ศิลปินแห่งชาติ

ศิลปินแห่งชาติ ของประเทศไทย หมายถึงศิลปินผู้มีความสามารถ มีผลงานสร้างสรรค์และพัฒนาเป็นที่ยอมรับของวงการ และมีผลงานเป็นประโยชน์ต่อสังคม ศิลปินแห่งชาตินับเป็นทรัพยากรบุคคลสำคัญทางด้านศิลปะ ที่ได้สืบสานงานศิลปะของชาติจากอดีตถึงปัจจุบันและดำรงสืบไปในอนาคต

ศิลปินแห่งชาติ
รางวัลสำหรับ	ศิลปินผู้สร้างสรรค์ผลงานศิลปะที่มีคุณค่าของแผ่นดินไทย
ประเทศ	ไทย
จัดโดย	กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม
รางวัลแรก	24 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2528; 40 ปีก่อน (2528-02-24)
ผู้รับรางวัล	367 คน (พ.ศ. 2529–2566)
เว็บไซต์	art.culture.go.th

นับตั้งแต่เริ่มโครงการศิลปินแห่งชาติ (พ.ศ. 2528) ถึงประกาศรายชื่อศิลปินแห่งชาติประจำปี พ.ศ. 2566 มีการประกาศยกย่องเชิดชูเกียรติศิลปินแห่งชาติรวมทั้งสิ้น 367 คน เสียชีวิตแล้ว 183 คน และมีชีวิตอยู่ 184 คน^[1]

ประวัติ

ชวน หลีกภัย อดีตนายกรัฐมนตรี อดีตประธานรัฐสภาและประธานสภาผู้แทนราษฎร เมื่อครั้งที่ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ ได้เห็นถึงความสำคัญของศิลปิน ผู้รังสรรค์ผลงานด้านศิลปะ ทั้งด้านทัศนศิลป์ ศิลปะการแสดง และวรรณศิลป์ให้แก่ประเทศชาติ ทำให้ประเทศไทยได้รับการยกย่องสรรเสริญจากนานาชาติว่า มีวัฒนธรรมที่โดดเด่นเป็นเอกลักษณ์ของชาติ จึงสมควรแก่การยกย่องเชิดชูเกียรติ ส่งเสริมสนับสนุน และให้กำลังใจแก่ศิลปิน ในการสร้างสรรค์ผลงานศิลปะ อันเป็นภูมิปัญญา ของแผ่นดินจากศิลปินรุ่นหนึ่งไปสู่อีกรุ่นหนึ่ง เพื่อเป็นการเจริญรอยตามเบื้องพระยุคลบาท ในการรักษามรดกวัฒนธรรมให้คงอยู่ และสืบทอดต่อไป โดยในช่วงเวลานั้นมีศิลปินจำนวนมากที่ได้สร้างคุณูปการทางด้านศิลปะสาขาต่าง ๆ ให้แก่ประเทศชาติ แต่เมื่อศิลปินเหล่านั้นเสียชีวิต ทางราชการก็ไม่ได้มีโครงการช่วยเหลือใด ๆ ดังนั้น ชวน หลีกภัย จึงมอบหมายให้สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ ซึ่งในเวลานั้นสังกัดกระทรวงศึกษาธิการ (ปัจจุบันหน่วยงานนี้คือ กรมส่งเสริมวัฒนธรรม สังกัดกระทรวงวัฒนธรรม) จัดตั้ง "โครงการศิลปินแห่งชาติ" ใน พ.ศ. 2527 ซึ่งโครงการนี้ ได้รับการยกย่องจากสำนักงานเสริมสร้างเอกลักษณ์ของชาติ สำนักงานปลัดสำนักนายกรัฐมนตรี ให้เป็นโครงการดีเด่นของชาติใน พ.ศ. 2535

ใน พ.ศ. 2554 ชวน หลีกภัย ในฐานะผู้ริเริ่มโครงการศิลปินแห่งชาติ ก็ได้รับยกย่องให้เป็นผู้ที่มีคุณูปการต่อโครงการศิลปินแห่งชาติ^[2]

คุณสมบัติและหลักเกณฑ์การคัดเลือก

คุณสมบัติของศิลปินแห่งชาติ ประกอบด้วยหลักเกณฑ์ที่สำคัญต่อการพิจารณาเชิดชูเกียรติบุคคลด้านศิลปะ 8 ประการ ได้แก่

