กลีบข้าง

กลีบข้าง (อังกฤษ: parietal lobe) เป็น 1 ใน 4 กลีบหลักของสมองใหญ่ อยู่เหนือกลีบท้ายทอย (occipital lobe) และหลังกลีบหน้า (frontal lobe)

กลีบข้าง (parietal lobe)
กลีบหน้า (Frontal lobe) กลีบขมับ (Temporal lobe) กลีบข้าง (Parietal lobe) กลีบท้ายทอย (Occipital lobe) ร่องหลักและกลีบของสมองใหญ่เมื่อมองจากด้านข้าง (กลีบข้างแสดงด้วยสีเหลือง)
พื้นผิวทางด้านข้างของสมองซีกซ้าย มองจากด้านข้าง (กลีบข้างอยู่ทางด้านขวาบน)
รายละเอียด
ส่วนหนึ่งของ	สมองใหญ่
หลอดเลือดแดง	หลอดเลือดแดงแอนทีเรียร์ซีรีบรัล (Anterior cerebral artery) หลอดเลือดแดงมิดเดิลซีรีบรัล (Middle cerebral artery)
หลอดเลือดดำ	ซุพีเรียร์ ซาจิตตัล ไซนัส (Superior sagittal sinus)
ตัวระบุ
ภาษาละติน	lobus parietalis
MeSH	D010296
นิวโรเนมส์	95
นิวโรเล็กซ์ ID	birnlex_1148
TA98	A14.1.09.123
TA2	5467
FMA	61826
ศัพท์ทางกายวิภาคของประสาทกายวิภาคศาสตร์ [แก้ไขบนวิกิสนเทศ]

กลีบข้างผสมผสานสัญญาณรับความรู้สึกจากหน่วยรับความรู้สึกทั้งหลาย มีหน้าที่เฉพาะในการประมวลความรู้สึกเกี่ยวกับปริภูมิ (spatial sense) และการนำทาง (navigation) ตัวอย่างเช่น กลีบข้างประกอบด้วยคอร์เทกซ์รับความรู้สึกทางกาย (somatosensory cortex) และทางสัญญาณด้านล่าง (dorsal stream) ของระบบการเห็น ซึ่งทำให้คอร์เทกซ์กลีบข้างสามารถสร้างแผนที่ของวัตถุที่เห็น โดยที่วัตถุมีตำแหน่งสัมพันธ์กับร่างกาย (เช่นเห็นว่าอยู่ทางซ้ายหรือทางขวาของกาย)

มีเขตหลายเขตของกลีบข้างที่มีความสำคัญในการประมวลผลทางภาษา และด้านหลังต่อจากร่องกลาง (central sulcus) ก็คือรอยนูนหลังร่องกลาง (postcentral gyrus) ซึ่งมีหน้าที่เกี่ยวกับการรับรู้ความรู้สึกทางกาย^[1] คอร์เทกซ์รับความรู้สึกทางกายมีแผนที่เป็นรูปมนุษย์ที่บิดเบือน ที่เรียกว่า cortical homunculus (homunculus มาจากภาษาละตินที่แปลว่า "คนตัวเล็ก ๆ") โดยที่ส่วนต่าง ๆ ของร่างกายมีขนาดเท่ากับเขตที่คอร์เทกซ์รับความรู้สึกทางกายมีพื้นที่ให้สำหรับส่วนนั้นของร่างกาย^[2]

ชื่อของกลีบข้าง (parietal lobe) มาจากชื่อของกระดูกข้างขม่อม (parietal bone) ที่อยู่เหนือสมอง คำอังกฤษว่า "parietal" นั้นมาจากภาษาละติน ซึ่งแปลว่า "กำแพง" หรือ "ข้าง"

กายวิภาค

รูปไหว กลีบข้างมีสีแดง อยู่ในสมองซีกซ้าย

กลีบข้างล้อมรอบด้วยโครงสร้างทางกายวิภาค 4 ส่วน ได้แก่ ร่องกลาง (central sulcus) ที่แบ่งกลีบข้างจากกลีบหน้า, parieto-occipital sulcus (ร่องระหว่างกลีบข้างและกลีบท้ายทอย) ที่แบ่งกลีบข้างจากกลีบท้ายทอย, ร่องด้านข้าง (lateral sulcus) หรือร่องซิลเวียน (sylvian fissure) ซึ่งอยู่ด้านข้างมากที่สุด และแบ่งกลีบข้างจากกลีบขมับ, และ medial longitudinal fissure (ช่องตามยาวแนวกลาง) ที่แบ่งสมองซีกซ้ายจากสมองซีกขวา. ในแต่ละซีกสมอง คอร์เทกซ์รับความรู้สึกทางกายมีแผนที่ของเขตผิวหนังในด้านตรงกันข้ามของร่างกาย (เช่นคอร์เทกซ์รับความรู้สึกทางกายในสมองซีกขวามีแผนที่ของเขตผิวหนังในร่างกายด้านซ้าย)^[2]

