคอนซึ่งเดิมเชื่อว่าเป็นกลุ่มย่อยของเฮฟทาไลต์ แต่ปัจจุบันคาดว่าเป็นคนละกลุ่ม[21][22][23] ขยายอำนาจเข้าไปทางเหนือของอินเดีย[24]
แหล่งข้อมูลเกี่ยวกับประวัติศาสตร์เฮฟทาไลต์มีอยู่อย่างกระจัดกระจาย นักประวัติศาสตร์ยังไม่พบรายนามผู้ปกครองและไม่แน่ใจว่ากลุ่มนี้เรืองอำนาจได้อย่างไร รวมถึงภาษาเดิมที่พวกเขาใช้พูด ชาวเฮฟทาไลต์เรียกตนเองว่า "เอโบดาโล" (Ebodalo; ηβοδαλο, "เฮฟทัล") มักย่อว่า "เอบ" (Eb; ηβ) อันเป็นชื่อที่พวกเขาจารึกบนเหรียญด้วยอักษรแบกเตรีย[25][26][27][28] ยังไม่ทราบที่มาของชื่อเฮฟทาไลต์ แต่อาจมาจากคำภาษาซากา *Hitala แปลว่า "แข็งแกร่ง"[29] หรือภาษาซอกเดีย *Heβtalīt[30] หรือภาษาเปอร์เซียกลาง *haft āl หมายถึง "ชาวอารยัน[31] ทั้งเจ็ด"[32]