วิสามานยนาม

วิสามานยนาม^[1] หรือ คำนามวิสามัญ^[2] (อังกฤษ: proper noun) คือคำนามเฉพาะของชื่อคน สัตว์ สิ่งของ และสถานที่เพื่อไม่ให้ปะปนกับคำนานทั่วไป^[3] ซึ่งคำวิสามานยนามในภาษาไทยเกิดมาจากการผสมผสานคำระหว่างวรรณกรรมฮินดู และวรรณกรรมพุทธศาสนา^[4] แตกต่างจากคำสามานยนาม (common noun) หมายถึงกลุ่มของสิ่งต่าง ๆ เช่น เมือง ดาวเคราะห์ บุคคล บริษัท หรือกรณีตัวอย่างไม่จำเพาะของกลุ่มใดกลุ่มหนึ่ง เช่น นครหนึ่ง ดาวเคราะห์ดวงอื่น บุคคลเหล่านี้ หรือบริษัทของเรา วิสามานยนามบางคำอยู่ในรูปพหูพจน์ แล้วหมายถึงสิ่งที่ถือว่าเป็นเอกลักษณ์ เช่น ครอบครัวเฮนเดอร์สัน หรืออะโซร์ส (กลุ่มเกาะ) วิสามานยนามบางคำสามารถพบในการใช้ชุดรองเช่นกัน ตัวอย่างเช่น การขยายนาม (ประสบการณ์โมซาร์ต; การผจญภัยอะโซร์สของเขา) หรือแทนสามานยนามบางคำ บทนิยามในรายละเอียดของคำนี้เป็นปัญหาและมีแบบแผนอยู่ในระดับหนึ่ง

หลักการอ่านคำวิสามานยนามจะต้องอ่านออกเสียงตามความต้องการของเจ้าของ หรือชื่อเฉพาะนั้น ๆ ซึ่งอาจถือตามความต้องการมากกว่าความถูกต้องตามหลักภาษา^[5]

ตัวอย่าง

ตัวอย่างการจำแนกคำวิสามานยนาม เช่น

• ชื่อจริง นามสกุล ราชทินนามของขุนนาง ชื่อนามเดิมขุนนาง พระนามพระบรมวงศานุวงศ์ นามพระกรม ชื่อสมญานามและเฉลิมพระนามพระเจ้าแผ่นดิน รวมทั้งชื่อเฉพาะที่มีอักษรอักษรโรมันกํากับอยู่ เช่น สุวรรณภูมิ (Suvarnabhumi) นามสกุลพระราชทานที่มีอักษรโรมันกำกับ

• ชื่อย่อ ชื่อนามปากกา เช่น น.ณ ปากน้ำ ของประยูร อุลุชาฎะ น.ม.ส. ของพระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์
• ชื่อสายพันธุ์ ชื่อวิทยาศาสตร์ เช่น ชีตาห์ (เสือ) แบล็คสวอลโล (ปลา)
• ชื่อสถานที่ อาคาร สิ่งก่อสร้าง ถนน สะพาน ชื่อพระพุทธรูป เช่น จุฬาวิชช์ อังรีดูนังต์ พระพุทธชินราช
• ชื่อสถานศึกษา สถานประกอบการ หน่วยงานราชการ วัด วัง เช่น ธรรมศาสตร์ สรรพากร วัดสุทัศน์
• ชื่อเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เช่น ปฐมจุลจอมเกล้าวิเศษ
• ชื่อเครื่องหมายการค้า เครื่องหมายบริการ เครื่องหมายรับรอง เครื่องหมายร่วม ชื่อตราสัญลักษณ์ เช่น ซาราห์ ไมโครซอฟท์ การบินไทย 7-Eleven อย. ฮาลาล
• ชื่อเฉพาะเรื่อง เฉพาะวิชา วรรณกรรม (ศิลปะ ความสามารถ วัฒนธรรม) เช่น ขนมไทยโบราณ บุญบั้งไฟ
• ชื่อภูมิศาสตร์ ดาว นักษัตร เช่น ดาวพฤหัสบดี เมถุน เอเวอเรสต์ (ชื่อเทือกเขา)
• ชื่อวัน ชื่อเดือน ชื่อเทศกาล ชื่อพระราชพิธี ชื่อประเภทปฏิทิน เช่น วันจันทร์ วันลอยกระทง เดือนธันวาคม จันทรคติ โสกันต์

• ชื่อกฏหมาย เช่น กฏมณเฑียรบาล^[6]
• ชื่อหน่วยการปกครอง เช่น ชื่อเมือง จังหวัด ประเทศ ฯลฯ เช่น กรุงเทพมหานคร ลอนดอน สุไหง-โกลก
• ชื่อเฉพาะทั่วไปซึ่งยากต่อการถอดเสียงมีความจำเป็นต้องทำการทับศัพท์ เช่น สจ๊วด (Steward) หากถอดตามหลักภาษาจะกลายเป็น สตีวอร์ด ซึ่งไม่ถูกต้อง
• ชื่อภาษาต่างประเทศที่นิยมใช้ คุ้นเคย หรือรู้จักกันโดยทั่วไปในภาษาไทย เช่น โอซาก้า (ขณะที่ภาษาญี่ปุ่นออกเสียง โอซะกะ)