เจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี (หม่อมราชวงศ์ปุ้ม มาลากุล)

มหาเสวกเอก เจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี มีนามเดิมว่า หม่อมราชวงศ์ปุ้ม มาลากุล อดีตเสนาบดีกระทรวงวัง (ปัจจุบันคือสำนักพระราชวัง เทียบเท่าตำแหน่งเลขาธิการสำนักพระราชวัง) ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวและพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว​

มหาเสวกเอก เจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี (หม่อมราชวงศ์ปุ้ม มาลากุล) ร.ว., ป.จ., ม.ป.ช., ม.ว.ม., ย.ร., ว.ภ., ว.ม.ล.
เสนาบดีกระทรวงวัง
ดำรงตำแหน่ง 15 เมษายน พ.ศ. 2456 – 23 กรกฎาคม พ.ศ. 2469
กษัตริย์	พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว
ก่อนหน้า	พระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนนริศรานุวัดติวงศ์
ถัดไป	พระยาวรพงศ์พิพัฒน์
ข้อมูลส่วนบุคคล
เกิด	27 กรกฎาคม พ.ศ. 2420
เสียชีวิต	23 มกราคม พ.ศ. 2485 (64 ปี)
คู่สมรส	ท่านผู้หญิงนงเยาว์ มาลากุล ณ อยุธยา เจ้าฟองแก้ว ณ เชียงใหม่ คุณวงศ์ บุญยะรังคะ
บุพการี	พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นปราบปรปักษ์ (บิดา) หม่อมทับ มาลากุล ณ อยุธยา (มารดา)
ลายมือชื่อ

ภาพล้อเจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี ฝีพระหัตถ์ รัชกาลที่ 6

ประวัติ

หม่อมราชวงศ์ปุ้ม มาลากุล เกิดเมื่อวันศุกร์ที่ 27 กรกฎาคม พ.ศ. 2420 แรม 2 ค่ำ เดือน 8 ปีฉลู^[1] เป็นโอรสในพระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นปราบปรปักษ์ กับหม่อมทับ มาลากุล ณ อยุธยา

หม่อมราชวงศ์ปุ้ม มาลากุล เริ่มรับราชการในกรมมหาดเล็ก จนวันที่ 27 มีนาคม ร.ศ. 114 ได้รับพระราชทานสัญญาบัตรเป็นนายกวด มหาดเล็กหุ้มแพรต้นเชือกเวรฤทธิ์ ศักดินา 500^[2] แล้วย้ายมารับราชการกรมวังเป็นจมื่นจงภักดีองค์ขวา ถือศักดินา ๘๐๐ เมื่อวันที่ 23 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2439 ^[3] แล้วได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็น พระยาอนุรักษ์ราชมณเฑียร ถือศักดินา ๑๐๐๐ เมื่อวันที่ 16 พฤศจิกายน พ.ศ. 2446^[4]

ในรัชกาลที่ 6 วันที่ 7 กรกฎาคม พ.ศ. 2454 ได้รับโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งเป็น สมุหพระราชมณเฑียร^[5] และได้รับพระราชทานเครื่องยศเป็น กระบี่ฝักทองสลัก ด้ามเป็นนาคสามเศียร เมื่อวันที่ 10 มกราคม 2455^[6] ต่อมาได้เลื่อนยศเป็น มหาเสวกเอก เมื่อวันที่ 26 กรกฎาคม พ.ศ. 2455^[7]

จากนั้นในปี พ.ศ. 2456 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นเสนาบดีกระทรวงวังเมื่อวันที่ 15 เมษายน พ.ศ. 2456^[8]และเป็นอธิบดีกรมศิลปากรเมื่อวันที่ 27 สิงหาคม พ.ศ. 2456^[9] ต่อมาในวันที่ 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2456 ได้รับสถาปนาเป็นเจ้าพระยา มีสมญาจารึกในสุพรรณบัฏว่า เจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี ศรีรัตนมณเฑียรบาล บรมราโชประการกิจจาภิรมย์ สรรโพดมราชธุรานุประดิษฐ ธรรมสุจริตวิบุลย์ มาลากุลวิวัฒน์ บำรุงรัตนราชประเพณี นิตยภักดีนฤปนารถ อันเตบุริกามาตย์มหานายก อรรคเสวกนนทิพาหมุรธาธร กิตติขจรเสนาบดี ศรีรัตนไตรยสรณธาดา อุดมอาชวาธยาไศรย อภัยพิริยบรากรมพาหุ^[10]

