ภาษาชูวัช

ภาษาชูวัช (ชูวัช: Чӑвашла, ทับศัพท์ Chăvashla, สัทอักษรสากล: [tɕəʋaʃˈla])^[a] เป็นภาษากลุ่มเตอร์กิก ใช้พูดในบริเวณเทือกเขายูรัลทางตอนกลางของรัสเซีย เป็นภาษาราชการของสาธารณรัฐชูวัชในประเทศรัสเซีย มีผู้พูดราว 2 ล้านคน ภาษานี้เป็นภาษาเดียวในสาขาOghur ในกลุ่มภาษาเตอร์กิกที่ยังมีผู้พูด^[2] ภาษาที่มีอิทธิพลต่อภาษาชูวัชได้แก่ ภาษาตาตาร์ ภาษากลุ่มฟินโน-อูกริก ภาษารัสเซีย ภาษามารี ภาษามองโกเลีย ภาษาอาหรับ และภาษาเปอร์เซีย

ภาษาชูวัช
Chăvashla
Чӑвашла
ออกเสียง	[tɕəʋaʃˈla]
ประเทศที่มีการพูด	ประเทศรัสเซีย
ภูมิภาค	แคว้นวอลกา
ชาติพันธุ์	ชาวชูวัช
จำนวนผู้พูด	1,042,989 คน  (2010 census)[1]
ตระกูลภาษา	เตอร์กิก Oghur (Lir) ภาษาชูวัช
ระบบการเขียน	อักษรซีริลลิก
สถานภาพทางการ
ภาษาทางการ	สาธารณรัฐชูวัช (รัสเซีย)
รหัสภาษา
ISO 639-1	cv
ISO 639-2	chv
ISO 639-3	chv
บทความนี้มีสัญลักษณ์สัทอักษรสากล หากระบบของคุณไม่รองรับการแสดงผลที่ถูกต้อง คุณอาจเห็นปรัศนี กล่อง หรือสัญลักษณ์อย่างอื่นแทนที่อักขระยูนิโคด

แต่โบราณ ภาษาชูวัชเขียนด้วยอักษรออร์คอน เปลี่ยนเป็นอักษรอาหรับเมื่อเข้ารับอิสลาม เมื่อถูกยึดครองโดยมองโกเลีย ระบบการเขียนได้หายไป อักษรแบบใหม่ถูกประดิษฐ์ขึ้นโดย อีวาน ยาคอฟเลวิช ยาคอฟเลฟ ใน พ.ศ. 2416 จน พ.ศ. 2481 จึงเปลี่ยนมาเขียนด้วยอักษรซีริลลิก โดยใช้ตัวอักษรทั้งหมดจากชุดตัวอักษรรัสเซียและเพิ่มอักษรของตนเอง 4 ตัว: Ӑ, Ӗ, Ҫ และ Ӳ

ประวัติ

ภาษาชูวัชเป็นภาษาแตกต่างจากภาษากลุ่มเตอร์กิกอื่นๆมากและไม่สามารถเข้าใจได้กับผู้พูดภาษากลุ่มเตอร์กิกอื่นๆคาดว่าภาษาแม่ของภาษานี้ที่ใช้พูดโดยชาวบุลการ์ในยุคกลางแตกต่างจากภาษากลุ่มเตอร์กิกสมัยใหม่อื่นๆและจัดเป็นภาษาพี่น้องของภาษาเตอร์กิกดั้งเดิมมากกว่าจะเป็นภาษาลูกหลาน ภาษาที่ใกล้เคียงที่สุดคือภาษาฮันนิกที่เป็นภาษาตายไปแล้ว ก่อนหน้านี้มีนักวิจารณ์เสนอว่าภาษาชูวัชไม่ใช่ภาษากลุ่มเตอร์กิกแต่เป็นกลุ่มภาษาฟินโน-ยูกริกที่ถูกทำให้เป็นแบบภาษากลุ่มเตอร์กิก^[3]

แสตมป์ของสหภาพโซเวียตแสดงภาพชาวชูวัช

ระบบการเขียน

ปัจจุบัน

А а	Ӑ ӑ	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё
Ӗ ӗ	Ж ж	З з	И и	Й й	К к	Л л	М м
Н н	О о	П п	Р р	С с	Ҫ ҫ	Т т	У у
Ӳ ӳ	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ
Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

การทับศัพท์อักษรชูวัช ^[4]

