สถานีวิทยุศาลาแดง

สถานีวิทยุศาลาแดง เป็นสถานีวิทยุโทรเลขแห่งแรกของไทย ตั้งอยู่ในแขวงลุมพินี เขตปทุมวัน กรุงเทพมหานคร เคยเป็นที่ตั้งของกองสัญญาณทหารเรือ และกองช่างวิทยุ กรมไปรษณีย์โทรเลข ต่อมาได้ขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานในช่วงที่โรงเรียนเตรียมทหารย้ายมาใช้พื้นที่ แต่ได้ถูกรื้อถอนออกในช่วงที่มีการก่อตั้งสวนลุมไนท์บาซาร์ อย่างไรก็ตามในเวลาต่อมา โครงการวัน แบงค็อก ก็ได้จัดสร้างอาคารพิพิธภัณฑ์ขึ้นในชื่อ เดอะ ไวร์เลส เฮาส์ ในพื้นที่บริเวณใกล้เคียง โดยจำลองสถาปัตยกรรมอาคารนี้บางส่วนรวมทั้งเสาวิทยุท่อนบน

สถานีวิทยุศาลาแดง
อาคารสถานีวิทยุศาลาแดงหลังเดิม
ที่ตั้ง	ถนนวิทยุ แขวงลุมพินี เขตปทุมวัน กรุงเทพมหานคร
สร้างเมื่อ	พ.ศ. 2456
สถานะ	ถูกรื้อถอน
เจ้าของ	แผนกอาณัติสัญญาณ กรมเสนาธิการทหารเรือ กระทรวงทหารเรือ กรมไปรษณีย์โทรเลข
โบราณสถานที่ขึ้นทะเบียนโดยกรมศิลปากร
ชื่อที่ขึ้นทะเบียน	สถานีวิทยุศาลาแดง
เป็นส่วนหนึ่งของ	โบราณสถานในเขตกรุงเทพมหานคร (ฝั่งพระนคร)
เลขอ้างอิง	0000109

ประวัติ

ในปี พ.ศ. 2456 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้กระทรวงทหารเรือจัดตั้งสถานีวิทยุโทรเลขขึ้น 2 สถานี คือ สถานีกลาง ที่ตำบลศาลาแดง อำเภอประทุมวัน จังหวัดพระนคร มณฑลกรุงเทพ^[1][2] และสถานีภูมิภาค ที่จังหวัดสงขลา โดยสถานีกลางใช้ชื่อเมื่อเริ่มก่อตั้งว่า "สถานีราดิโอโทรเลขทหารเรือ"^[3] เมื่อสร้างเสร็จแล้วได้เสด็จพระราชดำเนินไปทรงกระทำพิธีเปิดสถานีวิทยุโทรเลขของราชการแห่งแรกในสยาม ที่ตำบลศาลาแดง เมื่อวันที่ 13 มกราคม พ.ศ. 2456 และได้มีพระราชหัตถเลขาพระราชทานส่งทางวิทยุโทรเลขถึงกรมหลวงลพบุรีราเมศวร์ ซึ่งประทับอยู่ที่สถานีสงขลา ความว่า "GREETING TO YOU ON THIS, WHICH WILL BE ONE OF THE MOST IMPORTANT DAY IN OUR HISTORY"^[4]

ต่อมาในปี พ.ศ. 2464 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานนามถนนซึ่งเชื่อมระหว่างถนนเพลินจิตกับถนนพระรามที่ 4 และตัดผ่านด้านหน้าสถานีนี้ว่า "ถนนวิทยุ"^[5]

หลังจากนั้น กองช่างวิทยุ กรมไปรษณีย์โทรเลข ได้ย้ายที่ทำการจากตึกกรมไปรษณีย์โทรเลขหลังเก่า มาทำการที่สถานีแห่งนี้เพื่อทดลองส่งวิทยุกระจายเสียง แต่ปรากฏว่าผลการรับฟังวิทยุกระจายเสียงบริเวณโดยรอบกรุงเทพฯ นั้นไม่ชัดเจน และมีอาการขาดหายเป็นช่วง ๆ กองช่างวิทยุที่ศาลาแดงจึงประกอบเครื่องส่งวิทยุขึ้นเองเป็นคลื่นความถี่ปานกลาง ทางด้านเครื่องรับวิทยุหากเป็นเครื่องประดิษฐ์เอง หรือวิทยุแร่ ว่ากันว่าแม้เสียงจะดังเหมือนแมลงหวี่ แต่ก็สร้างความตื่นเต้นให้กับประชาชนในเวลานั้น^[4]

