ศิลปะอินเดีย

ศิลปะอินเดียประกอบด้วยงานศิลปะหลายรูปแบบ ทั้งจิตรกรรม, ประติมากรรม, เครื่องปั้นดินเผา และศิลปะผ้า เช่นผ้าไหมทอ ตามลักษณะทางภูมิศาสตร์นั้นศิลปะอินเดียกินพื้นที่ทั้งอนุทวีปอินเดีย ซึ่งปัจจุบันประกอบด้วยประเทศอินเดีย, ประเทศปากีสถาน, ประเทศบังกลาเทศ, ประเทศศรีลังกา, ประเทศเนปาล, ประเทศภูฏาน และประเทศอัฟกานิสถานตะวันออก ลักษณะการออกแบบที่เป็นเอกลักษณ์นี้ยังคงเห็นได้ในศิลปะสมัยใหม่ของอินเดีย

ศิลปะอินเดีย

ยักษีประดับโตรณะของสถูปสาญจี 100 ปีก่อนคริสต์กาล

นางระบำสตรีและ tanpura ศิลปะหลังโมกุล ศตวรรษที่ 18 สีแปะทองคำบนกระดาษ

จุดเริ่มต้นของศิลปะอินเดียนั้นย้อนกลับไปได้ถึงยุคก่อนประวัติศาสตร์ในราว 3000 ปีก่อนคริสต์กาลมาจนถึงปัจจุบัน ศิลปะอินเดียได้รับอิทธิพลจากวัฒนธรรมและศาสนา เช่นฮินดู, พุทธ, ไชนะ, ซิกข์ และอิสลาม จึงมีการผสมผสานกันอย่างซับซ้อนของประเพณีและความเชื่อของศานาต่าง ๆ ปรากฏในศิลปะอินเดีย

ศิลปะยุคแรก

ศิลปะบนหิน

The ธิดาร่ายรำ ประติมากรรมจากโมเหนโจดาโร"

ศิลปะบนหิน (Rock art) ในอินเดียนั้นมีทั้งการแกะสลักบนหิน และจิตรกรรมบนฝาผนังหิน มีการประมาณว่ามีแหล่งงานศิลปะบนหินในอินเดียกว่า 1300 แห่ง และประติมากรรมหรือหุ่นมากกว่า 2.5 ล้านชิ้น^[1] งานแกะสลักหินเก่าแก่ที่สุดที่พบในอินเดียนั้นค้นพบโดย Archibald Carlleyle^[2] ที่ซึ่งได้รับการนำเสนอโดย J Cockburn (1899) ในอีกหลายปีต่อมา^[3]

ดร. V. S. Wakankar ค้นพบที่อยู่อาศัยหินที่มีงานจิตรกรรมจำนวนหนึ่งในแถบอินเดียกลาง ตั้งอยู่รายล้อมเทือกเขาวินธย หนึ่งในพื้นที่ที่มีชื่อเสียงมากคือที่อยู่อาศัยถ้ำภิมเพตกาซึ่งได้สมัครเข้าเป็นแหล่งมรดกโลก; จิตรกรรมที่เก่าแก่ที่สุดที่พบนั้นอายุมากกว่า 10,000 ปี^{[4][5][6][7][8]} ลักษณะต่าง ๆ นั้นมีความแตกต่างกันไปตามอายุ แต่มีลักษณะร่วมอยู่ประการหนึ่งคือการใช้สีล้างสีแดง (red wash) โดยใช้ผงแร่ geru ซึ่งเป็นรูปแบบหนึ่งของออกไซด์เหล็ก (เฮมาไทต์).^[9]

อารยธรรมลุ่มแม่น้ำสินธุ (ป. 3300 ปีก่อน ค.ศ. –  1750 ปีก่อน ค.ศ.)

บทความหลัก: อารยธรรมลุ่มแม่น้ำสินธุ

ศิลปะเมารยะ (ป. 322 ปีก่อน ค.ศ. –  185 ปีก่อน ค.ศ.)