ทันทีหลังจากร่องกลาง ซึ่งเป็นส่วนหน้าสุดของกลีบข้าง ก็คือ รอยนูนหลังร่องกลาง (postcentral gyrus) หรือเขตบร็อดแมนน์ 3 เป็นคอร์เทกซ์รับความรู้สึกทางกายปฐมภูมิ (primary sensory cortex) และร่องหลังร่องกลาง (postcentral sulcus) แบ่งส่วนหน้าของกลีบข้างนี้จากคอร์เทกซ์กลีบข้างด้านหลัง (posterior parietal cortex)

คอร์เทกซ์กลีบข้างด้านหลังสามารถแบ่งออกเป็น

• superior parietal lobule (กลีบข้างย่อยด้านบน ซึ่งก็คือ เขตบร็อดแมนน์ 5 และ 7)
• inferior parietal lobule (กลีบข้างย่อยด้านล่าง ซึ่งก็คือ เขตบร็อดแมนน์ 39 และ 40)
• กลีบย่อยทั้งสองแบ่งออกจากกันโดย intraparietal sulcus (ร่องภายในกลีบข้าง, ตัวย่อ IPS)

IPS พร้อมกับรอยนูน (gyrus) ที่อยู่ติด ๆ กันยังสามารถแบ่งออกโดยความต่างกันของการจัดระเบียบของเซลล์ (cytoarchitectonics) และความต่างกันโดยกิจ เป็นส่วนย่อย ๆ คือ ส่วนใน (medial, ตัวย่อ MIP) ส่วนข้าง (lateral, ตัวย่อ LIP) ส่วนล่างหรือส่วนท้อง (ventral, ตัวย่อ VIP) และส่วนหน้า (anterior, ตัวย่อ AIP)

กิจหน้าที่

กลีบข้างมีบทบาทสำคัญในการประสานข้อมูลความรู้สึกมาจากส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย ในความรู้เกี่ยวกับตัวเลขและความสัมพันธ์ของตัวเลข^[3] และในการเคลื่อนไหวจัดการวัตถุต่าง ๆ. มีเขตหลายเขตในกลีบข้างที่มีความเกี่ยวข้องกับการประมวลปริภูมิทางตา ถึงแม้ว่าเราจะรู้ถึงกิจของสมองส่วนนี้ดังที่ได้กล่าวไปแล้ว แต่โดยทั่ว ๆ ไปแล้ว กลีบข้างนั้นยังไม่เป็นที่รู้จักกันดีเท่ากับกลีบอื่น ๆ ในซีรีบรัม

งานวิจัยต่าง ๆ ในคริสต์ทศวรรษ 1990 พบเขตหลายเขตของกลีบหน้าในลิงมาคากที่เป็นแผนที่ของปริภูมิต่าง ๆ

• เขต LIP (lateral intraparietal) มีแผนที่โทโพกราฟิก (topographic map^[4]) 2 มิติของปริภูมิ เป็นการเข้ารหัสข้อมูลจากเรตินา แสดงความโดดเด่นและตำแหน่งในปริภูมิของวัตถุ ระบบการสั่งการที่ประสานกับข้อมูลทางตาสามารถใช้แผนที่นี้เพื่อนำการเคลื่อนไหวของตา
• เขต VIP (ventral intraparietal) รับข้อมูลมาจากประสาทต่าง ๆ เช่น ระบบการเห็น ระบบความรู้สึกทางกาย ระบบการได้ยิน และระบบการทรงตัว^[5] เซลล์ประสาทที่มีลานรับความสัมผัส รองรับแผนที่ปริภูมิมีศีรษะเป็นศูนย์กลาง^[5]. เซลล์ลานรับข้อมูลทางตา ก็รองรับแผนที่ปริภูมิมีศีรษะเป็นศูนย์กลางเช่นกัน^[6] แต่ว่า ก็อาจจะมีตาเป็นศูนย์กลางด้วย^[5]
• เซลล์ประสาทในเขต MIP (medial intraparietal) เข้ารหัส^[7]ตำแหน่งของวัตถุที่จะเอื้อมจับโดยมีตาเป็นศูนย์^[8]
• เขต AIP (anterior intraparietal) มีเซลล์ประสาทที่ตอบสนองต่อรูปร่าง ขนาด และทิศทางของวัตถุที่จะเอื้อมจับ^[9] และต่อการสั่งการเคลื่อนไหวมือทั้งสองด้วย โดยมีปฏิกิริยาต่อทั้งตัวกระตุ้นที่เห็นอยู่จริง ๆ^[9] หรือตัวกระตุ้นที่ระลึกจำได้^[10]

พยาธิ

• Gerstmann's syndrome มีความสัมพันธ์กับรอยโรคในกลีบข้างซีกควบคุม (dominant) ซึ่งมักจะเป็นซีกซ้าย
• Balint's syndrome มีความสัมพันธ์กับรอยโรคในกลีบข้างทั้งสองซีก
• ภาวะละเลยข้างเดียว ปกติมีความสัมพันธ์กับความบกพร่องของความใส่ใจอย่างรุนแรงในซีกสมองที่ไม่ใช่เป็นซีกควบคุม (non-dominant)

ภาพอื่น ๆ

• 
  กลีบต่าง ๆ ของส่วนนอกของสมองใหญ่
• 
  ภาพวาดแสดงความสัมพันธ์ของสมองและกะโหลกศีรษะ