พระนางสร้อยดอกหมาก

ตำนานพระเจ้าสายน้ำผึ้งกับพระนางสร้อยดอกหมาก เป็นเรืองราวนิทานพื้นบ้านของไทยที่ปรากฏอยู่ในพงศาวดารเหนือ และคำให้การขุนหลวงหาวัด กรมส่งเสริมวัฒนธรรมประกาศขึ้นทะเบียนตำนานพระนางสร้อยดอกหมากเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม เมื่อ พ.ศ. 2567^[1]

พระรูปองค์พระนางสร้อยดอกหมากที่มีลักษณะเป็นเทวรูปสตรีแบบจีน วัดพนัญเชิงวรวิหาร

พระนามของพระเจ้าสายน้ำผึ้งปรากฏอยู่ในรายพระนามกษัตริย์เมืองอโยธยา หรือมีชื่อเต็มว่า อโยธยาศรีรามเทพนคร ซึ่งเป็นเมืองที่ปรากฏชื่ออยู่ในศิลาจารึกของกรุงสุโขทัย และปรากฏชื่อเป็นเมืองแฝดคู่กับกรุงละโว้มาตั้งแต่ราว พ.ศ. 1700 ระบุว่าพระเจ้าสายน้ำผึ้งเป็นกษัตริย์อโยธยาลำดับที่ 12 (กษัตริย์เมืองอโยธยามี 19 พระองค์ ซึ่งองค์สุดท้ายคือ พระเจ้าอู่ทอง)^[2]

เนื้อหา

พงศาวดารเหนือ

เนื้อหาตำนานโดยย่อกล่าวถึงพระเจ้าสายน้ำผึ้งทรงรับพระนางสร้อยดอกหมาก พระราชธิดาพระเจ้ากรุงจีนมาเป็นพระอัครมเหสี โดยพระราชดำเนินไปที่เมืองจีนด้วยพระองค์เอง เมื่อพิสูจน์บุญญาบารมีให้เป็นที่ประจักษ์แก่พระเจ้ากรุงจีน เดินทางกลับมายังกรุงศรีอยุธยาพร้อมด้วยพระนางสร้อยดอกหมากและสำเภา 4 ลำ พระเจ้าสายน้ำผึ้งและพระนางสร้อยดอกหมากเดินทาง 15 วันจากเมืองจีนสู่อโยธยา พระเจ้าสายน้ำผึ้งเสด็จลงจากสำเภาตรงปากน้ำแม่เบี้ยมุ่งสู่พระราชวัง ทรงสั่งให้จัดตำหนักซ้ายขวา แต่ทรงไม่สะดวกมารับพระนางสร้อยดอกหมากด้วยพระองค์เอง โปรดให้เถ้าแก่ขึ้นเรือพระที่นั่งมารับพระนางเข้าพระราชวัง แต่พระนางสร้อยดอกหมากทรงมีพระประสงค์ให้พระเจ้าสายน้ำผึ้งเสด็จมารับพระนางด้วยพระองค์เอง เมื่อเถ้าแก่ไปกราบทูล พระองค์จึงตรัสหยอกเล่นว่า "มาถึงที่นี่แล้ว จะอยู่ที่นั่นก็ตามเถิด" พอตรัสเสร็จพระนางทรงกลั้นพระทัยจนสิ้นพระชนม์ มีการถวายพระเพลิงพระศพของพระนางที่แหลมบางกระจะ แล้วสร้างเป็นวัดขึ้นมีชื่อว่า "วัดพระเจ้าพระนางเชิง"

คำให้การขุนหลวงหาวัด

พระนางสร้อยดอกหมากอภิเษกสมรสกับพระเจ้าประทุมสุริยวงศ์แห่งกรุงอินทรปัตถ์ (กัมพูชา) จากคำให้การชาวกรุงเก่า ระบุว่าพระนางมีพระชนม์ชีพสืบมาจนกระทั่งมีพระราชโอรสและพระราชธิดาถวายพระเจ้าประทุมสุริยวงศ์ เนื้อหาที่ตรงกันของเอกสารสองฉบับคือ พระนางสร้อยดอกหมากกำเนิดจากจั่นหมาก^[3]

สถานที่อันเนื่องด้วยตำนาน

เนื้อหาตำนานเกี่ยวข้องกับประวัติการสร้างวัดพนัญเชิงวรวิหาร ในวัดมีรูปปั้นพระนางสร้อยดอกหมากภายในศาลเจ้าของวัด ชาวจีนเรียกกันว่า ศาลเจ้าแม่อาเนี้ย^[4] ผู้ที่มากราบไหว้ขอพรเจ้าแม่สร้อยดอกหมาก บ้างก็มีความเชื่อในเรื่องของความรัก คู่ครอง และการขอบุตร โดยปกติวันงานสมโภชเจ้าแม่สร้อยดอกหมาก จัดวันที่ 15 ค่ำ เดือน 12 ซึ่งตรงกับวันลอยกระทง^[5]

บริเวณตรงข้ามวัดพนัญเชิงคือ ตำบลสำเภาล่ม เล่ากันว่าในงานพระศพพระนาง ชาวจีนที่ติดตามพระนางมาจากเมืองจีนพร้อมใจกันเจาะสำเภาเพื่อตายตามพระนาง แต่ด้วยกระแสน้ำไหลเชี่ยวจึงพัดสำเภามาล่มอีกฝั่งแม่น้ำ เรียกบริเวณนั้นว่า "สำเภาล่ม"