การออกแบบอย่างชาญฉลาด

การออกแบบอย่างชาญฉลาด (อังกฤษ: Intelligent design, ID) เป็นข้อโต้เถียงเชิงวิทยาศาสตร์เทียมสำหรับการมีอยู่ของพระเป็นเจ้า แจกแจงโดยผู้เสนอความว่า "ทฤษฎีทางวิทยาศาสตร์อิงบนหลักฐานเกี่ยวกับที่มาของชีวิต"^{[1][2][3][4][5]} ผู้เสนออ้างว่า "ลักษณะจำเพาะของเอกภพและสิ่งมีชีวิตนั้นสามารถถูกอธิบายได้ดีที่สุดด้วยต้นเหตุทรงปัญญา มิใช่กระบวนการทางอ้อมอย่างการคัดเลือกโดยธรรมชาติ"^[6] การออกแบบอย่างชาญฉลาดคือรูปแบบหนึ่งของรังสรรค์นิยมที่ขาดการสนับสนุนเชิงประจักษ์และเสนอสมมติฐานที่ตรวจสอบไม่ได้ จึงไม่เป็นวิทยาศาสตร์^[7][8][9] ผู้นำการเสนอข้อโต้เถียงนี้เกี่ยวโยงกับดิสกัฟเวอรีอินสติทิวต์ กลุ่มผู้เชี่ยวชาญคริสเตียนและเป็นอนุรักษ์นิยมในสหรัฐ^[10]

แม้วลีการออกแบบอย่างชาญฉลาด (intelligent design) ถูกพบในอภิปรายทางเทววิทยาเกี่ยวกับข้อโต้เถียงจากการออกแบบในยุคก่อนหน้า^[11] การใช้งานวลีในการเผยแพร่งานทางวิชาการครั้งแรกคือออฟแพนดาส์แอนด์พีเพิล (Of Pandas and People)^[12][13] ซึ่งเป็นตำราเรียนใช้สำหรับวิชาชีววิทยาในระดับมัธยมปลาย เผยแพร่ใน ค.ศ. 1989 วลีดังกล่าวถูกแทนที่ในร่างของตำรา ซึ่งทับแทนจุดเกี่ยวโยงถึงวิทยาศาสตร์เชิงรังสรรค์นิยม (creation science) และรังสรรค์นิยมภายหลังคำตัดสินโดยศาลสูงสุดแห่งสหรัฐในคดีเอเวิร์ดส์กับแอควิลเลิร์ดใน ค.ศ. 1987 ซึ่งสั่งห้ามการสอนวิทยาศาสตร์เชิงรังสรรค์นิยมในโรงเรียนรัฐบาลบนฐานของรัฐธรรมนูญ^[14] ตั้งแต่กลางคริสตทศวรรษ 1990 การเคลื่อนไหวของกลุ่มผู้สนับสนุนการออกแบบอย่างชาญฉลาด (The intelligent design movement, IDM) ซึ่งสนับสนุนโดยดิสกัฟเวอรีอินสติทิวต์^[15] สนับสนุนให้เพิ่มการออกแบบอย่างชาญฉลาดในหลักสูตรชีววิทยาของโรงเรียนรัฐบาลในสหรัฐ^[7] ซึ่งนำมาสู่คดีคิตซ์มิลเลอร์กับเขตพื้นที่การศึกษาโดเวอร์ใน ค.ศ. 2005 ซึ่งตัดสินว่าการออกแบบอย่างชาญฉลาดนั้นไม่เป็นวิทยาศาสตร์ โดยที่ "ไม่สามารถแยกจากรังสรรค์นิยม จึงเป็นศาสนา" และการสนับสนุนโดยเขตพื้นที่การศึกษาโดเวอร์ ซึ่งขัดต่อการแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญสหรัฐครั้งที่ 1^[16]

การออกแบบอย่างชาญฉลาดเสนอข้อโต้เถียงหลักต่อคำอธิบายโดยวิวัฒนาการ 2 ประการคือการความซับซ้อนที่ลดทอนไม่ได้ (irreducible complexity) และ ความซับซ้อนโดยเฉพาะ (specified complexity) กล่าวว่าลักษณะและข้อมูลทางชีววิทยาในสิ่งมีชีวิตนั้นซับซ้อน จนไม่สามารถเป็นผลจากการคัดเลือกโดยธรรมชาติได้ ซึ่งการตรวจสอบทางวิทยาศาสตร์โดยละเอียดได้หักล้างหลายคำกล่าวอ้างที่ว่าคำอธิบายทางวิวัฒนาการนั้นเป็นไม่เป็นไม่ได้

การออกแบบอย่างชาญฉลาดพยายามท้าทายธรรมชาตินิยมเชิงกระบวนการซึ่งเป็นแก่นของวิทยาศาสตร์สมัยใหม่^[2][17] ขณะที่ผู้เสนอยอมรับว่ายังไม่สามารถคิดทฤษฎีทางวิทยาศาสตร์ได้^[18] การออกแบบอย่างชาญฉลาดมีลักษณะที่ให้ค่าฝั่งรังสรรค์นิยม โดยให้แนวเทียบระหว่างระบบธรรมชาติและสิ่งรังสรรค์โดยมนุษย์ ซึ่งเป็นข้อโต้เถียงเชิงเทววิทยารูปแบบหนึ่งสำหรับการมีอยู่ของพระเป็นเจ้า^[1][19] ผู้เสนอข้อโต้เถียงจึงสรุปด้วยแนวเทียบว่าลักษณะที่มีความซับซ้อนแสดงซึ่งหลักฐานของการมีผู้สร้าง การวิพากษ์ต่อการออกแบบอย่างชาญฉลาดส่อว่าข้อโต้เถียงดังกล่าวนั้นเป็นทวิบถเท็จซึ่งคือเหตุผลวิบัติในข้อความเสนอที่ระบุว่าหากพบว่าวิวัฒนาการเป็นเท็จ จะเป็นหลักฐานของการมีผู้สร้าง^[20][21]