	ชื่อ	สัทอักษรสากล	KNAB [5] 1995	ALA-LC[6] 1997	Edward Allworth[7] 1971	ISO ระบบ A	ISO ระบบ B	Turkkălla[8]	Ivanof	CVLat 1.1 2007 [9]	หมายเหตุ
А а	а	/a/~/ɑ/	a	a	a	a	a	a	a	a
Ӑ ӑ	ӑ	/ɤ̆/, /ə/, /ɒ/	ä	ă	ă	ă		ĭ	ah	ă/ò	a'
Б б	бӑ	/b/	b	b	b	b	b	b	b	b	เฉพาะคำยืมจากภาษารัสเซีย
В в	вӑ	/ʋ/~/w/, /v/ (ในคำยืมที่ไม่ใช่ภาษาชูวัช)	v	v	v	v	v	v	v	v
Г г	гӑ	/ɡ/	g	g	g	g	g	g	g	g	เฉพาะคำยืมจากภาษารัสเซีย
Д д	дӑ	/d/	d	d	d	d	d	d	d	d	เฉพาะคำยืมจากภาษารัสเซีย
Е е	е	/ɛ/	ye-, -e-	e	e, je	e	e	-e-, ye-	je	e, je/ye
Ё ё	ё	/jo/ หรือ /ʲo/	yo	ë	ë	ë	yo	yo	jo	jo/yo	เฉพาะคำยืมจากภาษารัสเซีย
Ӗ ӗ	ӗ	/ɘ/ (ɘ~ø)	ĕ	ĕ	ö	ĕ		ĭ̇	eh	ĕ/ö	e'
Ж ж	жӑ	/ʒ/	zh	zh	ž	ž	zh	j	q	sh (š)	เฉพาะคำยืมจากภาษารัสเซีย
З з	зӑ	/z/	z	z	z	z	z	z	zh	s	เฉพาะคำยืมจากภาษารัสเซีย
И и	и	/i/	i	i	i	i	i	i	i	i
Й й	йӑ	/j/	y	ĭ	j	j	j	y	j	j
К к	кӑ	/k/, /kʲ/ (c), /k̬ʲ/ (gʲ, ɟ)	k	k	k	k	k	k	k	k
Л л	лӑ	/l/~/ɫ/, /lʲ/ (ʎ)	l	l	l	l	l	l	l	l, lĭ/l'	l'
М м	мӑ	/m/	m	m	m	m	m	m	m	m
Н н	нӑ	/n/, /nʲ/ (ɲ)	n	n	n	n	n	n	n	n, nĭ/n'	n'
О о	о	/o/	o	o	o	o	o	o	o	o	เฉพาะคำยืมจากภาษารัสเซีย
П п	пӑ	/p/, /p̬/ (b)	p	p	p	p	p	p	p	p
Р р	рӑ	/r/~/ɾ/	r	r	r	r	r	r	r	r	r'
С с	сӑ	/s/, /s̬/ (z)	s	s	s	s	s	s	s	s
Ҫ ҫ	ҫӑ	/ɕ/, /ɕ̬/ (ʑ)	s'	ś	ś	ş		ş́	c	ş/ś	s'
Т т	тӑ	/t/, /tʲ/, /t̬ʲ/ (dʲ), /t̬/ (d)	t	t	t	t	t	t	t	t, tĭ/t'
У у	у	/u/, /̯u/ (o)	u	u	u	u	u	u	u	u
Ӳ ӳ	ӳ	/y/	ü	u̇	ü	ű		ü	uh	ü	u'
Ф ф	фӑ	/f/, /̯f̬/ (v)	f	f	f	f	f	f	f	f	เฉพาะคำยืมจากภาษารัสเซีย
Х х	хӑ	/χ/, /χʲ/, /χ̃/ (ɣ), /χ̃ʲ/ (ɣʲ)	kh	kh	h	h	x	h	x	h/x
Ц ц	цӑ	/ts/, /ʦ̬/ (dz)	ts	t͡s	c	c	cz, c		z	ts/z	เฉพาะคำยืมจากภาษารัสเซีย
Ч ч	чӑ	/tɕ/, /ʨ̬/ (ʥ)	ch	ch	č	č	ch	ç	ch	tś/c
Ш ш	шӑ	/ʃ/, /ʃ̬/ (ʒ)	sh	sh	š	š	sh	ş		sh (š)
Щ щ	щӑ	/ɕː/ /ɕt͡ɕ/	shch	shch	šč	ŝ	shh		th	śç, ş	เฉพาะคำยืมจากภาษารัสเซีย
Ъ ъ	хытӑлӑх палли	–		″	"	ʺ	``			j	เฉพาะคำยืมจากภาษารัสเซีย ตั้งหลังพยัญชนะ ทำหน้าที่เป็น "สละหลังเงียบ"; puts a distinct j sound in front of the following iotified: Е, Ё, Ю, Я vowels with no palatalization of the preceding consonant
Ы ы	ы	/ɯ/	ï	y	y	y	y'	ı	y	y	เฉพาะตอนต้นของคำ, 1-2 ตัวอักษร
Ь ь	ҫемҫелӗх палли	/ʲ/	'	′	' / j	ʹ	`			ĭ/'	ตั้งหลังพยัญชนะ ทำหน้าที่เป็น "สระหน้าเงียบ", slightly palatalizes the preceding consonant
Э э	э	/e/	ë	ė	è, e	è	e`	e	e	e	เฉพาะตัวอักษรแรก
Ю ю	ю	/ju/ หรือ /ʲu/	yŭ	͡iu	ju	û	yu	ju	ju	ju/yu, ‘u
Я я	я	/ja/ หรือ /ʲa/	yă	͡ia	ja	â	ya	ja	ja	ja/ya, ‘a

