สวนลุมพินี

บทความนี้เกี่ยวกับสวนสาธารณะในกรุงเทพมหานคร สำหรับพุทธศาสนสถาน ดูที่ ลุมพินีวัน สำหรับสวนสาธารณะในไฮเดอราบาด ประเทศอินเดีย ดูที่ สวนลุมพินี (ไฮเดอราบาด ประเทศอินเดีย)

สวนลุมพินี หรือที่นิยมเรียกสั้น ๆ ว่า สวนลุม เป็นสวนสาธารณะระดับย่าน และถือเป็นสวนสาธารณะแห่งแรกของประเทศไทย เปิดให้บริการตั้งแต่ปี พ.ศ. 2468 ตั้งอยู่บนถนนพระรามที่ 4 ล้อมรอบด้วยถนนวิทยุ ถนนราชดำริ และถนนสารสิน ในพื้นที่แขวงลุมพินี เขตปทุมวัน กรุงเทพมหานคร ก่อสร้างในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว บนที่ดินเดิมเนื้อที่ 360 ไร่ในทุ่งศาลาแดงที่เดิมพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานไว้สำหรับจัดงาน "สยามรัฐพิพิธภัณฑ์" เพื่อจัดแสดงสินค้าไทยเป็นครั้งแรก และจัดให้เป็น "สวนสาธารณะ" สำหรับประชาชน พร้อมทั้งพระราชทานนามว่า "สวนลุมพินี" ซึ่งเป็นชื่อสถานที่ประสูติของพระโคตมพุทธเจ้าในประเทศเนปาล แต่พระองค์เสด็จสวรรคตก่อน งานสยามรัฐพิพิธภัณฑ์จึงถูกยกเลิก

สวนลุมพินี
ประเภท	สวนสาธารณะระดับย่าน
ที่ตั้ง	แขวงลุมพินี เขตปทุมวัน กรุงเทพมหานคร
พิกัด	13°43′50″N 100°32′30″E
พื้นที่	142 เอเคอร์ (57 เฮกตาร์) 360 ไร่
เปิดตัว	พ.ศ. 2468 (100 ปีที่แล้ว) (2468)
ผู้ดำเนินการ	กรุงเทพมหานคร
สถานะ	04.30 – 22.00 น. ทุกวัน
ขนส่งมวลชน	ศาลาแดง สีลม, ลุมพินี
โบราณสถานที่ขึ้นทะเบียนโดยกรมศิลปากร
ชื่อที่ขึ้นทะเบียน	พระบรมราชานุสาวรีย์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวและสวนลุมพินี
เป็นส่วนหนึ่งของ	โบราณสถานในเขตกรุงเทพมหานคร
เลขอ้างอิง	0005516

ประวัติ

สวนลุมพินีเป็นสวนสาธารณะแห่งแรกของกรุงเทพมหานคร เป็นพระราชมรดกที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชทานไว้แก่ชาวพระนคร โดยมีจุดเริ่มต้นในปี พ.ศ. 2468 ซึ่งเป็นปีที่พระองค์ทรงครองราชสมบัติครบ 15 ปี เสมอด้วยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ประกอบกับเศรษฐกิจตกต่ำหลังสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง จึงมีพระราชดำริที่จะจัดงานแสดงพิพิธภัณฑ์สรรพสินค้าและทรัพยากรธรรมชาติ ดังเช่นประเทศตะวันตกที่ทำได้ผลมาแล้ว เรียกว่า งานสยามรัฐพิพิธภัณฑ์ โดยทรงตั้งคณะกรรมการจัดงานประกอบด้วย เจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) เป็นสภานายก (ประธาน) และเจ้าพระยารามราฆพ (หม่อมหลวงเฟื้อ พึ่งบุญ) เป็นอุปนายก (รองประธาน) ทรงเลือกบริเวณทุ่งศาลาแดง ซึ่งเป็นที่ดินส่วนพระองค์ที่เหลือจากการแบ่งไปให้เป็นพื้นที่จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยไปแล้ว เป็นสถานที่จัดงานเพื่อขยายกรุงเทพมหานครออกสู่ชานเมืองมากยิ่งขึ้น และทรงสละพระราชทรัพย์เป็นทุนประเดิมในการเตรียมสถานที่ พร้อมทั้งหารายได้จากการออกสลาก รายได้จากการจัดงาน และเงินบริจาคจากประชาชน^[1] โดยมีพระราชดำริว่าเมื่อเลิกการจัดงานแล้ว สถานที่จัดงานดังกล่าวควรจัดทำเป็นสวนพฤกษชาติ เพื่อให้ประชาชนได้ศึกษาและใช้พักผ่อน ส่วนรายละเอียดงานประกอบด้วยการแสดงหัตถกรรม 11 อย่าง ที่จะมีการประกวดชิงรางวัลทั้งหมด มีกำหนดจัดงานในช่วงฤดูหนาว ประมาณเดือนมกราคมถึงมีนาคม พ.ศ. 2468 (นับศักราชแบบเก่า) และมีกำหนดพิธีเปิดงานสยามรัฐพิพิธภัณฑ์ในวันที่ 23 มกราคม พ.ศ. 2468^[2] ครั้งนั้นมีการขุดสระกว้าง สร้างเกาะลอยกลางน้ำ ตัดถนน และสร้างถาวรวัตถุ เช่น หอนาฬิกา ตึกแบบกรีก โดยพระองค์พระราชทานชื่อสวนสาธารณะว่า สวนลุมพินี ตามชื่อสถานที่ประสูติแห่งพระโคตมพุทธเจ้า ณ ตำบลลุมพินีวัน ประเทศเนปาล แต่เนื่องด้วยพระองค์เสด็จสวรรคตเมื่อวันที่ 25 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468 ก่อนกำหนดเปิดงานประมาณ 2 เดือน งานดังกล่าวจึงถูกยกเลิกไปเนื่องจากอยู่ในช่วงถวายความอาลัย^[3]