บทความหลัก: ศิลปะเมารยะ

จักรวรรดิเมารยะทางตอนเหนือของอินเดียนั้นเจริญรุ่งเรืองตั้งแต่ปี 322 ปีก่อนคริสต์กาล จนถึง 185 ปีก่อนคริสต์กาล อาณาจักรนี้ได้รับอิทธิพลมาจากอาณาจักรเปอร์เซียโบราณ^[10] ดังที่พบเห็นอิทธิพลนี้ผสมผสานในหัวเสาปาฏลีบุตร (Pataliputra capital)

พระเจ้าอโศกมหาราช (สวรรคต 232 ปีก่อนคริสต์กาล) เป็นผู้อุปถัมภ์ค้ำชูศาสนาพุทธ และทรงดำริให้มีการสร้างสถูป ตามพื้นที่ที่มีความสำคัญในสมัยพระชนมชีพของพระโคตมพุทธเจ้า อย่างไรก็ตามงานประดับต่าง ๆ จากยุคเมารยะที่ยังหลงเหลือมาจนปัจจุบันนั้นมีน้อยมาก หรืออาจเป็นไปได้ว่าไม่ได้มีมามากตั้งตั้งแต่ต้นก็ได้

ในบรรดาชิ้นงานที่หลงเหลือน้อยนั้นที่มีชื่อเสียงที่สุดคือเสาอโศก^[11] ส่วนหัวของเสาที่เรียกว่าหัวเสาอโศกรูปสิงห์ประดับด้วยสัตว์สี่ตัวนั้นในปัจจุบันใช้เป็นตราประจำชาติของประเทศอินเดีย นับตั้งแต่อินเดียได้รับเอกราช^[12] นอกจากนี้ทั้งศิลปะและสถาปัตยกรรมเมารยะมีลักษณะสำคัญอีกประการคือการขัดเงาแบบเมารยะบนชิ้นงานหินซึ่งพบได้น้อยมากในงานศิลปะของยุคหลัง ๆ

รูปปั้นยักษะขนาดใหญ่โต (200 ปีก่อน ค.ศ.)

ศิลปะพุทธ (ป. 150 ปีก่อน ค.ศ. –  ค.ศ. 500)

ดูเพิ่ม: Greco-Buddhist art และ ศิลปะมถุรา

งานศิลปะพุทธจำนวนมากที่เหลือรอดมานั้นเริ่มมีในยุคหลังเมารยะล่มสลาย ที่ซึ่งมีประติมากรรมจำนวนมากที่เหลือรอดมาถึงปัจจุบัน พื้นที่ขุดค้นสำคัญเช่นสาญจี, ภารหุต และอมราวตี สถูปต่าง ๆ มีการประดับด้วยรั้วที่แกะสลักอย่างวิจิตรและมีซุ้มประตูโตรณะ ที่หันไปตามทิศหลักทั้งสี่ ในผนังหินต่าง ๆ ีการแกะสลักและตกแต่อย่างวิจิตร ส่วนมากเป็นเรื่องราวเกี่ยวกับพระพุทธเจ้า และพระพุทธรูปในลักษณะเป็นองค์ลอยก็เริ่มมีวิวัฒนาการใาจากงานแกะสลักนูนต่ำที่คว้ายเข้าไปลึกขึ้นเรื่อย ๆ ในยุคนี้^[13] เมืองมถุรา เป็นศูนย์กลางสำคัญที่สุดของศิลปะรูปแบบนี้ ที่ซึ่งมีการประยุกต์ในศิลปะของฮินดูและไชนะไปตามกัน^[14]

จักรวรรดิศุงคะ (185 ปีก่อน ค.ศ. – 72 ปีก่อน ค.ศ.)

