กลูโคคอร์ติคอยด์

กลูโคคอร์ติคอยด์ (อังกฤษ: glucocorticoid) หรือในบางครั้งเรียกว่า กลูโคคอร์ติคอสเตอรอยด์ (อังกฤษ: glucocorticosteroids) เป็นฮอร์โมนสเตอรอยด์ชนิดหนึ่ง จัดอยู่ในประเภทคอร์ติโคสเตียรอยด์ กลูโคคอร์ติคอยด์คือคอร์ติโคสเตอรอยด์ที่จับกับตัวรับกลูโคคอร์ติคอยด์ (glucocorticoid receptor)^[1] ซึ่งพบในเซลล์ของสัตว์มีกระดูกสันหลังแทบทุกชนิด คำว่า "กลูโคคอร์ติคอยด์" เป็นการรวมคำจาก "glucose" (กลูโคส), "cortex" (เปลือกต่อมหมวกไต), และ "steroid" (สเตอรอยด์) โดยสะท้อนถึงบทบาทของฮอร์โมนนี้ในการควบคุมกระบวนการสร้างและสลายกลูโคส ถูกสังเคราะห์ขึ้นที่เปลือกต่อมหมวกไต และมีโครงสร้างเป็นสเตอรอยด์

กลูโคคอร์ติคอยด์
ระดับชั้นของยา
โครงสร้างทางเคมีของคอร์ติซอล (ไฮโดรคอร์ติโซน) ซึ่งเป็นกลูโคคอร์ติคอยด์ภายในร่างกาย อีกทั้งยังเป็นยา
Class identifiers
Synonyms	คอร์ติโคสเตียรอยด์ (Corticosteroid); กลูโคคอร์ติโคสเตียรอยด์ (Glucocorticosteroid)
ใช้ใน	ต่อมหมวกไตทำงานไม่เพียงพอ, ภูมิแพ้, การอักเสบ, โรคภูมิต้านตนเอง, โรคหืด, การปลูกถ่ายอวัยวะ
ATC code	H02AB
Biological target	ตัวรับกลูโคคอร์ติคอยด์ (Glucocorticoid receptor)
Chemical class	สเตอรอยด์
In Wikidata

กลูโคคอร์ติคอยด์เป็นส่วนหนึ่งของกลไกป้อนกลับ (feedback mechanism) ในระบบภูมิคุ้มกัน ซึ่งทำหน้าที่ลดการทำงานบางประการของภูมิคุ้มกัน เช่น การอักเสบ ด้วยเหตุนี้จึงมีการนำมาใช้ทางการแพทย์เพื่อรักษาโรคที่เกิดจากภูมิคุ้มกันทำงานมากเกินไป เช่น ภูมิแพ้ โรคหืด โรคภูมิต้านตนเอง และภาวะติดเชื้อในกระแสเลือด กลูโคคอร์ติคอยด์มีผลข้างเคียงจากยาอยู่หลายประการ รวมถึงอาการไม่พึงประสงค์จากยา^[2] นอกจากนี้ยังมีฤทธิ์รบกวนกลไกบางอย่างที่ผิดปกติในเซลล์มะเร็ง จึงมีการใช้ในขนาดสูงเพื่อรักษาโรคมะเร็ง โดยเฉพาะกลไกที่ยับยั้งการแบ่งตัวของลิมโฟไซต์ ซึ่งมีความสำคัญในมะเร็งต่อมน้ำเหลืองและมะเร็งเม็ดเลือดขาว อีกทั้งยังสามารถผลข้างเคียงจากเคมีบำบัดได้บางประการ

กลูโคคอร์ติคอยด์ออกฤทธิ์ต่อเซลล์โดยการจับกับตัวรับกลูโคคอร์ติคอยด์ เมื่อเกิดการจับกันแล้ว จะทำให้เกิดกลุ่มรวมของตัวรับกลูโคคอร์ติคอยด์กับกลูโคคอร์ติคอยด์ ซึ่งสามารถกระตุ้นการแสดงออกของโปรตีนต้านการอักเสบภายในนิวเคลียส (เรียกกระบวนการนี้ว่า transactivation หรือการกระตุ้นการถอดรหัส) และสามารถยับยั้งการแสดงออกของโปรตีนที่ก่อให้เกิดการอักเสบภายในไซโทซอลได้ โดยยับยั้งการเคลื่อนย้ายของปัจจัยการถอดรหัสบางชนิดจากไซโทซอลเข้าสู่นิวเคลียส (เรียกกระบวนการนี้ว่า transrepression หรือการยับยั้งการถอดรหัส)^[2]

กลูโคคอร์ติคอยด์แตกต่างจากมิเนอรัลโลคอร์ติคอยด์และสเตอรอยด์เพศในด้านตัวรับที่มีความเฉพาะ เซลล์เป้าหมาย และผลของการออกฤทธิ์ ตามความหมายทางเทคนิค คำว่า "คอร์ติโคสเตอรอยด์" ครอบคลุมทั้งกลูโคคอร์ติคอยด์และมิเนอรัลโลคอร์ติคอยด์ (เนื่องจากทั้งสองเลียนแบบฮอร์โมนที่สร้างจากเปลือกต่อมหมวกไต) อย่างไรก็ตาม คำนี้มักถูกใช้แทนคำว่ากลูโคคอร์ติคอยด์ แหล่งสังเคราะห์หลักของกลูโคคอร์ติคอยด์อยู่ในโซนาฟาสซิคูลาตา (zona fasciculata) ของเปลือกต่อมหมวกไต ขณะที่มิเนอรัลโลคอร์ติคอยด์ถูกสังเคราะห์ในโซนาโกลเมอรูโลซา (zona glomerulosa)

คอร์ติซอล (หรือไฮดรอคอร์ติโซน) เป็นกลูโคคอร์ติคอยด์ที่สำคัญที่สุดในมนุษย์ และมีความจำเป็นต่อการดำรงชีวิต มีหน้าที่ควบคุมและสนับสนุนการทำงานสำคัญหลายประการของระบบหัวใจและหลอดเลือด เมแทบอลิซึม ระบบภูมิคุ้มกัน และกลไกรักษาสมดุลของร่างกาย การเพิ่มขึ้นของกลูโคคอร์ติคอยด์เป็นส่วนสำคัญของกลไกตอบสนองต่อความเครียด และเป็นตัวบ่งชี้ที่ใช้กันมากที่สุดในการประเมินระดับความเครียด^[3] กลูโคคอร์ติคอยด์ยังมีหน้าที่อื่นอีกมากนอกเหนือจากความเครียด และระดับของกลูโคคอร์ติคอยด์สามารถเพิ่มขึ้นได้จากความพึงพอใจหรือความตื่นเต้น^[4] ในทางคลินิก มีกลูโคคอร์ติคอยด์สังเคราะห์หลากหลายชนิด ซึ่งนำมาใช้กันอย่างกว้างขวางในเวชปฏิบัติทั่วไปและการแพทย์เฉพาะทางในหลากหลายสาขา ทั้งในฐานะฮอร์โมนทดแทนในภาวะพร่องกลูโคคอร์ติคอยด์ (glucocorticoid deficiency) และในฐานะยากดภูมิคุ้มกัน