เตอร์กิสถาน

บทความนี้เกี่ยวกับภูมิภาค สำหรับเมืองในคาซัคสถาน ดูที่ เตอร์กิสถาน (เมือง)

ระวังสับสนกับ เติร์กเมนิสถาน

เตอร์กิสถาน (อังกฤษ: Turkestan, Turkistan; เปอร์เซีย: ترکستان, แปลตรงตัวว่า "สถานที่ของชาวเติร์ก") หมายถึงพื้นที่หนึ่งในเอเชียกลาง ตั้งอยู่ระหว่างไซบีเรียทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ทิเบต, อินเดีย และอัฟกานิสถานทางทิศใต้ ทะเลแคสเปียนทางทิศตะวันตก และทะเลทรายโกบีทางทิศตะวันออก

แผนที่เตอร์กิสถานพร้อมด้วยเขตแดนรัฐสมัยใหม่ ภูมิภาคนี้ครอบคลุมพื้นที่ของหลายประเทศ ได้แก่ รัสเซีย, มองโกเลีย, จีน, คาซัคสถาน, เติร์กเมนิสถาน, อุซเบกิสถาน, คีร์กีซสถาน, ทาจิกิสถาน และอัฟกานิสถาน

จากต้นกำเนิดในภาษาเปอร์เซีย คำ "เตอร์กิสถาน" ไม่เคยเป็นชื่อเรียกของรัฐชาติแห่งใดแห่งหนึ่ง^[1] ในครั้งแรก นักภูมิศาสตร์ชาวเปอร์เซียนำคำนี้มาใช้เรียกสถานที่แห่งกลุ่มชนเตอร์กิก^[2] ซึ่งก็คือที่ใดก็ตามที่มีกลุ่มชนเตอร์กิกอาศัยอยู่^[1] ต่อมา ระหว่างที่ชาวรัสเซียกำลังขยายอำนาจลงไปทางทิศใต้เพื่อพิชิตเอเชียกลางในคริสต์ศตวรรษที่ 19 พวกเขาได้เข้ายึดเมืองเตอร์กิสถาน (ปัจจุบันอยู่ในคาซัคสถาน) ใน ค.ศ. 1864 และเข้าใจผิดว่าชื่อเมืองนี้เป็นชื่อของภูมิภาคทั้งหมด จึงได้ตั้งชื่อเขตการปกครองใหม่ของตนว่า "เตอร์กิสถาน"^[2][3]

ในปัจจุบัน คำ "เตอร์กิสถาน" หมายถึงภูมิภาคหนึ่งในเอเชียกลางที่มีกลุ่มชนเตอร์กิกอาศัยอยู่เป็นส่วนใหญ่ แต่ภูมิภาคดังกล่าวยังเป็นที่อยู่ของชนกลุ่มอื่นที่ไม่ใช่เตอร์กิกด้วย (เช่น ชาวทาจิก) และไม่ได้ครอบคลุมถึงพื้นที่บางแห่งที่มีกลุ่มชนเตอร์กิกอาศัยอยู่ โดยประกอบด้วยบริเวณที่ปัจจุบันเป็นเติร์กเมนิสถาน, ทาจิกิสถาน, คีร์กีซสถาน, อุซเบกิสถาน, ภาคใต้และตะวันออกของคาซัคสถาน และภาคตะวันตกของซินเจียง (ซึ่งยังเป็นที่รู้จักในชื่อเตอร์กิสถานตะวันออก^[4] หรือเตอร์กิสถานของจีน)^[5][6] บ่อยครั้ง พื้นที่บางแห่งของอัฟกานิสถานและรัสเซีย (ตาตาร์สถานและไซบีเรีย) ที่เป็นถิ่นฐานหลักของกลุ่มชนเตอร์กิกก็ได้รับการนับรวมอยู่ในภูมิภาคเตอร์กิสถานเช่นกัน