การรู้เอง

การรู้เอง หรือ อัชฌัตติกญาณ ^[2] (อังกฤษ: intuition) เป็นปรากฏการณ์ของใจ เป็นความสามารถในการได้ความรู้ โดยไม่ต้องอาศัยการอนุมานหรือการคิดโดยเหตุผล^[3] คำภาษาอังกฤษว่า intuition มาจากคำกริยาภาษาละตินว่า intueri ซึ่งแปลว่า "พิจารณา" หรือมาจากคำอังกฤษสมัยกลางว่า "intuit" ซึ่งแปลว่า "พิจารณา, สังเกตอย่างพินิจพิเคราะห์"^[4][5] มีการตีความหมายของคำต่าง ๆ กัน เริ่มตั้งแต่ เป็นความเข้าใจแบบชั่วแวบเกี่ยวกับความรู้^[6] จนถึง เป็นเพียงหน้าที่อย่างหนึ่งของใจ แต่ว่า เป็นกระบวนการรับรู้ที่ผู้รู้จะไม่สามารถเข้าถึงได้ว่า ทำไมจึงเกิดขึ้น หรือว่า เกิดขึ้นได้อย่างไร ที่ไม่เหมือนกับความคิดโดยเหตุผล

ภาพแสดงหน้าที่ต่าง ๆ ของสมองตามหลักวิทยาศาสตร์เทียมของศาสตร์ phrenology^[1] ซึ่งเป็นศาสตร์แรก ๆ ที่ศึกษาความสัมพันธ์ของหน้าที่ของจิตใจ กับส่วนเฉพาะต่าง ๆ ของสมอง

การรู้เองเป็นประเด็นอภิปรายในศาสตร์ต่าง ๆ ตั้งแต่ปรัชญาโบราณไปจนถึงจิตวิทยาปัจจุบัน เป็นประเด็นความสนใจในศาสนา (รวมทั้งฮินดู พุทธ และอิสลาม) ในคุยหลัทธิ และในวรรณกรรมต่าง ๆ ^[7] และมักจะเข้าใจผิดหรือตีความผิดว่า เป็นสัญชาตญาณ เป็นความจริง เป็นความเชื่อ เป็นความหมายของชีวิต หรือเรื่องอื่น ๆ และมักจะนิยมสัมพันธ์สมองซีกขวากับกระบวนการรู้เองต่าง ๆ เช่นอารมณ์ศิลป์และความคิดสร้างสรรค์แบบอื่น ๆ ^[8][9][10]

มีนักวิทยาศาสตร์ที่คิดว่า การรู้เองสัมพันธ์กับความก้าวหน้าและการค้นพบใหม่ ๆ ทางวิทยาศาสตร์^[11] มีการตั้งชื่อยอดเขาในหมู่เกาะเซาท์เชตแลนด์ (South Shetland Islands) ในทวีปแอนตาร์กติกา ว่า Intuition Peak เพื่อยกย่องบทบาทของการรู้เองทางวิทยาศาสตร์ (scientific intuition) ในความก้าวหน้าของความรู้ในหมู่มนุษย์^[12]

ดูเพิ่ม

• สามัญสำนึก
• ประชาน
• เดฌา-วูว์
• สัญชาตญาณ