บทความหลัก: จักรวรรดิศุงคะ

หลังการล่มสลายของจักรวรรดิเมารยะ อินเดียได้แตกออกเป็นแคว้นต่าง ๆ ที่มีการปกครองแบบเดิมในแต่ละภูมิภาค หนึ่งในแคว้นที่สำคัญที่สุดนั้นคือจักรวรรดิศุงคะ ในตอนกลางของประเทศอินเดีย เช่นเดียวกับจักรวรรดิสัตวาหนะ ทางตอนใต้ของอินเดียซึ่งเกิดขึ้นร่วมสมัยกัน ได้เริ่มมีการพัฒนาศิลปะพุทธยุคแรก ๆ ที่สำคัญมากเกิดขึ้น โดยเฉพาะการสร้างสถูปเพื่อเก็บอัฐิของพระพุทธเจ้าหรือพุทธสาวกผู้เกี่ยวข้อง^[15] ตัวอย่างสำคัญที่สุดของสถูปจากจักรวรรดิศุงคะนั้นคือมหาสถูปแห่งสาญจี ที่ซึ่งเชื่อว่าเริ่มแรกสร้างโดยพระเจ้าอโศกมหาราชแห่งจักรวรรดิเมารยะ^[16]

จักรวรรดิสาตวาหนะ (100-300 ปีก่อน ค.ศ. – ปี 300)

บทความหลัก: จักรวรรดิสาตวาหนะ

จักรวรรดิกุษาณะ (ปี 30 - 375)

บทความหลัก: ศิลปะกุษาณะ

ศิลปะคุปตะ (ป. ปี 320 –  550)

บทความหลัก: ศิลปะคุปตะ

โดยทั่วไปแล้วมักนิยามว่ายุคคุปตะนั้นเป็นจุดสูงสุดของศิลปะอินเดียเหนือยุคคลาสสิก (classic peak of north Indian art) ในทุกกลุ่มศาสนาสำคัญ ถึงแม้จิตรกรรมจะแพร่หลาย ดังเช่นตัวอย่างที่พบในถ้ำอชันตา แต่ก็หลงเหลือมาถึงปัจจุบันไม่มาก ชิ้นงานที่หลงเหลือมาถึงปัจจุบันส่วนใหญ่ล้วนเป็นประติมากรรมทางศาสนา ศูนย์กลางสำคัญได้แก่ มถุรา สารนาถ และ คันธาระ นอกจากนี้ยังถือว่ายุคคุปตะเป็นยุคทองของศาสนาฮินดูยุคคลาสสิก (classical Hinduism)^[17] และเริ่มมีหลักฐานของการสร้างสถาปัตยกรรมศาสนสถานของฮินดูเป็นครั้งแรก ๆ ถึงแม้จะมีหลงเหลืออยู่ไม่มากในปัจจุบันก็ตาม

พระพุทธรูปประทับนั่ง, ศตวรรษที่ 5, พิพิธภัณฑ์สารนาถ พระพุทธรูปประทับนั่ง, ศตวรรษที่ 5, พิพิธภัณฑ์สารนาถ  Mahishasuramardini, ทศาวาตารมนเทียร Mahishasuramardini, ทศาวาตารมนเทียร  พระกฤษณะเอชนะปีศาจม้า Keshi, ca. ศตวรรษที่ 5, พิพิธภัณฑ์ศิลปะเมโทรโปลิตัน พระกฤษณะเอชนะปีศาจม้า Keshi, ca. ศตวรรษที่ 5, พิพิธภัณฑ์ศิลปะเมโทรโปลิตัน  เสาเหล็กแห่งเดลี, ca. ศตวรรษที่ 3 – 4 เสาเหล็กแห่งเดลี, ca. ศตวรรษที่ 3 – 4

ยุคกลาง (ประมาณ 600 CE –  1300 CE)

จักรวรรดิแห่งอินเดียใต้ (ประมาณ 3rd century CE –  1300 CE)

ข้อมูลเพิ่มเติม: Pandyan art and architecture, Pallava art and architecture, และ Chola art and architecture

หมู่มนเทียรที่ขชุราโห (ประมาณ 800 CE –  1000 CE)

บทความหลัก: กลุ่มโบราณสถานแห่งขชุราโห

เดกกัน

สมัยใหม่ตอนต้นและยุคอาณานิคม (ประมาณ 1400 CE –  1800 CE)

ศิลปะโมกุล

บทความหลัก: จิตรกรรมโมกุล และ สถาปัตยกรรมโมกุล

อาณาจักรอื่น ๆ

ยุคบริเตน (1841–1947)

ศิลปะร่วมสมัย