1. มีสัญชาติไทย
2. มีชีวิตอยู่ในวันประกาศยกย่องเชิดชูเกียรติ
3. เป็นผู้มีคุณธรรม มีความรู้ความสามารถ มีความเชี่ยวชาญ และมีผลงานดีเด่นเป็นที่ยอมรับ ของวงการศิลปะในสาขานั้น
4. เป็นผู้สร้างสรรค์และพัฒนาศิลปะในสาขาที่ได้รับการประกาศยกย่องเชิดชูเกียรติ
5. เป็นผู้ผดุง ถ่ายทอด เผยแพร่ หรือเป็นต้นแบบศิลปะในสาขาที่ได้รับการประกาศ ยกย่องเชิดชูเกียรติ
6. เป็นผู้ทุ่มเท อุทิศตนเพื่องานศิลปะ และมีผลงานที่เป็นประโยชน์ต่อสังคม
7. ไม่มีความประพฤติเสื่อมเสีย
8. ไม่เคยต้องคำพิพากษาถึงที่สุดให้จำคุก เว้นแต่ในความผิดอันได้กระทำโดยประมาท หรือความผิดลหุโทษ

หลักเกณฑ์ดังกล่าวข้างต้น จึงเป็นคุณสมบัติที่ศิลปินแห่งชาติพึงระลึกและปฏิบัติ ไว้เสมอว่า ท่านข้อหนึ่งข้อใดตามหลักเกณฑ์ จนได้รับคัดเลือก หลักของความดี ความงาม ความถูกต้อง ซึ่งจะแสดงออกมาโดยการกระทำ ทางกาย วาจาและจิตใจของแต่ละบุคคลโดยไม่ส่งให้ผู้อื่นได้รับความเสียหายจากผลของการกระทำที่ไร้ซึ่งคุณธรรม ซึ่งเป็นหลักประจำใจที่ ศิลปินแห่งชาติ พึงประพฤติปฏิบัติจนเกิดเป็นนิสัยตั้งแต่เล็กจนถึงปัจจุบัน และจะกระทำต่อไปจนวันสุดท้ายของชีวิต ซึ่งหลักคุณธรรมนั้นเป็นสิ่งที่มีประโยชน์อย่างมากทั้งต่อตนเอง ต่อผู้อื่น และต่อสังคมประเทศชาติ เพื่อก่อให้เกิดความรัก ความสามัคคี - สมานฉันท์ ความใกล้ชิดอบอุ่นสนิทสนม เพื่อการอยู่ร่วมกันอย่างสันติ และส่งผลให้มีความมั่นคงในชีวิต สังคม บ้านเมือง และประเทศชาติ และสามารถที่จะแบ่งปันให้ผู้ที่อยู่รอบข้างในระดับนานาชาติ เมื่อได้ประกาศยกย่องเชิดชูเกียรติผู้ใดเป็นศิลปินแห่งชาติแล้ว หากปรากฏว่าศิลปินแห่งชาติผู้นั้นมีความประพฤติเสื่อมเสีย หรือต้องคำพิพากษาถึงที่สุดให้จำคุก เว้นแต่ในความผิดอันได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ คณะกรรมการโดยมติด้วยคะแนนเสียงอย่างน้อยสองในสามของจำนวนกรรมการทั้งหมดเท่าที่มีอยู่อาจยกเลิกการยกย่องเชิดชูเกียรติศิลปินแห่งชาติได้ เมื่อได้ยกเลิกการยกย่องเชิดชูเกียรติผู้ใดเป็นศิลปินแห่งชาติ ให้งดการจ่ายประโยชน์ ตอบแทนตั้งแต่วันที่คณะกรรมการมีมติ

สาขาของศิลปินแห่งชาติ

มีหลักเกณฑ์การคัดเลือกจำแนกศิลปินแห่งชาติออกเป็นสาขาศิลปะ 4 ด้านสาขาหลัก คือ^[3]

สาขาทัศนศิลป์

หมายถึง ศิลปะที่มองเห็นได้ด้วยตา จะเป็นศิลปะสองมิติ หรือสามมิติ ซึ่งได้แก่ ผลงานศิลปกรรมประเภทต่าง ๆ ที่แสดงถึงภูมิปัญญาของผู้สร้างสรรค์ และมีเอกลักษณ์โดดเด่น ดังต่อไปนี้

