ภาษาโซ่ (ทะวืง)

ระวังสับสนกับ ภาษาโส้

ภาษาโซ่ (ทะวืง) หรือ ภาษาทะวืง มีผู้พูดทั้งหมด 2,520 คน พบในไทย 750 คน (พ.ศ. 2539) ในจังหวัดสกลนคร พูดภาษาลาวได้ด้วย ในลาวมี 1,770 คน (พ.ศ. 2543) จัดอยู่ในตระกูลภาษาออสโตรเอเชียติก กลุ่มมอญ-เขมร สาขาเวียตติก ในประเทศไทยบางครั้งเรียกภาษานี้ว่าภาษาโซ่

ภาษาโซ่ (ทะวืง)
พาซา โซ่ (ทะวืง)
ออกเสียง	/pʰasa¹ so³ tʰawɨŋ¹/ [pʰaːˈsâː ˈsô̰ː tʰaˈwɨ̂ːŋ]
ประเทศที่มีการพูด	ไทย, ลาว
จำนวนผู้พูด	700 คน  (2550[1])
ตระกูลภาษา	ออสโตรเอเชียติก มอญ-เขมร เวียตติก ภาษาโซ่ (ทะวืง)
ระบบการเขียน	อักษรไทย (ในไทย)
สถานภาพทางการ
ภาษาชนกลุ่มน้อยที่รับรองใน	ไทย
รหัสภาษา
ISO 639-3	thm

สัทวิทยา

พยัญชนะ

หน่วยเสียงพยัญชนะภาษาโซ่ (ทะวืง) ถิ่นหนองม่วงและหนองแวง จังหวัดสกลนคร^[2]

ลักษณะการออกเสียง			ตำแหน่งเกิดเสียง
			ริมฝีปาก	ปุ่มเหงือก	เพดานแข็ง	เพดานอ่อน	เส้นเสียง
เสียงนาสิก			m	n	ɲ	ŋ
เสียงหยุด	ก้อง		b	d
	ไม่ก้อง	ไม่พ่นลม	p	t	c	k	ʔ
		พ่นลม	pʰ	tʰ		kʰ
เสียงเสียดแทรก			(f)	s			h
เสียงข้างลิ้น				l
เสียงกึ่งสระ			w		j

• หน่วยเสียงที่เป็นได้ทั้งพยัญชนะต้นและพยัญชนะท้ายมี 11 หน่วยเสียง ได้แก่ /m/, /n/, /ŋ/, /p/, /t/, /k/, /ʔ/, /s/, /h/, /w/ และ /j/
• หน่วยเสียง /c/ อาจออกเสียงเป็น [c] หรือ [t͡ɕ]^[3]
• หน่วยเสียง /f/ พบเฉพาะในคำยืมจากภาษาไทย ผู้พูดรุ่นเก่ามักออกเสียงพยัญชนะนี้เป็น [pʰ]^[4]
• หน่วยเสียง /s/ เมื่ออยู่ในตำแหน่งต้นพยางค์ออกเสียงเป็น [s] หรือ [ʃ] และเมื่ออยู่ในตำแหน่งท้ายพยางค์ออกเสียงเป็น [ç]^[3]

สระ

สระเดี่ยว

หน่วยเสียงสระเดี่ยวภาษาโซ่ (ทะวืง) ถิ่นหนองม่วงและหนองแวง จังหวัดสกลนคร^[5]

ระดับลิ้น	ตำแหน่งลิ้น
	หน้า	กลาง	หลัง
สูง	i	ɨ	u
กึ่งสูง	e	ə	o
กึ่งต่ำ		ʌ
ต่ำ	ɛ	a	ɔ

สระประสม

หน่วยเสียงสระประสมภาษาโซ่ (ทะวืง) ถิ่นหนองม่วงและหนองแวงมี 2 หน่วยเสียง^[5] ได้แก่ /ia/ และ /ua/

ลักษณะน้ำเสียง

ภาษาโซ่ (ทะวืง) ถิ่นหนองม่วงและหนองแวงมีลักษณะน้ำเสียง 3 ลักษณะ ได้แก่

• ลักษณะน้ำเสียงปกติ มีเสียงย่อย 3 ระดับ ได้แก่ ระดับเสียงกึ่งสูงระดับ [V] ระดับเสียงกึ่งสูง-ตก [V̂] และระดับเสียงกึ่งสูง-ขึ้น [V́])
• ลักษณะน้ำเสียงทุ้มต่ำ [V̤̀]
• ลักษณะน้ำเสียงสูงบีบ [V̰̂]

ในปัจจุบันลักษณะน้ำเสียงเหล่านี้อยู่ระหว่างการพัฒนาขึ้นมาเป็นเสียงวรรณยุกต์^[6]

ระบบการเขียน

ตัวเขียนภาษาโซ่ (ทะวืง) อักษรไทยตามที่คณะกรรมการจัดทำระบบเขียนภาษาท้องถิ่นของกลุ่มชาติพันธุ์ด้วยอักษรไทย สำนักงานราชบัณฑิตยสภา ได้กำหนดไว้ มีดังนี้