บทบาททางการเมือง

ในเหตุการณ์กบฏแมนฮัตตัน หลังการเจรจาเพื่อให้ทหารเรือส่งตัวจอมพล ป. พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรีในขณะนั้นไม่เป็นผล ฝ่ายรัฐบาลนำโดยพลตรีสฤษดิ์ ธนะรัชต์ แม่ทัพภาคที่ 1 (ยศและตำแหน่งในขณะนั้น) จึงสั่งการให้ตำรวจและทหารบกโจมตีที่ตั้งของทหารเรือทุกแห่ง ซึ่งรวมถึงสถานีวิทยุดังกล่าวอันเป็นที่ตั้งของกองสัญญาณทหารเรือด้วย ฝ่ายรัฐบาลได้นำรถยานเกราะบุกเข้าไปแต่ก็ถูกตอบโต้ด้วยปืนต่อสู้รถถัง ทำให้ยานเกราะตำรวจและทหารบกหมอบไปหลายคัน ต้องถอยกลับ^[6] อย่างไรก็ตามหลังเหตุการณ์ดังกล่าว กระทรวงกลาโหมได้มีคำสั่งให้ย้ายกองสัญญาณทหารเรือออกจากพื้นที่นี้ในปี พ.ศ. 2494^[7]

พื้นที่หลังจากย้ายสถานีวิทยุ

โรงเรียนเตรียมทหาร

หลังกองสัญญาณทหารเรือย้ายออกไป พื้นที่กองสัญญาณทหารเรือเก่าจึงเป็นพื้นที่ร้างอยู่หลายปี จนกระทั่งในปี พ.ศ. 2504 โรงเรียนเตรียมทหาร ได้ย้ายมาจากที่ตั้งชั่วคราวบริเวณโรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกล้า ถนนราชดำเนิน (ปัจจุบันเป็นที่ตั้งของกองบัญชาการกองทัพบก) มาพื้นที่ดังกล่าว^[8] ต่อมาในปี พ.ศ. 2522 โรงเรียนได้รับมอบพื้นที่เพิ่มเติมจากกองพันทหารสื่อสาร และกองร้อยทหารสื่อสารซ่อมบำรุงเขตหลัง กองบัญชาการกองทัพบก ก่อนที่ในปี พ.ศ. 2543 โรงเรียนเตรียมทหารได้ย้ายไปยังอำเภอบ้านนา จังหวัดนครนายก^[9]

ในช่วงที่โรงเรียนเตรียมทหารใช้พื้นที่ดังกล่าว อาคารสถานีวิทยุรวมถึงเสาอากาศในบริเวณใกล้เคียง ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานโดยกรมศิลปากร ในปี พ.ศ. 2526^[10]

สวนลุมไนท์บาซาร์

หลังจากโรงเรียนเตรียมทหารย้ายออกไป ในปี พ.ศ. 2544 พี.คอน. ดีเวล็อปเมนท์ ได้ทำสัญญาเช่าที่ดินโรงเรียนเตรียมทหารเก่ากับสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ (ปัจจุบันคือสำนักงานพระคลังข้างที่) เพื่อประกอบกิจการตลาดกลางคืนขึ้นในชื่อสวนลุมไนท์บาซาร์^[11] ซึ่งประกอบด้วยตลาด, ร้านอาหาร, โรงละครนาฏยศาลา หุ่นละครเล็ก และบางกอก ฮอลล์ (ชื่อเดิม: บีอีซี-เทโร ฮอลล์) แต่ได้มีการรื้ออาคารสถานีวิทยุศาลาแดงที่ขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานออกในปีดังกล่าว^[12] สวนลุมไนท์บาซาร์ปิดกิจการในปี พ.ศ. 2554 และย้ายไปยังโครงการใหม่ที่ย่านรัชดาภิเษกจนถึงปัจจุบัน

วัน แบงค็อก

เดอะ ไวร์เลส เฮาส์ วัน แบงค็อก

หมุดเขตประกาศโบราณสถานบริเวณวัน แบงค็อก บูเลอวาร์ด

ชิ้นส่วนของต่อม่อสะพานที่เดิมน่าจะเป็นของสถานีวิทยุศาลาแดง นำมาใช้สร้างเป็นส่วนหนึ่งของเดอะ ไวร์เลส เฮาส์ วัน แบงค็อก