• ด้านสาขาทัศนศิลป์ สาขาย่อยด้านจิตรกรรม หมายถึง ภาพเขียน ภาพสี และภาพลายเส้น
• ด้านสาขาทัศนศิลป์ สาขาย่อยด้านประติมากรรม หมายถึง งานปั้น และแกะสลัก
• ด้านสาขาทัศนศิลป์ สาขาย่อยด้านภาพพิมพ์ หมายถึง ศิลปะการพิมพ์ด้วยกรรมวิธีต่าง ๆ เช่น การพิมพ์ด้วยแม่พิมพ์ไม้ หรือโลหะ ฯลฯ
• ด้านสาขาทัศนศิลป์ สาขาย่อยด้านภาพพิมพ์และสื่อผสม หมายถึง ศิลปะการพิมพ์ซิลค์สกรีน
• ด้านสาขาทัศนศิลป์ สาขาย่อยด้านภาพถ่าย หมายถึง ผลงานศิลปะภาพถ่ายที่นำเสนอด้วยการสื่ออารณ์และความรู้สึก
• ด้านสาขาทัศนศิลป์ สาขาย่อยด้านภาพถ่ายศิลปะ หมายถึง ผลงานภาพถ่ายงานศิลปะชั้นดีเยี่ยม โดดเด่น ที่นำเสนอด้วยการทำให้ผู้ชมสะเทือนใจและอิ่มเอมกับความงามของภาพที่ปรากฏในภาพแต่ละชุด
• ด้านสาขาทัศนศิลป์ สาขาย่อยด้านสื่อประสม หมายถึง ผลงานศิลปะที่สร้างสรรค์ขึ้นด้วยกรรมวิธี และเทคนิคต่าง ๆ อย่างอิสระ
• ด้านสาขาทัศนศิลป์ สาขาย่อยด้านสถาปัตยกรรม (แบบร่วมสมัย) หมายถึง ผลงานออกแบบสถาปัตยกรรมที่โดดเด่นและรูปแบบทันสมัย^[4]
• ด้านสาขาทัศนศิลป์ สาขาย่อยด้านสถาปัตยกรรม (แบบประเพณี) หมายถึง ผลงานออกแบบสถาปัตยกรรมที่โดดเด่นและรูปแบบสะท้อนถึงประเพณี ต่าง ฯ ของไทย^[5]
• ด้านสาขาทัศนศิลป์ สาขาย่อยด้านสถาปัตยกรรมไทย หมายถึง ผลงานออกแบบสถาปัตยกรรมที่โดดเด่นและรูปแบบสะท้อนถึงประเพณี ต่าง ฯ ของไทย^[6]
• ด้านสาขาทัศนศิลป์ สาขาย่อยด้านประณีตศิลป์ หมายถึง ผลงานศิลปะ อย่างประณีต สวยสดงดงาม^[7]
• ด้านสาขาทัศนศิลป์ สาขาย่อยด้านประณีตศิลป์-แกะสลัก หมายถึง ผลงานศิลปะการแกะสลักเครื่องสดโดยการแกะสลักผัก ผลไม้ ใบตอง ดอกไม้สด อย่างประณีต สวยสดงดงาม
• ด้านสาขาทัศนศิลป์ สาขาย่อยด้านประณีตศิลป์-ศิลปะผ้าทอ หมายถึง ผลงานศิลปะการทอผ้า อย่างประณีต สวยสดงดงาม^[8]
• ด้านสาขาทัศนศิลป์ สาขาย่อยด้านประณีตศิลป์-ศิลปะปูนปั้น หมายถึง ผลงานศิลปะการปั้นปูน อย่างประณีต สวยสดงดงาม^[9]
• ด้านสาขาทัศนศิลป์ สาขาย่อยด้านออกแบบอุตสาหกรรม หมายถึง ผลงานศิลปะผลงาน การออกแบบงานเครื่องปั้นดินเผา เทคนิคการเคลือบและการลงสีเฉพาะตัว อย่างประณีต สวยสดงดงาม^[10]

สาขาศิลปะการแสดง

หมายถึง ศิลปะที่เกี่ยวข้องกับการแสดง ซึ่งเป็นได้ทั้งแบบดั้งเดิมหรือพัฒนาขึ้นใหม่ ได้แก่ การดนตรี, นาฏศิลป์ และภาพยนตร์และละคร

