พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอลงกฎกิจปรีชา

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอลงกฎกิจปรีชา (12 สิงหาคม พ.ศ. 2354 - 9 ตุลาคม พ.ศ. 2410) เป็นพระราชโอรสลำดับที่ 57 ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาพิม เมื่อวันจันทร์ เดือน 9 แรม 8 ค่ำ ปีมะแม ตรีศก จ.ศ. 1173 ตรงกับวันที่ 12 สิงหาคม พ.ศ. 2354 เมื่อประสูติมีพระนามว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้านิลรัตน

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอลงกฎกิจปรีชา
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 2 พระองค์เจ้าชั้นเอก
ประสูติ	12 สิงหาคม พ.ศ. 2354
สิ้นพระชนม์	9 ตุลาคม พ.ศ. 2410 (56 ปี)
ราชสกุล	นิลรัตน
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
พระมารดา	เจ้าจอมมารดาพิม ในรัชกาลที่ 2

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอลงกฎกิจปรีชา ทรงรับราชการในรัชกาลที่ 3 และได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาขึ้นเป็น กรมหมื่นอลงกฎกิจปรีชา เมื่อปี พ.ศ. 2394 ในสมัยรัชกาลที่ 4^[1] ทรงว่าราชการกรมแสงปืนต้น กรมแสงหอกดาบและกำกับช่างเงินโรงกษาปณ์^[2]

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอลงกฎกิจปรีชา สิ้นพระชนม์ในสมัยรัชกาลที่ 4 เมื่อวันพุธ เดือน 11 ขึ้น 11 ค่ำ ปีเถาะนพศก จ.ศ. 1229 ตรงกับวันที่ 9 ตุลาคม พ.ศ. 2410 สิริพระชันษา 57 ปี พระราชทานเพลิงพระศพเมื่อวันที่ 13 มกราคม พ.ศ. 2411^[1]

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอลงกฎกิจปรีชา เป็นนักถ่ายภาพชาวไทยรุ่นแรก ๆ เมื่อครั้งที่การถ่ายภาพเริ่มเข้ามาแพร่หลายในสยาม รุ่นเดียวกับพระปรีชากลการ และหลวงอัคนีนฤมิตร^[3]

พระโอรส ธิดา

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอลงกฎกิจปรีชา ทรงเป็นต้นราชสกุล นิลรัตน^[1] ราชสกุลนี้ นับเป็นสกุลพระราชทานจากพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ลำดับที่ ๒๑๖๙ ในประเทศไทย เขียนได้เป็นตัวอักษรโรมันว่า "Nilaratna na Krungdeb" ผู้กราบบังคมทูลขอพระราชทาน คือ หม่อมราชวงศ์อวบ ตำแหน่งประจำหน้าที่การสมุหบาญชีกรมเสนาธิการทหารบก สำหรับบรรดาผู้ที่สืบสกุลโดยตรงลงมาจากพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอลงกฎกิจปรีชา (พระองค์เจ้านิลรัตน)