พ.ศ. 2416 - 2481

อักษรสำหรับภาษาชูวัชสมัยใหม่ปรับปรุงขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2416 โดยอีวาน ยาคอฟเลวิช ยาคอฟเลฟ^[10]

а

е

ы

и/і

у

ӳ

ӑ

ӗ

й

в

к

л

ԡ

м

н

ԣ

п

р

р́

с

ҫ

т

т̌

ꚋ

х

ш

ใน พ.ศ. 2481 จึงปรับเปลี่ยนมาสู่รูปแบบที่ใช้ในปัจจุบัน

ระบบก่อนหน้านี้

ระบบการเขียนที่เก่าแก่ที่สุดคืออักษรออร์คอนซึ่งหายสาบสูญไปเมื่อบริเวณนี้ได้รับอิทธิพลจากศาสนาอิสลามโดยหันมาใช้อักษรอาหรับแทน เมื่อชาวมองโกลรุกรานเข้ามา การเขียนจึงหยุดชะงักจนถึงสมัยซาร์ปีเตอร์มหาราช ชาวชูวัชต้องใช้ภาษารัสเซียในการศึกษา^[11][12]

สัทวิทยา

พยัญชนะ

	ริมฝีปาก	ฟัน/ ปุ่มเหงือก	หลัง- ปุ่มเหงือก	เพดานแข็ง	เพดานแข็งอ่อน
หยุด	p (п)	t (т)		tɕ (ч)	k (к)
เสียดแทรก		s (c)	ʃ (ш)	ɕ (ҫ)	x (x)
นาสิก	m (м)	n (н)
เปิด	ʋ (в)	l (л)		j (й)
รัว		r (p)

• /x/ สามารถออกเสียงเป็นหน่วยเสียงย่อยของ [ɣ]

สระ

รายงานจาก Krueger (1961) หน่วยเสียงของภาษาชูวัชเป็นไปตามนี้:

	หน้า		หลัง
	ไมห่อ	ห่อ	ไม่ห่อ	ห่อ
สูง	i (и)	y (ӳ)	ɯ (ы)	u (у)
ต่ำ	e (е)	ø̆ (ӗ)	a (а)	ŏ (ӑ)

András Róna-Tas (1997)^[13] ได้เสนอหน่วยเสียงนี้กับข้อมูลเพิ่มเติมจาก Petrov (2001) ไว้ดังนี้

	หน้า		หลัง
	ไม่ห่อ	ห่อ	ไม่ห่อ	ห่อ
สูง	i (и)	y (ӳ)	ɯ (ы)	u (у)
กลาง-ปิด	ӗ (ĕ)		ɤ̆ (ӑ)
กลาง-เปิด	ɛ (е)
ต่ำ			a (а)

สำเนียง

ภาษาชูวัชมีสองสำเนียงคือสำเนียงวิรยัลหรือสำเนียงบน (มีเสียง o และ u) กับสำเนียงอนาตรีหรือสำเนียงล่าง (ไม่มีเสียง o ใช่เสียง u แทน) ภาษาเขียนขึ้นกับทั้งสำเนียงบนและสำเนียงล่าง ภาษาตาตาร์และกลุ่มภาษาฟินนิกมีอิทธิพลต่อภาษาชูวัชเช่นเดียวกับภาษารัสเซีย ภาษามารี ภาษามองโกเลีย ภาษาอาหรับและภาษาเปอร์เซีย

ไวยากรณ์

ภาษาชูวัชเป็นภาษารูปคำติดต่อ มีปัจจัยจำนวนมากแต่ไม่มีอุปสรรค คำคำหนึ่งอาจมีปัจจัยจำนวนมากและใช้ปัจจัยเพื่อสร้างคำใหม่ได้ หรือใช้เพื่อแสดงหน้าที่ทางไวยากรณ์ของคำคำนั้น

นามและคุณศัพท์

คำนามภาษาชูวัชจะมีการลงท้ายเพื่อบอกบุคคลและความเป็นเจ้าของ มีปัจจัยของนามทั้งสิ้น 6 การก