• สาขาดนตรี แบ่งออกเป็นสาขาดนตรีไทยและสาขาดนตรีสากล แบ่งออกเป็นสาขาย่อยดังนี้
  • สาขาย่อยด้านนักดนตรี ต้องเป็นนักดนตรีเด่นเฉพาะเครื่องดนตรี
  • สาขาย่อยด้านนักร้อง ต้องมีความสามารถทั้งร้องส่งและร้องรับ และ/หรือสามารถแหล่ทำนองต่าง ๆ ได้ (แหล่เฉพาะแบบดั้งเดิม)
  • สาขาย่อยด้านนักประพันธ์เพลง ประพันธ์คำร้อง ทำนอง จังหวะ ทั้งทางร้อง และทางดนตรี
  • สาขาย่อยด้านผู้อำนวยเพลง ต้องเป็นผู้อำนวยเพลงดีเด่น
  • สาขาย่อยด้านผู้ผลิตเครื่องดนตรี
• สาขานาฏศิลป์ แบ่งออกเป็นสาขานาฏศิลป์ไทยและสาขานาฏศิลป์สากล (สาขานาฏศิลป์ตะวันตก) แบ่งออกเป็นสาขาย่อย ดังนี้
  • สาขาย่อยละครรำ อาทิ รำฟ้อน ระบำ รำเซิ้ง เช่น โนห์รา ชาตรี ระบำแขก ฯลฯ
  • สาขาย่อยละครร้อง อาทิ โขน ลิเก ประดิษฐ์ขึ้นมาใหม่ เช่น หุ่นเชิด หุ่นละครเล็ก หุ่นกระบอก หนังใหญ่ หนังตะลุง การเขียนบทร้อง หรือบท
  • สาขาย่อยละครรำ (เพื่อการแสดง)

ด้านศิลปะการแสดงสาขาการแสดง แบ่งออกเป็นสาขาการแสดงภาพยนตร์และสาขาการแสดงละคร

• สาขาการแสดงภาพยนตร์ แบ่งออกเป็นสาขาย่อย คือ
  • สาขาย่อยภาพยนตร์
  • สาขาย่อยผู้สร้างภาพยนตร์
  • สาขาย่อยผู้ประพันธ์คำร้อง - ผู้กำกับภาพยนตร์
  • สาขาย่อยการแสดงภาพยนตร์ - นักแสดง
  • สาขาย่อยนักพากย์ - นักแสดง

• สาขาการแสดงละคร
  • สาขาย่อยละคร
  • สาขาย่อยการแสดงละครเวที
  • สาขาย่อยการแสดงละครเวทีพื้นบ้าน ประกอบด้วย หมอลำ ลำตัด เพลงฉ่อย เพลงอีแซว เพลงบอก สวดคฤหัสถ์ ฯลฯ
  • สาขาย่อยการแสดงละครเวที - นักแสดง
  • สาขาย่อยการแสดงละครเวที - นักแสดงตลก
  • สาขาย่อยการแสดงละครโทรทัศน์
  • สาขาย่อยการแสดงละครโทรทัศน์ - นักแสดง
  • สาขาย่อยการแสดงละครโทรทัศน์ - นักแสดงตลก

สาขาวรรณศิลป์

หมายถึง บทประพันธ์ที่ทำให้เกิดจินตนาการ เห็นเป็นภาพมโนคติ ภาพลักษณ์ ความเพลิดเพลิน และเกิดอารมณ์ความรู้สึกต่าง ๆ ตามเจตนารมณ์ของผู้ประพันธ์ ได้แก่ กวีนิพนธ์ นวนิยาย เรื่องสั้น บันเทิงคดีสำหรับเด็กและเยาวชน อาทิ วรรณกรรมเยาวชน หนังสือเด็กที่ได้รับการตีพิมพ์เผยแพร่อย่างกว้างขวาง

สาขาศิลปะสถาปัตยกรรม

หมายถึง งานออกแบบหรืองานออกแบบและงานก่อสร้างอาคารสวยงาม มีคุณค่าทางศิลปะ และมีวิทยาการ ซึ่งแสดงภูมิปัญญาของผู้ออกแบบอย่างโดดเด่น ได้แก่ สถาปัตยกรรมไทยและสถาปัตยกรรมร่วมสมัย

รายชื่อศิลปินแห่งชาติ

บทความหลัก: รายชื่อศิลปินแห่งชาติ

สิทธิประโยชน์ และตอบแทนที่ได้รับจากทางราชการ

ผู้ที่ได้รับการยกย่องเป็นศิลปินแห่งชาติจะได้รับสิทธิประโยชน์ตอบแทนจากกองทุนส่งเสริมวัฒนธรรม ^[11] ได้แก่