เมื่อสิ่งก่อสร้างสำหรับงานถูกรื้อถอนออกไป สวนลุมพินีจึงถูกปล่อยเป็นพงรก^[4] สองปีต่อมาคือ พ.ศ. 2470 กรมนคราทร กระทรวงมหาดไทย (ต่อมาเปลี่ยนชื่อเป็นกรมโยธาเทศบาล กรมโยธาธิการ และปัจจุบันถูกรวมเป็นกรมโยธาธิการและผังเมือง แต่งานด้านการดูแลสวนสาธารณะในปัจจุบันซึ่งรวมถึงสวนลุมพินีถูกโอนมาขึ้นกับกรุงเทพมหานคร) เริ่มขนกองขยะจากตอนกลางของจังหวัดพระนคร ไปเทที่สระใหญ่ทางตอนเหนือฟากตะวันออกของสวนลุมพินี ทำให้น้ำในสระดังกล่าวเน่าเหม็นลง มีลูกน้ำเป็นจำนวนมาก และขยะดังกล่าวยังปิดทางทำให้น้ำไม่สามารถไหลลงคลองได้เหมือนในอดีต ทำให้เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต (แย้ม ณ นคร) และชาวตะวันตกที่อาศัยอยู่โดยรอบได้รับความเดือดร้อน จึงร่วมกันลงชื่อร้องเรียนกรมนคราทร แต่กรมนคราทรก็ยังคงขนขยะไปเทลงสระนี้เช่นเดิมจนสระเต็มเมื่อปี พ.ศ. 2472 กลุ่มผู้ร้องเรียนจึงทยอยย้ายออกจากพื้นที่ในช่วงดังกล่าว หลังจากนั้นเจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิตสอบถามไปยังกรมนคราทร ได้รับคำตอบว่าเป็นส่วนหนึ่งของแผนแม่บทในการสร้างสนามโปโล แต่เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิตสันนิษฐานว่าน่าจะเป็นเพราะเป็นวิธีทิ้งขยะทดแทนการถมในพื้นที่จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยในอดีตที่ติดปัญหารถขนขยะไม่สามารถเข้าพื้นที่ดังกล่าวได้ในฤดูฝน ต่อมา สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต เสนาบดีกระทรวงมหาดไทยในขณะนั้น เขียนจดหมายชี้แจงว่าการเทขยะลงสระในสวนลุมพินีเป็นเพราะพระองค์พิจารณาเป็นอย่างดีแล้ว และผู้ที่ได้รับกลิ่นเหม็นจากขยะดังกล่าว "ถือว่าเป็นจมูกส่วนน้อย แต่บังเอิญเป็นจมูกเจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต และฝรั่ง"^[5]