พระโอรส-พระธิดา มีรายพระนามเท่าที่รวบรวมได้ ดังนี้

• หม่อมเจ้าชายชุ่ม นิลรัตน มีโอรส คือ
  • หม่อมราชวงศ์อั้น นิลรัตน สมรสกับ นางเผือก นิลรัตน ณ อยุธยา มีธิดา คือ
    • หม่อมหลวงเนื่อง นิลรัตน
• หม่อมเจ้าชายโมรา นิลรัตน (ประสูติ พ.ศ. 2385 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 28 เมษายน พ.ศ. 2430) ทรงเสกสมรสกับหม่อมราชวงศ์เสาวคนธ์ นิลรัตน มีโอรส คือ
  • หม่อมราชวงศ์อวบ นิลรัตน
  • หม่อมราชวงศ์เล็ก นิลรัตน สมรสกับ หม่อมหลวงวงศ์ นิลรัตน (ราชสกุลเดิม ปาลกะวงศ์) มีบุตร-ธิดา คือ
    • หม่อมหลวงนุ่ม นิลรัตน สมรสกับ นายดัด สุทธพิบูลย์
    • พันตำรวจตรี หม่อมหลวงสวัสดิ์ นิลรัตน สมรสกับ นางบุญชุบ นิลรัตน ณ อยุธยา
    • หม่อมหลวงนิ่ม นิลรัตน
• หม่อมเจ้าชายหยอย นิลรัตน (ประสูติ พ.ศ. 2385 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 10 กรกฎาคม พ.ศ. 2419)
• หม่อมเจ้าหญิงทับทิม นิลรัตน มีพระนามลำลองว่าท่านหญิงแดง ทรงเสกสมรสกับหม่อมเจ้าอินทนิล สุริยกุล พระโอรสในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระรามอิศเรศร
• หม่อมเจ้าหญิงมรกฎ นิลรัตน ประสูติร่วมหม่อมมารดาเดียวกันกับหม่อมเจ้าหญิงทับทิม มีพระนามลำลองว่าท่านหญิงเขียว (ประสูติ พ.ศ. 2394 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 3 มีนาคม พ.ศ. 2452 พระราชทานเพลิง ณ วัดเทพศิรินทราวาส เมื่อวันที่ 5 มิถุนายน พ.ศ. 2455) ทรงเสกสมรสกับหม่อมเจ้าชายอลงกรณ์ สุทัศน์ พระโอรสในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นไกรสรวิชิต องค์ต้นราชสกุลสุทัศน์ มีโอรส คือ
  • พระยาศรีวรวงศ์ (หม่อมราชวงศ์จิตร สุทัศน์)
  • พระยาวิชิตวงศ์วุฒิไกร (หม่อมราชวงศ์สิทธิ์ สุทัศน์)^[4]
• หม่อมเจ้าชายพุฒ นิลรัตน^[5] หรือ หม่อมเจ้าพุก บางแห่งก็ว่าชื่อหม่อมเจ้าชุ่ม ทรงผนวชเป็นพระภิกษุ (ประสูติ พ.ศ. 2398 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 29 มีนาคม พ.ศ. 2438)
• หม่อมเจ้าชายวิเชียร นิลรัตน (ประสูติ พ.ศ. 2399 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 16 เมษายน พ.ศ. 2419)
• หม่อมเจ้าหญิงแฉ่ง นิลรัตน (ประสูติ พ.ศ. 2401 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 16 พ.ย. 2455 พระราชทานเพลิง ณ วัดสระเกศ เมื่อวันที่ 6 มีนาคม พ.ศ. 2467) มีหม่อมหลวงดาว นิลรัตน (ราชสกุลเดิม ปาลกะวงศ์) เป็นมารดา หม่อมเจ้าหญิงแฉ่งทรงเป็นชายาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพรหมวรานุรักษ์ องค์ต้นราชสกุลเกษมสันต์
• หม่อมเจ้าหญิงสวัสดิ์ นิลรัตน (ประสูติ พ.ศ. 2401 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 28 มกราคม พ.ศ. 2475)
• หม่อมเจ้าหญิงสังวาล นิลรัตน
• หม่อมเจ้าหญิงจำเริญ นิลรัตน (สิ้นชีพิตักษัยวันที่ 12 มีนาคม 2456 พระราชทานเพลิงเมื่อวันที่ 16 เมษายน พ.ศ. 2457)
• หม่อมเจ้าหญิงสะบาย นิลรัตน ทรงเป็นหัวหน้าห้องเครื่องของพระวิมาดาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยมหาราชปดิวรัดา
• หม่อมเจ้าหญิงสุวรรณ นิลรัตน (ประสูติ พ.ศ. 2407) ทรงมีพระนามลำลองว่า "ท่านหญิงแดง" ทรงเป็นชายาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสรรพสาตรศุภกิจ องค์ต้นราชสกุลทองแถม
• หม่อมเจ้าหญิงจำรัส นิลรัตน (ประสูติ พ.ศ. 2410 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 11 ตุลาคม พ.ศ. 2476) ทรงเป็นชายาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธุ์ องค์ต้นราชสกุลสวัสดิกุล
• หม่อมเจ้าหญิงอึ่ง นิลรัตน (สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 28 เมษายน พ.ศ. 2440)
• หม่อมเจ้าชายบงกฎ นิลรัตน
• หม่อมเจ้าชายปรีชา นิลรัตน
• หม่อมเจ้าหญิงประทุม นิลรัตน

พระเกียรติยศ

ธรรมเนียมพระยศของ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอลงกฎกิจปรีชา
การทูล	ใต้ฝ่าพระบาท
การแทนตน	ข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับ	พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ

พระอิสริยยศ

• พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้านิลรัตน (12 สิงหาคม พ.ศ. 2354 - 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2367)
• พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้านิลรัตน (21 กรกฎาคม พ.ศ. 2367 - พ.ศ. 2394)
• พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นอลงกฎกิจปรีชา (พ.ศ. 2394 - 1 ตุลาคม พ.ศ. 2394)
• พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอลงกฎกิจปรีชา (1 ตุลาคม พ.ศ. 2394 - ปัจจุบัน)

พงศาวลี

พงศาวลีของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอลงกฎกิจปรีชา

16. พระยาราชนิกูล (ทองคำ)               8. สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก                       4. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช                             9. พระอัครชายา (หยก)                       2. พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย                                   10. ทอง ณ บางช้าง                       5. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี                             11. สมเด็จพระรูปศิริโสภาคย์มหานาคนารี                       1. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอลงกฎกิจปรีชา                                         3. เจ้าจอมมารดาพิม ในรัชกาลที่ 2