• ค่าตอบแทนรายเดือนตลอดระยะเวลาที่มีชีวิตอยู่ 25,000 บาทต่อเดือน
• ค่ารักษาพยาบาลว่าด้วยเงินสวัสดิการ (เว้นแต่มีสิทธิ์เบิกจากหน่วยงานอื่นโดยให้เบิกจากหน่วยงานนั้นก่อน ถ้าเบิกจากหน่วยงานนั้นได้ต่ำกว่าสิทธิตามพระราชกฤษฎีกาให้มีสิทธิเบิกในส่วนที่ยังขาดอยู่ได้อีกภายในวงเงินไม่เกิน 100,000 บาทต่อปีงบประมาณ)
• ค่าช่วยเหลือเมื่อประสบภัยเท่าที่เสียหายจริง ไม่เกิน 50,000 บาทต่อครั้ง
• ค่าของเยี่ยมในยามเจ็บป่วยหรือโอกาสสำคัญเท่าที่จ่ายจริง ไม่เกิน 3,000 บาทต่อครั้ง
• เงินช่วยเหลือเมื่อเสียชีวิตเพื่อร่วมบำเพ็ญกุศลศพ 20,000 บาท
• เงินช่วยเหลือค่าจัดทำหนังสือเผยแพร่ผลงานเมื่อเสียชีวิตเท่าที่จ่ายจริง ไม่เกิน 150,000 บาท

วันศิลปินแห่งชาติ

วันศิลปินแห่งชาติ ตรงกับวันที่ 24 กุมภาพันธ์ ของทุกปี เนื่องจากเป็นวันคล้ายวันพระราชสมภพของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ซึ่งนับถือกันว่า ทรงมีพระปรีชาสามารถในศิลปกรรม ทรงอุปถัมภ์บำรุงศิลปกรรมแขนงต่าง ๆ ตลอดจนทรงส่งเสริมเชิดชูศิลปินผู้มีฝีมือมาตลอดรัชสมัยพระองค์ เพื่อรำลึกถึงพระองค์ คณะรัฐมนตรีจึงมีมติเมื่อวันที่ 26 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2528 ให้วันที่ 24 กุมภาพันธ์ ของทุกปีเป็นวันศิลปินแห่งชาติ

การมีวันศิลปินแห่งชาตินั้น สืบเนื่องจากคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ ต้องการให้นานาอารยประเทศยอมรับการมีชื่อเสียงเป็นที่ทราบกันดีว่าประเทศไทยมีอารยธรรม วัฒนธรรมเทียบเท่ากับนานาอารยประเทศ จึงจัดให้มีโครงการประกาศศิลปินแห่งชาติขึ้น เมื่อ พ.ศ. 2527 เพื่อจัดทำเนียบศิลปินทุกแขนงทั่วประเทศ และสรรหาบุคคลผู้สร้างสรรค์ผลงานทางศิลปะด้วยความอุตสาหะ และมีผลงานปรากฏต่อสาธารณชนอย่างต่อเนื่องยาวนาน แล้วยกย่องเกียรติคุณให้เป็นศิลปินแห่งชาติ คณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ จะนำศิลปินแห่งชาติ เข้าเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว หรือ เข้าเฝ้าทูลละอองพระบาท สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ผู้แทนพระองค์ เพื่อรับพระราชทานเข็มและโล่เชิดชูเกียรติ ในวันศิลปินแห่งชาติ วันที่ 24 กุมภาพันธ์ ของทุก ๆ ปี

อนึ่ง ในวันศิลปินแห่งชาติ ทางราชการยังจัดงานนิทรรศการเกี่ยวกับศิลปินแห่งชาติและศิลปะพื้นบ้านขึ้นทั้งในส่วนกลาง และส่วนภูมิภาค โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในจังหวัดที่มีศิลปินแห่งชาติสังกัดอยู่ โดยให้ สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัด รับผิดชอบดำเนินการ โดยจัดเป็นครั้งแรกเมื่อวันที่ 24 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2528

หออัครศิลปิน กรมส่งเสริมวัฒนธรรม

ห้องศิลปินแห่งชาติ เป็นห้องที่จัดแสดงนิทรรศการประวัติศิลปินแห่งชาติทุกแขนงตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน เพื่อเติมเต็มองค์ความรู้ให้แก่นักเรียน นักศึกษาและประชาชนผู้ที่สนใจ^[12]