ปีถัดมา (พ.ศ. 2471) สวนลุมพินีได้ถูกรื้อฟื้นอีกครั้ง โดยนายพลตำรวจตรี พระยาคทาธรสีหราชบาลเมือง (เทียบ อัศวรักษ์) อดีตจเรตำรวจ ข้าราชบริพารใกล้ชิดรัชกาลที่ 6 ขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตจากพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ในการเช่าพื้นที่ด้านทิศใต้ของสวนลุมพินี จำนวน 90 ไร่ จัดทำเป็น วนาเริงรมย์ มีลักษณะคล้ายสวนสนุก ประกอบด้วยการแสดงมหรสพ การขายอาหาร การละเล่น แข่งว่าว วิ่งวัว ชิงช้า ม้าหมุน ที่ให้ความเพลิดเพลินและความสนุกสนานแก่ประชาชน และนำค่าเช่ามาปรับปรุงที่ดิน โดยพระองค์พระราชทานพระบรมราชานุญาตตามที่ผู้เช่าประวงค์ ส่วนพื้นที่ที่เหลืออีก 270 ไร่ พระองค์พระราชทานให้รัฐบาลดูแลผ่านทางกรมนคราทร และมีรับสั่งให้ใช้เป็นสวนสาธารณะเท่านั้นตามพระราชประสงค์ของสมเด็จพระบรมเชษฐาธิราช ห้ามนำไปใช้ในกิจกรรมอื่นโดยไม่ได้รับอนุญาตจากพระองค์ และ/หรือ กุลทายาท (คือพระมหากษัตริย์ในราชวงศ์จักรีทุกพระองค์)^[3] แต่วนาเริงรมย์เปิดอยู่ได้ไม่นาน สวนลุมพินีก็ถูกทิ้งให้ร้างอีกครั้ง จนเป็นที่เกิดฆาตกรรมขึ้นบ่อยครั้ง^[4]

ต่อมา พ.ศ. 2478 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร หม่อมหลวงกรี เดชาติวงศ์ นายช่างชั้น 1 กองช่างนคราธร จึงเข้าปรับปรุงสวนลุมพินีให้กลับมาเป็นสวนสาธารณะอีกครั้ง โดยติดต่อนายโอวบุ้นโฮ้ว เศรษฐีจากสิงคโปร์ ให้เข้ามาช่วยสร้างสนามกีฬาสำหรับเด็กขึ้น และจัดตั้งสวนเพาะชำขยายพันธุ์ไม้สำหรับตกแต่ง^[4] ต่อมาในสมัยสงครามโลกครั้งที่สอง สวนลุมพินีกลายเป็นที่ตั้งของค่ายทหารญี่ปุ่น ร่วมกับพื้นที่จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โรงเรียนช่างกลปทุมวัน โรงเรียนเตรียมอุดมศึกษา และโรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ ซึ่งทั้งหมดตั้งอยู่ใกล้กับศูนย์บัญชาการกองทัพญี่ปุ่นประจำประเทศไทยที่ถนนสาทร สวนแห่งนี้จึงลดบทบาทลง^[6]

สวนลุมพินี พ.ศ. 2489

หลังจากสงครามโลกครั้งที่สองสงบลง สวนลุมพินีจึงถูกนำกลับมาใช้เป็นสถานที่จัดงานต่าง ๆ อีกครั้ง โดยมีงานระดับชาติหลายงานที่จัดขึ้นที่สวนลุมพินี เช่น งานฉลองรัฐธรรมนูญ การประกวดนางสาวไทย วันลอยกระทง วันเด็กแห่งชาติ และรายการโชว์จากต่างประเทศต่าง ๆ โดยมีการวางรางรถไฟเล็กเพื่อพาผู้โดยสารเยี่ยมชมโดยรอบบริเวณงาน^[4] รวมถึงใช้จัดงานกาชาดมาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2561^[7]

สวนลุมพินีเคยมีภัตตาคารที่โด่งดังชื่อ Peninsula หรือชื่อภาษาไทย คือ กินรีนาวา เป็นภัตตาคารอาหารจีนขนาดใหญ่ สร้างเป็นรูปเรืออยู่กลางน้ำใกล้เกาะลอย^[4]

ในปี พ.ศ. 2568 สวนลุมพินีจะมีอายุครบ 100 ปี กรุงเทพมหานครจึงจัดทำโครงการปรับภูมิทัศน์และปรับปรุงทัศนียภาพต่าง ๆ ภายในสวนให้ทันวาระครบรอบ โดยเริ่มมีการดำเนินการในสมัยที่หม่อมราชวงศ์สุขุมพันธุ์ บริพัตร เป็นผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2558 หรือเป็นเวลา 10 ปีก่อนถึงวาระดังกล่าว^[8]