ต่อมาเมื่อปี พ.ศ. 2557 กลุ่มทีซีซีชนะการประมูลพื้นที่สวนลุมไนท์บาซาร์เก่าพร้อมทั้งพื้นที่สนามมวยเวทีลุมพินีเดิม^[13] สามปีถัดจากนั้นกลุ่มทีซีซีได้เปิดตัวโครงการใหม่ในพื้นที่ คือ วัน แบงค็อก และเริ่มก่อสร้างในปีถัดมา จากนั้นเปิดให้บริการระยะแรกเมื่อปี พ.ศ. 2567 และกำหนดแล้วเสร็จทั้งโครงการภายในปี พ.ศ. 2570 ทั้งนี้ โครงการได้ก่อสร้างอาคารพิพิธภัณฑ์ "เดอะ ไวร์เลส เฮาส์" โดยย้ายฐานรากของอาคารและสะพานไม้ รวมถึงเสาวิทยุซึ่งจำลองเฉพาะ 3 ท่อนบนสุดจาก 7 ท่อน ไปตั้งอยู่ใกล้แยกวิทยุมากขึ้น ตามแผนแรกเริ่มของสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ที่ได้รับอนุญาตจากกรมศิลปากรแล้ว รวมถึงนำสถาปัตยกรรมของอาคารสถานีวิทยุศาลาแดงเดิมมาปฏิสังขรณ์ ภายในอาคารจัดทำเป็นนิทรรศการทั้งหมด 4 โซน และมีเครื่องเคาะสัญญาณรหัสมอร์สสำหรับจำลองการส่งโทรเลขอีกด้วย^[14][12] โดยมีพิธีเปิดอาคารอย่างเป็นทางการเมื่อวันที่ 13 มกราคม พ.ศ. 2568 ซึ่งตรงกับวันครบรอบ 111 ปีของการเปิดอาคารสถานีวิทยุศาลาแดง^[15]

ศาลกรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์

ในบริเวณใกล้เคียงกับสถานีวิทยุศาลาแดง ฝั่งหัวมุมด้านตะวันออกเฉียงเหนือของแยกวิทยุ ยังเป็นที่ตั้งของศาลประดิษฐานพระรูป พลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ อดีตเสนาบดีกระทรวงทหารเรือ เดิมเป็นเพียงศาลไม้ขนาดเล็กและมีสภาพทรุดโทรมลงเป็นลำดับ

ต่อมาในสมัยที่โรงเรียนเตรียมทหารเข้าใช้พื้นที่นี้ ได้มีการบูรณะศาลแห่งนี้ใหม่ในสมัยที่พลตรี ธีรวัฒน์ เอมะสุวรรณ เป็นผู้บัญชาการโรงเรียน โดยใช้รูปทรงเดียวกับศาลกรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ที่เขาแหลมปู่เจ้า อำเภอสัตหีบ จังหวัดชลบุรี^[16] โดยมีพิธีหล่อพระรูปขนาดเท่าพระองค์จริงเพื่อประดิษฐานที่ศาลใหม่เมื่อวันที่ 9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2529 ณ วัดหนองไทร อำเภอพนัสนิคม จังหวัดชลบุรี หลังจากนั้นในวันที่ 19 ธันวาคม ปีเดียวกัน ซึ่งเป็นวันคล้ายวันประสูติของกรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ ได้ประกอบพิธีบวงสรวงอัญเชิญดวงพระวิญญาณเข้าสถิตในองค์พระรูป และอัญเชิญพระรูปเข้าประดิษฐานในศาล หลังจากนั้น พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว ครั้งดำรงพระอิสริยยศสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร ได้เสด็จพระราชดำเนินทรงเปิดศาลหลังใหม่ เมื่อวันที่ 19 พฤษภาคม พ.ศ. 2530 ซึ่งตรงกับวันคล้ายวันสิ้นพระชนม์ของกรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ หรือวันอาภากร^[16]

หลังโรงเรียนเตรียมทหารย้ายไปยังจังหวัดนครนายก ได้มีการสร้างศาลกรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ใหม่ที่นั่น ส่วนศาลเดิมนั้นสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ (ชื่อในขณะนั้น) ได้เข้าปรับปรุงและเปิดให้เข้าสักการะอีกครั้งในปี พ.ศ. 2555 หลังเสร็จสิ้นการรื้อถอนสวนลุมไนท์บาซาร์ไปแล้ว 2 ปี^[17] โดยปีถัดมามีการจัดตั้ง "มูลนิธิเพื่อศาลกรมหลวงชุมพรเขตรอุดมศักดิ์" เพื่อรับช่วงดูแลศาลแห่งนี้ต่อ

ต่อมาเมื่อกลุ่มทีซีซีเข้าดำเนินโครงการวัน แบงค็อก ซึ่งพื้นที่ศาลกรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ตั้งอยู่ด้านหน้าอาคารพิพิธภัณฑ์ เดอะ ไวร์เลส เฮาส์ มูลนิธิได้เข้าปรับปรุงศาลนี้อีกครั้ง โดยรื้อถอนศาลเดิมและก่อสร้างศาลใหม่ มีกำหนดเปิดให้เข้าสักการะอีกครั้งในปี พ.ศ. 2569 ระหว่างนี้มีการอัญเชิญพระรูปไปประดิษฐานชั่วคราวที่ฐานทัพเรือกรุงเทพ^[18]