เชนสถาน

เชนสถาน^[1] หรือ ไชนมันทิร์ (ฮินดี: जैन मन्दिर, ไชน มนฺทิรฺ) คือศาสนสถานของศาสนาเชน^[2] ในรัฐคุชราตและรัฐราชสถานใต้เรียกว่า เทรสาร (Derasar) ส่วนในรัฐกรณาฏกะ เรียกว่า พสาที (Basadi)^[3] เชนสถานส่วนมากพบในอินเดียใต้ ในขณะที่ในอินเดียเหนือจะใช้ชื่อเก่าที่เรียกว่าทีลวาฑา (Dilwara) คำเรียกในภาษาสันสกฤตคือ "วสาตี" (Vasati)^[4]

เชนสถาน นครแอนต์เวิร์ป ประเทศเบลเยียม

สถาปัตยกรรม

เชนสถานระดับตีรถะในศรวัณเพลโคละ

เชนสถานสร้างโดยใช้สถาปัตยกรรมที่หลากหลาย^[5] ซึ่งลักษณะนั้นต่างกันโดนสิ้นเชิงในอินเดียเหนือและอินเดียใต้ และต่างกันเล็กน้อยกับในอินเดียตะวันตก โดยทั่วไปเชนสถานแบ่งได้สองประเภทคือ

• ศิขรพันทะ คือ เชนสถานที่สร้างโดยมีหอหรือโดมครอบ เรียกว่าศิขร
• ฆระ คือ เชนสถานที่ไม่มีโดม โดยทั่วไปหมายถึงศาลเจ้าเชนในบ้าน

เชนสถานแบบศิขรพันทะนิยมสร้างอย่างวิจิตร ประกอบด้วยเสาหินอ่อนจำนวนมากที่แกะสลักลวดลายต่าง ๆ ส่วนหลักของเชนสถานเรียกว่า "ครรภคฤห์" ซึ่งประดิษฐานเทวรูปหลัก (มูรติ) ของเทวสถาน การเข้าไปในส่วนครรภฤกห์ต้องชำระล้างร่างกายให้สะอาดก่อน และต้องสวมชุดบูชาซึ่งเป็นชุดสำหรับประกอบพิธีกรรมเท่านั้น

เชนสถานที่มีอายุมากกว่า 100 ปี มักได้รับการยกฐานะให้เป็นสถานที่แสวงบุญสำคัญของศาสนา เรียกว่า ตีรถะ

เทพประธานของเชนสถานเรียกว่า มูลนายก (mula nayak)^[6]

มนสตมภ์ (Manastambha; เสาแห่งการเชิดชู) คือเสาที่สร้างด้านหน้าเชนสถาน ประกอบด้วย มูรติสี่องค์ สร้างหันไปในทิศทั้งสี่^[7]