หม่อมเจ้าวิไลกัญญา ภาณุพันธุ์

หม่อมเจ้าวิไลกัญญา ภาณุพันธุ์ (ราชสกุลเดิม เทวกุล; 1 มกราคม พ.ศ. 2443 – 30 มิถุนายน พ.ศ. 2509) เป็นพระธิดาในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ ประสูติแต่หม่อมพุก เทวกุล ณ อยุธยา และเป็นชายาในพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นภาณุพงศ์พิริยเดช

หม่อมเจ้าวิไลกัญญา ภาณุพันธุ์
หม่อมเจ้า ชั้น 4
ประสูติ	1 มกราคม พ.ศ. 2443
สิ้นชีพิตักษัย	30 มิถุนายน พ.ศ. 2509 (66 ปี)
สวามี	พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นภาณุพงศ์พิริยเดช
พระบุตร	หม่อมเจ้าภาณุเทวัญ ภาณุพันธุ์
ราชสกุล	เทวกุล (ประสูติ) ภาณุพันธุ์ (เสกสมรส)
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ
พระมารดา	หม่อมพุก เทวกุล ณ อยุธยา

พระประวัติ

หม่อมเจ้าวิไลกัญญา ภาณุพันธุ์ (ราชสกุลเดิม เทวกุล) มีพระนามลำลองว่า ท่านหญิงอั้น เป็นพระธิดาในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ ประสูติแต่หม่อมพุก เทวกุล ณ อยุธยา (สกุลเดิม จันทรเสน) เมื่อวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2442 (แบบสากลคือ พ.ศ. 2443) มีโสทรภาดาและโสทรภคินี 12 องค์

หม่อมเจ้าวิไลกัญญา เสกสมรสกับพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นภาณุพงศ์พิริยเดช (พระโอรสในสมเด็จพระราชปิตุลา บรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช กับหม่อมแม้น ภาณุพันธุ์ ณ อยุธยา) มีพระโอรส 1 องค์ คือ หม่อมเจ้าภาณุเทวัญ ภาณุพันธุ์

หลังจากที่พระโอรสเพียงองค์เดียวสิ้นชีพิตักษัย หม่อมเจ้าวิไลกัญญาก็มิได้ทรงมีพระโอรสหรือพระธิดาอีกเลย ทำให้ทรงเมตตากรุณาบรรดาพระโอรสธิดาองค์อื่น ๆ ของพระสวามี ทรงเลี้ยงดูประดุจพระธิดาบุญธรรมสามองค์ ซึ่งก็ได้ประทับร่วมกันกับหม่อมเจ้าวิไลกัญญาตลอดมาจนถึงชีพิตักษัย พระธิดาดังกล่าวมีรายพระนามดังต่อไปนี้ คือ

• ประภาพันธุ์ กรโกสียกาจ ทรงลาออกจากฐานันดรศักดิ์เพื่อสมรสกับเรืออากาศเอกโกสีย์ กรโกสียกาจ
• พันธุ์วโรภาส เศวตรุนทร์ ทรงลาออกจากฐานันดรศักดิ์เพื่อสมรสกับนายแพทย์ชูช่วง เศวตรุนทร์
• หม่อมเจ้าอุทัยกัญญา ภาณุพันธุ์

หม่อมเจ้าพันธุ์วโรภาสทรงเคารพหม่อมเจ้าวิไลกัญญาประดุจพระมารดาแท้ ๆ และทรงเรียกหม่อมเจ้าวิไลกัญญาว่าแม่ อีกทั้งยังสมรสกับนายแพทย์ชูช่วง เศวตรุนทร์ พระญาติของหม่อมเจ้าวิไลกัญญา ซึ่งนายแพทย์ชูช่วงได้เข้าเฝ้าหม่อมเจ้าวิไลกัญญา ที่ตำหนักอยู่บ่อย ๆ จึงได้พบรักกับหม่อมเจ้าพันธุ์วโรภาส^{[1][ระบุข้อมูลทางบรรณานุกรมไม่ครบ]}

หม่อมเจ้าวิไลกัญญา ภาณุพันธุ์ ถึงชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 30 มิถุนายน พ.ศ. 2509 สิริชันษา 66 ปี พระราชทานเพลิงศพ ณ เมรุหลวงหน้าพลับพลาอิศริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาสราชวรวิหาร เมื่อวันที่ 7 กรกฎาคม ปีเดียวกัน

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2460 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2 ทุติยจุลจอมเกล้า (ท.จ.) (ฝ่ายใน)^[2]
• พ.ศ. 2475 – เหรียญเฉลิมพระนคร 150 ปี (ร.ฉ.พ.)
• พ.ศ. 2484 – เหรียญช่วยราชการเขตภายใน การรบสงครามมหาเอเชียบูรพา (ช.ร.)
• พ.ศ. 2493 – เหรียญพระราชพิธีบรมราชาภิเษก รัชกาลที่ 9 (ร.ร.ศ.9)

พงศาวลี

พงศาวลีของหม่อมเจ้าวิไลกัญญา ภาณุพันธุ์

16. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช               8. พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย                       17. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี               4. พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                             18. เงิน แซ่ตัน               9. สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี                       19. สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์               2. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ                                   10. หลวงอาสาสำแดง (แตง)                       5. สมเด็จพระปิยมาวดี ศรีพัชรินทรมาตา                             11. ท้าวสุจริตธำรง (นาค)                       1. หม่อมเจ้าวิไลกัญญา ภาณุพันธุ์                                         6. หงวน                             3. หม่อมพุก เทวกุล ณ อยุธยา                                   7. พัด