• ห้องศิลปินแห่งชาติสาขาวรรณศิลป์ จัดแสดงที่ชั้นที่ 1 ภายในห้องมีภาพประวัติและผลงานของศิลปินแห่งชาติ งานวรรณกรรม และห้องสมุดที่สามารถสืบค้นข้อมูล
• ห้องศิลปินแห่งชาติสาขาทัศนศิลป์และศิลปะสถาปัตยกรรม จัดแสดงที่ชั้นที่ 2 มีการจัดแสดงป้ายเชิดชูเกียรติของศิลปินแห่งชาติ พร้อมรูปถ่าย ลายเซ็น และส่วนจัดแสดงประวัติและผลงานศิลปินแห่งชาติอย่างย่อ แต่หากต้องการทราบประวัติโดยละเอียดในฐานลึก ก็สามารถสืยค้นจากห้องสมุดและระบบคอมพิวเตอร์ มัลติมีเดีย เพื่อให้สามารถสืบค้น ข้อมูลศิลปินแห่งชาติแต่ละท่านได้เช่นกัน นอกจากนี้ภายในห้องยังจัดแสดงผลงานต้นฉบับของศิลปินแห่งชาติทุกท่าน ซึ่งหาดูได้ยาก ที่ทรงคุณค่าของศิลปินแห่งชาติยิ่ง
• ห้องศิลปินแห่งชาติสาขาศิลปะการแสดง มีการจัดแสดงด้วยการดึงดูดผู้คนจากผู้เข้าชม ด้วยการจำลองบรรยากาศของเวทีการแสดง อันอบอวนไปด้วยศิลปะการแสดง น่าดู น่าฟัง มีประวัติของศิลปินแห่งชาติและผลงาน ยังมีจอหนังตะลุง โรงภาพยนตร์ ส่วนจัดแสดงอุปกรณ์งานสร้างสรรค์ศิลปะการแสดง หุ่นจำลองใส่ชุดละครรำ ส่วนผู้ที่ชอบการร้องเพลงก็มีห้องคาราโอเกะให้ผู้เข้าชมได้ทดลองขับร้องเพลงของศิลปินแห่งชาติได้อีกด้วย

หออัครศิลปิน กรมส่งเสริมวัฒนธรรม ตั้งอยู่ที่ ถนนเลียบคลองห้า ตำบลคลองห้า อำเภอคลองหลวง จังหวัดปทุมธานี เปิดเข้าชม วันอังคาร - วันอาทิตย์ เวลา 09.30 - 16.00 น.

เข็มศิลปินแห่งชาติ

ลักษณะของเข็ม

ลักษณะของเข็มศิลปินแห่งชาติ เป็นเหรียญกลม ภายในจัดองค์ประกอบเป็นภาพดอกบัวเรียงกันสามดอก มีแพรแถบรองรับต่อเนื่องอ้อมรัดแถบริ้วธงชาติไทยตามแนวโค้งขอบเหรียญ ภายในผ้าจารึกคำว่า “ศิลปินแห่งชาติ” และได้อัญเชิญพระมหาพิชัยมงกุฎเปล่งรัศมี ประดิษฐานไว้เหนือกลมโดยมีผ้าโบพันรอบคทาไม้ชัยพฤกษ์ หัวเม็ดทรงมัณฑ์เชื่อมประสานระหว่างกัน

ความหมายของเข็ม

ความหมายของเข็มศิลปินแห่งชาติแสดงถึงความเป็นปราชญ์ในทางความรู้ ความสามารถของศิลปินที่ได้อุตสาหะ อุทิศตน สร้างสรรค์ผลงานในด้านศิลปะไว้มากมาย จนเป็นมรดกอันล้ำค่าทางวัฒนธรรมของชาติ ทั้งในสาขาทัศนศิลป์ ศิลปะ สถาปัตยกรรม วรรณศิลป์และศิลปะการแสดง ซึ่งได้รับการยกย่องเชิดชูเกียรติเป็นศิลปินแห่งชาติ โดยได้รับพระมหากรุณาธิคุณจากพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร รัชกาลที่ ๙ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ศิลปินแห่งชาติเข้ารับพระราชทานเข็ม เพื่อความเป็นสิริมงคลยิ่งแก่ตนเองและวงศ์ตระกูลสืบไป