Pagkalipol
pagkaputol o pagwakas ng isang taxon dulot ng pagkamatay ng hulíng miyembro nito / From Wikipedia, the free encyclopedia
Sa biyolohiya at ekolohiya, ang pagkalipol (pagkapuo sa Cebuano, o ektinsiyon mula sa Kastila na extinción) ay ang wakas ng isang organismo o isang pangkat ng mga organismo(taxon) na normal na isang species. Ang sandali ng pagkalipol ay itinuturing na kamatayan ng huling indibidwal ng species bagaman ang kakayahan na magparawi at makaahon ay nawala na bago pa ang puntong ito. Dahil ang potensiyal na saklaw ng mga species ay maaaring napakalaki, ang pagtukoy sa sandaling ito ay mahirap at karaniwang isinasagawa ng retrospektibo. Ang kahirapang ito ay humahantong sa phenomena gaya ng Lazarus taxa kung saan ang isang species na ipinagpalagay na namatay ay biglaang "muling lumitaw"(tipikal sa fossil record) pagkatapos ng isang maliwanag na kawalan nito. Sa pamamagitan ng ebolusyon, ang bagong species ay lumilitaw sa pamamagitan ng proseso ng speciation kung saan ang mga bagong uri ng mga organismo ay lumilitaw at yumayabong kapag nagawa nilang mahanap at magamit ang isang ekolohikal na niche. Ang isang species ay nagiging nalipol kapag hindi na sila makapagpatuloy na mabuhay sa mga nagbabagong kondisyon o laban sa superyor na kompetisyon. Ang isang tipikal na species ay nagiging nalipol sa loob ng 10 milyong taon pagkatapos ng unang paglitaw nito [2] bagaman ang ilang mga species na tinatawag na mga buhay na fossil ay patuloy na nabubuhay ng halos walang mga pagbabago sa morpolohiya sa loob ng mga daan daang milyong mga taon. Ang karamihan ng mga pagkalipol ay nangyari ng natural bago ang paglitaw ng Homo sapiens sa mundo. Tinatayang ang 99.9% ng lahat ng species na umiral ay nalipol na ngayon..[2][3] Ang mga malawakang pagkalipol ay relatibong mga bihirang pangyayari. Gayunpaman, ang mga hiwalay na pagkalipol ay napakakaraniwan. Sa kamakailan lamang na ang mga pagkalipol ay naitala at ang mga siyentipiko ay naalarma sa mataas na rate ng mga kamakailang pagkalipol .[4] Karamihan sa mga espesye na nalilipol ay hindi natatala ng pang-aghal na pagaaral. Tinataya ng ilang dalub-agham na maaring halos nasa kalahati ng kasalukuyang umiiral na mga uring-buhay ay maaaring malipol sa taong 2100.[5]