พยัญชนะ อักษรไทย เสียง ตัวอย่างคำ ความหมาย ก /k/ กา ไก่ เล็ก เหล็ก ค /kʰ/ แค้ จระเข้ ง /ŋ/ งัว วัว ทั่ง ไม้ จ /c/ จ้อ หมา ซ /s/ ซี มือ, สี กุซ ไฟ ญ /ɲ/ ญีม หัวใจ ด /d/ โดก เรือ /t/ (เมื่อเป็นพยัญชนะท้าย) แป้ด ปลูก ต /t/ (เมื่อเป็นพยัญชนะต้น) ตื้ย ถ้วยชาม ท /tʰ/ ท็อง กระสอบ น /n/ เนิ้ด คอ กู้น หมู บ /b/ โบ นกฮูก /p/ (เมื่อเป็นพยัญชนะท้าย) จุบ กีดขวาง (ใช้กับต้นไม้) ป /p/ (เมื่อเป็นพยัญชนะต้น) โปง ดอกไม้ พ /pʰ/ เพียง ฟางข้าว ม /m/ มัด นัยน์ตา เปม พระจันทร์ ย /j/ โยงเยง จักรยาน นืย อยู่ ล /l/ ลุก งู ว /w/ ว้อง หม้อ อ้าว เสื้อ อ /ʔ/ (เมื่อเป็นพยัญชนะต้น) อุฮ บ้าน ฮ /h/ ฮ็อก คางคก ติฮ หนอน ไม่มีรูป /ʔ/ (เมื่อเป็นพยัญชนะท้าย) ฮุ รู้

สระ อักษรไทย เสียง ตัวอย่างคำ ความหมาย –ะ /a/ (เมื่อออกเสียงสั้น ไม่มีพยัญชนะท้าย และอยู่ในคำหลายพยางค์ หรือเมื่อมีพยัญชนะท้ายเป็น /ʔ/) ตะลู้น ไข่ นะ มัน (สรรพนาม) –ั /a/ (เมื่อออกเสียงสั้นและมีพยัญชนะท้ายอื่น) บัง หน่อไม้ –า /a/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้ายหรือเมื่อออกเสียงยาว) ปา สาม จ้าว ข้าวสุก –ิ /i/ (เมื่อออกเสียงสั้น) ติฮ หนอน –ี /i/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้ายหรือเมื่อออกเสียงยาว) ตี ไป จีง เท้า –ึ /ɨ/ (เมื่อออกเสียงสั้น) บึฮ เปิด –ือ /ɨ/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย) จือ จำ –ื /ɨ/ (เมื่อออกเสียงยาวและมีพยัญชนะท้าย) ฮืด บุหรี่ –ุ /u/ (เมื่อออกเสียงสั้น) ตุ่ฮ ถั่ว –ู /u/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้ายหรือเมื่อออกเสียงยาว) ทู ลึก กู้น หมู เ–ะ /e/ (เมื่อออกเสียงสั้นและมีพยัญชนะท้ายเป็น /ʔ/) เตะ เตะ เ–็ /e/ (เมื่อออกเสียงสั้นและมีพยัญชนะท้ายอื่น) เล็ก เหล็ก เ– /e/ (เมื่อออกเสียงยาว) เปม พระจันทร์ แ–ะ /ɛ/ (เมื่อออกเสียงสั้นและมีพยัญชนะท้ายเป็น /ʔ/) กะแทะ เกวียน แ–็ /ɛ/ (เมื่อออกเสียงสั้นและมีพยัญชนะท้ายอื่น) แล็ฮ เป็น แ– /ɛ/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้ายหรือเมื่อออกเสียงยาว) แอ มี อะแจ้ม เลี้ยง โ–ะ /o/ (เมื่อออกเสียงสั้นและมีพยัญชนะท้ายเป็น /ʔ/) กะโปะ กะลา โ–็ /o/ (เมื่อออกเสียงสั้นและมีพยัญชนะท้ายเป็น /h/ หรือ /w/) โก็ฮ คำ, ภาษา โท็ว แก, มึง โ–ะ (ลดรูป) /o/ (เมื่อออกเสียงสั้นและมีพยัญชนะท้ายอื่น) กน คน โ– /o/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้ายหรือเมื่อออกเสียงยาว) อะโก้ ข้าวสาร โอง ช้าง เ–าะ /ɔ/ (เมื่อออกเสียงสั้นและมีพยัญชนะท้ายเป็น /ʔ/) ซะเลาะ ทิ่ม, ตำ –็อ /ɔ/ (เมื่อออกเสียงสั้นและมีพยัญชนะท้ายอื่น) ญ็อซ ตั๊กแตนตำข้าว –อ /ɔ/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้ายหรือเมื่อออกเสียงยาว) ดอ ลิง ออง ต่อ (แมลง) เ–อะ /ə/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายเป็น /ʔ/) เออะ นินทา เ–อ /ə/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย) เก้อ ใกล้ เ–ิ /ə/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายอื่น) เนิ้ด คอ เ–อฺ /ʌ/ เว้อฺ บ้า เ–า /aw/ เจ้า เรา เ–ีย /ia/ เยียน ปลาไหล –ัว /ua/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย) กั้ว ผึ้ง –ว– /ua/ (เมื่อมีพยัญชนะท้าย) อะยวง ชวน การเลือกใช้รูปสระสั้นหรือยาวเป็นไปตามการออกเสียงของเจ้าของภาษา ซึ่งไม่สามารถระบุเงื่อนไขการเกิดเสียงสั้นและยาวได้[5]

ลักษณะน้ำเสียง อักษรไทย ลักษณะน้ำเสียง ตัวอย่างคำ ความหมาย ไม่มีรูป ปกติ โฮ ล่า ญุม ดำ แกน แตง –่ ทุ้มต่ำ มู่ เพื่อน ทั่ง ไม้ แก่น แก่น –้ สูงบีบ ก้า ปลา อี้ก หนู แก้น มด, เอว คำว่า โซ่ ที่หมายถึงชื่อภาษาและกลุ่มชาติพันธุ์ ออกเสียงด้วยลักษณะน้ำเสียงสูงบีบ แต่สะกดด้วยเครื่องหมาย –่ แทนที่จะเป็น –้