ท่านมีผลงานสำคัญคือเป็นผู้อำนวยการก่อสร้างวัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร ซึ่งเป็นวัดประจำรัชกาลที่ 5 สืบต่อจากพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประดิษฐวรการ และพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสรรพสาตรศุภกิจ^[11]

ครอบครัว

เจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี สมรสกับท่านผู้หญิงนงเยาว์ มาลากุล ณ อยุธยา ท.จ.ว. (ธิดาพระยาอภัยรณฤทธิ์ (จอมถวิล อมาตยกุล) กับคุณหญิงทรามสงวน) ในพระบรมราชินูปถัมภ์สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง^[1] ทั้งสองท่านมีบุตรธิดา ดังนี้

1. หม่อมหลวงหญิงศิริปทุม มาลากุล
2. หม่อมหลวงปม มาลากุล
3. หม่อมหลวงประทิน มาลากุล
4. หม่อมหลวงประสันน์ มาลากุล มีบุตร นายประเสริฐ มาลากุล ณ อยุธยา มี บุตร 1 คน นายมงคล มาลากุล ณ อยุธยา
5. หม่อมหลวงหญิงประสาธะนี บุรณศิริ
6. หม่อมหลวงปีกทิพย์ มาลากุล
7. หม่อมหลวงปืนไทย มาลากุล
8. หม่อมหลวงปุ่ม มาลากุล

นอกจากนี้ เจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี ยังมีบุตรธิดากับภรรยาอื่นอีก ดังนี้

กับเจ้าฟองแก้ว ณ เชียงใหม่ ธิดาในเจ้าน้อยบัวละวงษ์ ณ เชียงใหม่^[12] มีบุตร คือ หลวงมาลากุลวิวัฒน์ (หม่อมหลวงเทียม มาลากุล)

กับคุณวงศ์ บุญยะรังคะ มีบุตร ได้แก่

1. หม่อมหลวงกวิน มาลากุล
2. หม่อมหลวงหวิว มาลากุล
3. หม่อมหลวงหวีด มาลากุล

อสัญกรรม

เจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี ถึงแก่อสัญกรรมในช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง^[13] เมื่อวันที่ 23 มกราคม พ.ศ. 2485^[1] สิริอายุ 64 ปี

ยศ

ยศกระทรวงวัง

• มหาเสวกเอก^[7]

ยศกรมพระตำรวจ

• พระตำรวจตรี^[14]

ยศกรมมหาดเล็ก

• จางวางเอกพิเศษ^[15]

ยศกองเสือป่า

• นายกองเอก^[16]
• นายพลเสือป่า^[17]

ยศทหาร

• 10 พฤศจิกายน 2454 – พันตรี ในกรมทหารรักษาวัง^[18]
• 6 กุมภาพันธ์ 2456 – พลตรี ในกรมทหารรักษาวัง^[19]

ตำแหน่ง

• 4 พฤศจิกายน 2458 – ราชองครักษ์พิเศษ^[20]

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

เจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี (หม่อมราชวงศ์ปุ้ม มาลากุล) ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ของประเทศไทยและเครื่องราชอิสริยาภรณ์ของต่างประเทศต่างๆ ดังนี้