กริยา

คำกริยาของภาษาชูวัชแสดงบุคคล กาล มาลาและจุดมุ่งหมาย

การเปลี่ยนเสียงสระ

เป็นหลักการที่พบได้ทั่วไปในรากศัพท์ของภาษาชูวัช ภาษาชูวัชแบ่งสระเป็นสองแบบคือสระหน้าและสระหลัง การเปลี่ยนเสียงสระอยู่บนหลักการว่าในคำคำหนึ่งจะไม่มีทั้งสระหลังและสระหน้าอยู่ด้วยกัน

คำประสมถือว่าเป็นคำเอกเทศคำหนึ่งที่ต้องคำนึงถึงการเปลี่ยนเสียงสระ แต่จะไม่ใช้การเปลี่ยนเสียงสระกับคำยืมจากภาษาอื่น และมีคำดั้งเดิมในภาษาชูวัชบางคำไม่เป็นไปตามกฎการเปลี่ยนเสียงสระ

การเรียงคำ

เป็นแบบประธาน-กรรม-กริยา

คำศัพท์

ตัวเลข:

• 1 – пӗрре pĕrre, пӗр pĕr
• 2 – иккӗ ikkĕ, икӗ ikĕ, ик ik
• 3 – виҫҫӗ vişşĕ, виҫӗ vişĕ, виҫ viş
• 4 – тӑваттӑ tăvattă, тӑватӑ tăvată, тӑват tăvat
• 5 – пиллӗк pillĕk, пилӗк pilĕk
• 6 – улттӑ ulttă, สัทอักษรสากล: [ˈultːə], ултӑ ultă, สัทอักษรสากล: [ˈult̬ə], улт ult, สัทอักษรสากล: [ult]/สัทอักษรสากล: [ult̬]
• 7 – ҫиччӗ şiccĕ, สัทอักษรสากล: [ˈɕitɕːɘ], ҫичӗ şicĕ, สัทอักษรสากล: [ˈɕitɕ̬ɘ], ҫич şic, สัทอักษรสากล: [ˈɕitɕ̬]
• 8 – саккӑр sakkăr, สัทอักษรสากล: [ˈsakːər], сакӑр sakăr, สัทอักษรสากล: [ˈsak̬ər]
• 9 – тӑххӑр tăhhăr, тӑхӑр tăhăr
• 10 – вуннӑ vunnă, вун vun
• 11 – вун пӗр vun pĕr
• 12 – вун иккӗ vun ikkĕ, вун икӗ vun ikĕ, вун ик vun ik
• 13 – вун виҫҫӗ vun vişşĕ, вун виҫӗ vun vişĕ, вун виҫ vun viş
• 14 – вун тӑваттӑ vun tăvattă, вун тӑватӑ vun tăvată, вун тӑват vun tăvat
• 15 – вун пиллӗк vun pillĕk, вун пилӗк vun pilĕk
• 16 – вун улттӑ vun ulttă, вун ултӑ vun ultă, вун улт vun ult
• 17 – вун ҫиччӗ vun şiccĕ, вун ҫичӗ vun şicĕ
• 18 – вун саккӑр vun sakkăr, вун сакӑр vun sakăr
• 19 – вун тӑххӑр vun tăhhăr, вун тӑхӑр vun tăhăr
• 20 – ҫирӗм şirĕm
• 30 – вӑтӑр vătăr
• 40 – хӗрӗх hĕrĕh
• 50 – аллӑ allă, алӑ ală, ал al
• 60 – утмӑл utmăl
• 70 – ҫитмӗл şitmĕl
• 80 – сакӑрвуннӑ sakărvunnă, сакӑрвун sakărvun
• 90 – тӑхӑрвуннӑ tăhărvunnă, тӑхӑрвун tăhărvun
• 100 – ҫӗр şĕr
• 1000 – пин pin
• 834236 - сакӑр ҫӗр вӑтӑр тӑватӑ пин те ик ҫӗр вӑтӑр улттӑ sakăr şĕr vătăr tăvată pin te ik şĕr vătăr ulttă, สัทอักษรสากล: [ˌsakərɕɘrʋət̬ərt̬əʋat̬ə↗p̬inʲt̬eǀikɕɘrʋət̬ər↘ultːəǁ], сакӑр ҫӗр вӑтӑр тӑватӑ пин те ик ҫӗр вӑтӑр ултӑ sakăr şĕr vătăr tăvată pin te ik şĕr vătăr ultă

หมายเหตุ

1. อาจสะกดเป็น Chăvash, Chuwash, Chovash, Chavash, Çovaş, Çuvaş หรือ Çuwaş