พ่อขุนผาเมือง

พ่อขุนผาเมือง^[4] หรือ พญาผาเมือง เป็นเจ้าเมืองราด^[2] (มีราชทินนามตามยศเขมรว่า “กมรเตงอัญศรีอินทรปตินทราทิตย์”) ร่วมกับพ่อขุนบางกลางหาวเจ้าเมืองบางยาง ขับไล่ขอมที่ก่อการจลาจลวุ่นวายให้ออกไปจากเมืองสุโขทัย แต่พระองค์ไม่ทรงขึ้นครองราชย์เป็นเจ้าเมืองสุโขทัยต่อจากพระราชบิดา หากแต่ทรงมอบราชสมบัติ ราชทินนาม และพระแสงขรรค์ไชยศรีเครื่องแสดงสิทธิอำนาจให้แก่พ่อขุนบางกลางหาวแทน เหตุเพราะทรงมีความใกล้ชิดกับทางราชสำนักยโศธรปุระ แห่งอาณาจักรขอม และเจ้าเมืองยโศธรปุระเคยพระราชทานพระราชธิดาคือพระนางสุขรมหาเทวีเป็นพระชายา^[5]

กมรเตงอัญผาเมือง[1]
ขุนในเมืองราด[2]
พระบรมรูปพ่อขุนผาเมืองขณะทรงออกศึก ค่ายพ่อขุนผาเมือง จังหวัดเพชรบูรณ์
ประสูติ	พ.ศ. 1770
สวรรคต	พ.ศ. 1851
คู่อภิเษก	พระนางสุขรมหาเทวี
พระราชบุตร	พระยาคำแหงพระราม
ราชวงศ์	ราชวงศ์ศรีนาวนำถุม
พระราชบิดา	พ่อขุนศรีนาวนำถุม[3]

พ่อขุนผาเมืองอาจมีน้องสาวคือนางเสือง เป็นพระมเหสีของพ่อขุนบางกลางหาว (ต่อมาเฉลิมพระนามเป็นพ่อขุนศรีอินทราทิตย์)^[6]

พระราชประวัติ

พ่อขุนผาเมืองเป็นพระราชโอรสของพ่อขุนศรีนาวนำถม^[2] ทรงอยู่ในสถานะรัชทายาทแห่งราชอาณาจักร และได้เสด็จไปครองอยู่เมืองราด ซึ่งเป็นเมืองอยู่ทางด้านตะวันออกของเชลียงในลุ่มแม่น้ำน่าน คนในชั้นหลังยังปรากฏเรียก "เมืองราดเก่าหั้น" สืบมาไม่นานก่อนการสร้างเขื่อนขนาดใหญ่ปิดกั้นลำแมเกกันในน้ำน่าน

นอกจากนั้นยังปรากฏหลักฐานใน นิทานโบราณคดี ของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ที่ทรงสันนิษฐานว่าเหตุจะเกิดเมืองหล่มเก่า เห็นจะเป็นด้วยพวกราษฎรที่หลบหนีภัยอันตรายในอาณาจักรล้านช้าง มาตั้งซ่องมั่วสุมกันอยู่ก่อน แต่เป็นที่ดินดีมีน้ำบริบูรณ์เหมาะแก่การเพาะปลูก ทำเรือกทำสวนไร่นาและเลี้ยงโคกระบือ จึงมีพวกตามมาอยู่มากขึ้นโดยลำดับจนเป็นเมือง แต่เป็นเมืองมาครั้งสุโขทัย มีปรากฏในจารึกพ่อขุนรามคำแหงว่า เมืองลุ่ม ต่อมาภายหลังมาเรียกว่าเมือง หล่ม และยังเป็นอีกท่านที่กอบกู้แผ่นดินเอาไว้

ในวัฒนธรรมสมัยนิยม

มีนักแสดงผู้รับบท พ่อขุนผาเมือง ได้แก่

• สิรคุปต์ เมทะนี จากละครเรื่อง นางเสือง (2535)
• ทฤษฎี สหวงษ์ จากละครเวทีเรื่อง นางเสือง (2556)
• วินัย ไกรบุตร จากภาพยนตร์เรื่องสั้น ตำนานพ่อขุนผาเมือง (2561)
• พงศกร เมตตาริกานนท์ จากภาพยนตร์เรื่อง พระร่วง มหาศึกสุโขทัย (2568)