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ไทย

• พ.ศ. 2454 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์รัตนวราภรณ์ (ร.ว.) (ฝ่ายหน้า)‎^[21]
• พ.ศ. 2456 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายหน้า)^[22]
• พ.ศ. 2459 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นสูงสุด มหาปรมาภรณ์ช้างเผือก (ม.ป.ช.)^[23]
• พ.ศ. 2461 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นสูงสุด มหาวชิรมงกุฎ (ม.ว.ม.)^[24]
• พ.ศ. 2461 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีศักดิ์รามาธิบดี ชั้นที่ 3 โยธิน (ย.ร.)^[25]
• พ.ศ. 2462 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์วัลลภาภรณ์ (ว.ภ.) (ฝ่ายหน้า)^[26]
• พ.ศ. 2454 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์วชิรมาลา (ว.ม.ล.)^[27]
• พ.ศ. 2462 – เหรียญดุษฎีมาลา เข็มราชการแผ่นดิน (ร.ด.ม.(ผ))^[28]
• พ.ศ. 2464 – เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)^[29]
• พ.ศ. 2468 – เหรียญศารทูลมาลา (ร.ศ.ท.)^[30]
• พ.ศ. 2444 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้นที่ 3 (จ.ป.ร.3)^[31]
• พ.ศ. 2458 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 1 (ว.ป.ร.1)^[32]
• พ.ศ. 2469 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 7 ชั้นที่ 2 (ป.ป.ร.2)^[33]
• พ.ศ. 2481 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 8 ชั้นที่ 1 (อ.ป.ร.1)^[34]
• พ.ศ. 2443 – เหรียญราชรุจิทอง รัชกาลที่ 5 (ร.จ.ท.5)
• พ.ศ. 2454 – เหรียญราชรุจิทอง รัชกาลที่ 6 (ร.จ.ท.6)^[35]
• พ.ศ. 2440 – เหรียญประพาสมาลา (ร.ป.ม.)
• พ.ศ. 2441 – เหรียญราชินี (ส.ผ.)^[36]
• พ.ศ. 2446 – เหรียญทวีธาภิเศก (ท.ศ.)
• พ.ศ. 2451 – เหรียญรัชมงคล (ร.ร.ม.)
• พ.ศ. 2452 – เหรียญรัชมังคลาภิเศก รัชกาลที่ 5 (ร.ม.ศ.5)
• พ.ศ. 2454 – เหรียญบรมราชาภิเษก รัชกาลที่ 6 (ร.ร.ศ.6)
• พ.ศ. 2468 – เหรียญบรมราชาภิเษก รัชกาลที่ 7 (ร.ร.ศ.7)
• พ.ศ. 2475 – เหรียญเฉลิมพระนคร 150 ปี (ร.ฉ.พ.)

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ

•  เดนมาร์ก:
  • พ.ศ. 2445 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์แดนเนอโบร ชั้นที่ 3^[37]
•  ปรัสเซีย:
  • พ.ศ. 2448 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์นกอินทรีแดง ชั้นที่ 1^[38]
•  อิตาลี:
  • พ.ศ. 2448 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์มงกุฎอิตาลี ชั้นที่ 1^[39]
•  บาวาเรีย:
  • พ.ศ. 2450 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์เซนต์ไมเคิล ชั้นที่ 1^[40]
• เบราน์ชไวค์:
  • พ.ศ. 2452 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์สิงโตไฮน์ริช ชั้นที่ 2

เครื่องยศ

• 10 มกราคม 2455 – กระบี่ฝักทองสลัก ด้ามเป็นนาคสามเศียร^[41]
• 3 เมษายน 2457 – ไม้เกียรติยศลงยาประดับเพชร มีตราพระมหาเทพทรงพระนนทิกร ประจำตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงวัง^[42]

ลำดับสาแหรก

พงศาวลีของเจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี (หม่อมราชวงศ์ปุ้ม มาลากุล)

16. (=18.) พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช               8. พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย                       17. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี               4. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์                             18. (=16.) พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช               9. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากุณฑลทิพยวดี                       19. เจ้าจอมมารดาทองสุก ในรัชกาลที่ 1               2. พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นปราบปรปักษ์                                   5. หม่อมกลีบ มาลากุล ณ อยุธยา                             1. เจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี (หม่อมราชวงศ์ปุ้ม มาลากุล)                                         3. หม่อมทับ มาลากุล ณ อยุธยา