มณฑลนครไชยศรี

มณฑลนครไชยศรี เป็นมณฑลที่ตั้งขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2438 เป็นมณฑลขนาดเล็กประกอบด้วยเมืองสุพรรณบุรี เมืองสมุทรสาคร และเมืองนครไชยศรี^[1]

มณฑลนครไชยศรี
มณฑลเทศาภิบาล
พ.ศ. 2438 – 2475
ธงประจำกองลูกเสือ (พ.ศ. 2459 – 2475)
เมืองหลวง	นครปฐม
การปกครอง
• ประเภท	สมุหเทศาภิบาลต่างพระเนตรพระกรรณ
สมุหเทศาภิบาล
• พ.ศ. 2438–2441	พระยามหาเทพ (บุตร บุณยรัตพันธุ์) (คนแรก)
• พ.ศ. 2441–2458	เจ้าพระยาศรีวิไชยชนินทร์ (ชม สุนทรารชุน)
• พ.ศ. 2458–2460	พระยามหาอำมาตยาธิบดี (เส็ง วิรยศิริ)
• พ.ศ. 2466–2468	พระยาสุนทรบุรีศรีพิชัยสงคราม (อี้ กรรณสูต)
• พ.ศ. 2468–2475	หม่อมเจ้าธำรงศิริ ศรีธวัช (คนสุดท้าย)
ยุคทางประวัติศาสตร์	รัตนโกสินทร์
• จัดตั้ง	พ.ศ. 2438
• เป็นส่วนหนึ่งของมณฑลภาคตะวันตก	29 มีนาคม พ.ศ. 2459 – 31 มีนาคม พ.ศ. 2469
• ยุบรวมกับมณฑลราชบุรี	1 เมษายน พ.ศ. 2475
ก่อนหน้า ถัดไป เมืองนครไชยศรี เมืองสุพรรณบุรี เมืองสมุทรสาคร มณฑลราชบุรี
ปัจจุบันเป็นส่วนหนึ่งของ	ไทย

ประวัติ

หลังจากที่สยามได้ยกเลิกการปกครองหัวเมืองเอก โท ตรี จัตวา มาเป็นการบริหารราชการเป็นกระทรวงเพื่อให้แต่ละเมืองมีฐานะเท่า ๆ กัน ภายใต้การดูแลบังคับบัญชาของกระทรวงมหาดไทย แต่ละเมืองมีผู้กินเมืองส่งไปจากส่วนกลาง จัดให้มีการปกครองส่วนมณฑลเทศาภิบาล ซึ่งเป็นการรวมหัวเมืองในเขตเดียวกัน

มีพระยามหาเทพ (บุตร บุณยรัตพันธุ์) เป็นข้าหลวงใหญ่คนแรก มีที่บัญชาการมณฑลอยู่ที่เมืองนครไชยศรี ตรงบริเวณโรงพยาบาลนครไชยศรี ในปัจจุบัน ต่อมา พ.ศ. 2441 ได้ย้ายที่บัญชาการมณฑลมายังบริเวณอำเภอเมืองนครปฐมในปัจจุบัน โดยได้ซ่อมแซมวังปฐมนครซึ่งเคยเป็นที่ประทับของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวครั้งที่ทำการบูรณะองค์พระปฐมเจดีย์ แล้วใช้เป็นที่บัญชาการมณฑล^[2]

พ.ศ. 2475 ได้มีการประกาศยกเลิกมณฑนครไชยศรี โดยรวมเข้ากับมณฑลราชบุรี^[3]

การปฏิรูป

เมืองนครไชยศรีแบ่งออกเป็น 5 อำเภอ คือ อำเภอตลาดใหม่ อำเภอบางปลา อำเภอพระปฐมเจดีย์ อำเภอกำแพงแสน และอำเภอเมือง เมืองสุพรรณบุรีแบ่งออกเป็น 4 อำเภอ คือ อำเภอเมือง อำเภอบางปลาม้า อำเภอบางลี่ และอำเภอบ้านทึง เมืองสมุทรสาครแบ่งออกเป็น 3 อำเภอ คือ อำเภอกระทุ่มแบน อำเภอบางโทรัด และอำเภอเมือง^[4]

มณฑลนครไชยศรี ได้มีประกาศจัดศาลมณฑลเมื่อวันที่ 24 พฤศจิกายน พ.ศ. 2441 (ร.ศ. 117)^[5] มีการวางผังเมืองนครปฐมใหม่ สร้างเมืองใหม่ขึ้นทั้งเมือง ย้ายเมืองไปที่ตำบลพระปฐมเจดีย์ (ระบุว่าย้ายเมื่อ พ.ศ. 2444) ทำที่ป่าให้เป็นถนนหนทาง เช่น ถนนเทศะ ถนนหน้าพระ ถนนขวาพระ และถนนหลังพระ เป็นต้น สร้างที่ทำงานสำหรับราชการ สร้างบ้านพักราชการ สร้างตลาด สร้างเรือนจำกลางและสถานกักกันนครปฐมเมื่อ พ.ศ 2441^[6]

ด้านการศึกษา พ.ศ. 2452 จัดให้มีโรงเรียนหลวง มีการจัดการเรียนการสอนในวัดโดยไม่เสียค่าใช้จ่าย และโรงเรียนที่จัดตั้งขึ้นอยางเป็นแบบแผนในระดับประถมศึกษา ได้แก่ โรงเรียนพิณพิทยาคาร โรงเรียนวัดพระปฐมเจดีย์ โรงเรียนมณฑล โรงเรยนอุตรบำรุง โรงเรียนบรรหารพิทยาคม โรงเรียน วัดไร่ขิง และโรงเรียนวัดบางปลา มีโรงเรียนเชลยศักดิ์ที่เปิดสอนหนังสือไทยและอังกฤษ เมื่อ พ.ศ. 2449 ชื่อว่า โรงเรียนบำรุงวิทยาพระปฐมเจดีย์ และจัดตั้งโรงเรียนประจำมณฑลเมื่อ พ.ศ. 2452 ปัจจุบันคือ โรงเรียนพระปฐมวิทยาลัย^[7]