ภายในสวน

ภูมิทัศน์เมืองโดยรอบสระเก็บน้ำสวนลุมพินี

• พระบรมราชานุสาวรีย์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว สร้างขึ้นในปี พ.ศ. 2485 เพื่อระลึกถึงมหากรุณาธิคุณขององค์ผู้ให้กำเนิดสวนลุมพินี
• ลานตะวันยิ้ม ลานเพื่อกิจกรรมนันทนาการที่ออกแบบเพื่อคนพิการโดยเฉพาะ เช่น มีทางลาดแทนขั้นบันได สนามเด็กเล่นชนิดพิเศษ ที่จอดรถคนพิการ และสิ่งอำนวยความสะดวกเพื่อคนด้อยโอกาสครบครัน
• สโมสรพลเมืองอาวุโสแห่งเมืองกรุงเทพมหานคร' ตั้งอยู่ ณ อาคารลุมพินีสถาน เป็นที่พบปะสังสรรค์ พักผ่อนออกกำลังกายและฝึกอาชีพของผู้สูงอายุ เปิดบริการเวลา 08.00 – 18.00 น. ทุกวัน และในอาคารยังมีเวทีลีลาศหมุนได้ใช้เป็นที่จัดกิจกรรมลีลาศและฝึกสอนในวันเสาร์ – อาทิตย์
• ศูนย์สร้างโอกาสเด็กสวนลุมพินี ให้บริการแนะนำ ปรึกษา ช่วยเหลือ สอนหนังสือแก่เด็กเร่ร่อน เปิดบริการ 10.00 – 19.00 น. ทุกวัน
• ห้องสมุดประชาชนสวนลุมพินี เสนอบริการในรูปแหล่งค้นคว้าความรู้จากหนังสือและวิดีทัศน์ เปิดบริการเวลา 08.00 – 20.00 น. วันอังคาร – อาทิตย์
• ศูนย์เยาวชนลุมพินี นำเสนอกิจกรรมกีฬา และฝึกสอนแก่เด็กและเยาวชน จัดสถานที่และอุปกรณ์กีฬาไว้ให้บริการสมาชิก เช่น ฟุตบอล ว่ายน้ำ บาสเก็ตบอล ฝึกสอนลีลาศ เปิดบริการ วันจันทร์ – ศุกร์ เวลา 10.00 – 20.00 น. และวันเสาร์ – อาทิตย์ เวลา 10.00 – 18.00 น.
• ศูนย์อาหารศรีไทยเดิม จำหน่ายอาหาร เครื่องดื่ม เปิดบริการ เวลา 04.30 – 10.00 น. ทุกวัน
• จักรยานน้ำ เป็นจุดบริการของกรุงเทพมหานคร โดยสำนักวัฒนธรรมกีฬาและการท่องเที่ยว อยู่ตรงข้าม เกาะลอยใกล้ห้องสมุด
• ธรรมะในสวนกิจกรรมทางพุทธศาสนา เพื่อเป็นประโยชน์ต่อสังคม โดยมีการทำบุญตักบาตร และแสดงธรรมะโดยพระสงฆ์ ทุกวันอาทิตย์สุดท้ายของเดือน เวลา 06.00 – 08.00 น.
• ดนตรีในสวน มีการจัดแสดงดนตรีไทยและสากล เช่น การบรรเลงเพลงจากวง Bangkok Symphony Orchestra (BSO)

สถานที่ตั้ง

สวนลุมพินีถูกล้อมรอบด้วยถนนทั้ง 4 ด้าน ดังนี้

• ด้านทิศเหนือ ติดถนนสารสิน
• ด้านทิศใต้ ติดถนนพระรามที่ 4
• ด้านทิศตะวันออก ติดถนนวิทยุ
• ด้านทิศตะวันตก ติดถนนราชดำริ

การเดินทาง

สะพานเขียว ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของสวนลุมพินี เป็นทางเดินที่ใช้เชื่อมต่อไปยังสวนเบญจกิติ

รถไฟฟ้า

• รถไฟฟ้ามหานคร:      สายเฉลิมรัชมงคล
  • สถานีสีลม และ สถานีลุมพินี
• รถไฟฟ้าบีทีเอส:      สายสีลม
  • สถานีราชดำริ และ สถานีศาลาแดง

รถประจำทาง

• ถนนพระราม 4 สาย 4(3-36) 14(3-39) 45(3-9E) 46(3-10) 47(3-41) 50(2-7) 67(3-43) 74 76(4-14) 115(1-45) 141(4-24E) 167(4-26) 507(3-13) 514(1-54) 514E(1-55E) 1240 A3 2-28(177)
• ถนนวิทยุ สาย 13(3-38) 17(4-3) 50(2-7) 62(3-42) 76(4-14) 514(1-54) A3 2-28(177)
• ถนนสารสิน สาย 13(3-38) 17(4-3) 50(2-7) 514(1-54) A3 2-28(177)
• ถนนราชดำริ สาย 14(3-39) 15(4-2) 24(2-39) 50(2-7) 74 76(4-14) 77(3-45) 504(1-18E) 514(1-54) A3 2-28(177) 3-53 4-35

สถานที่ใกล้เคียง

โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์เมื่อมองจากสวนลุมพินี

ในบริเวณใกล้เคียงสวนลุมพินี ยังเป็นที่ตั้งของสถานที่สำคัญหลายแห่ง เช่น

• โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย
• อับดุลราฮิม เพลส
• วัน แบงค็อก
• ดุสิต เซ็นทรัล พาร์ค หรือ โรงแรมดุสิตธานีเดิม (กำหนดเปิดบางส่วนประมาณปี พ.ศ. 2568)