Digmaan sa Gaza (2023-kasalukuyan)

Ang Digmaan sa Gaza ay isang digmaan sa pagitan ng Israel at mga militanteng grupong Palestino na pinamumunuan ng Hamas sa Piraso ng Gaza mula 7 Oktubre 2023.^{[1][2][a][3][4]} Ito ang ika-15 digmaan sa Salungatang Gaza-Israel. Ang unang araw ng digmaan ay ang pinakanakamamatay sa kasaysayan ng Israel, at ang digmaan ay ang pinakanakamamatay para sa mga Palestino sa kasaysayan ng Salungatang Israeli–Palestino.^[5][6][7][8]

  Piraso ng Gaza

  Mga lugar na nilikas sa loob ng Israel

                     Pinakamalaking lawak ng pagsulong ng Palestino

                     Mga lugar sa loob ng Piraso ng Gaza na iniutos na lisanin ng Israel

Noong 7 Oktubre 2023, naglunsad ng sorpresang pag-atake sa Israel ang mga militanteng grupong pinamumunuan ng Hamas,^[9] kung saan 1,195 mga Israeli at dayuhang mamamayan, kabilang ang 815 sibilyan, ang napatay, at 251 ang nabihag na may nakasaad na layunin na pilitin ang Israel na palayain ang mga bilanggong Palestino.^{[10][11][12][13][14]} Matapos alisin ang mga militante mula sa teritoryo nito, naglunsad ang Israel ng isang masinsinang kampanya sa pambobomba at sinalakay ang Piraso ng Gaza noong 27 Oktubre na may nakasaad na layunin na wasakin ang Hamas at palayain ang kanilang mga bihag.^[15] Naglunsad ng maraming kampanya ang mga pwersang Israeli sa panahon ng pagsalakay, kabilang ang opensiba sa Rafah mula Mayo 2024, tatlong labanan sa paligid ng Khan Yunis, at ang pagkubkob sa Hilagang Gaza mula Oktubre 2024. Ilang mga punto ng pananalig na umaakit sa pandaigdigang atensyon ay ang patayan sa Nova festival, ang pagbihag at pagpatay sa pamilya Bibas, ang pagsabog ng Al-Ahli Arab Hospital, ang Flour Massacre, ang paglusob sa Tel al-Sultan, at ang pagpatay sa limang-taong gulang na si Hind Rajab. Nagkaroon ng pansamantalang tigil-putukan noong Nobyembre 2023, at ang pangalawang tigil-putukan noong Enero 2025 ay natapos noong Marso 2025.

Mula nang magsimula ang opensiba ng Israel, mahigit 52,000 Palestino sa Gaza ang naiulat na napatay, mahigit kalahati sa kanila ay mga babae at bata, at mahigit sa 110,000 Palestino ang nasugatan. Pinatay ng Israel ang mga pinuno ng Hamas sa loob at labas ng Gaza. Pinutol ng mahigpit na bangkulóng ng Israel ang mga pangunahing pangangailangan ng mga mamamayan sa Gaza, na nagdulot ng matinding krisis sa gutom na may mataas na panganib ng taggutom na nagpapatuloy hanggang Mayo 2025.^[16][17][18] Sa unang bahagi ng 2025, ang nagdulot ang Israel ng hindi pa naganap na pagkawasak sa Gaza at ang malaking bahagi nito ay hindi maaaring matirahan.^[19] Napatag ang mga lungsod,^[20] at nawasak ang mga ospital, lupang pang-agrikultura, mga palatandaan ng relihiyon at sining, mga pasilidad pang-edukasyon, at mga libingan.^[21][22][23] Ang mga mamamahayag ng Gaza,^[24] mga manggagawang pangkalusugan,^[25] at iba pang miyembro ng lipunang sibil ay nakakulong, pinahirapan at pinatay.^[26] Halos lahat ng 2.3 milyong Palestino na populasyon sa Piraso ng Gaza ay sapilitang pinaalis.^[27][28] Mahigit 100,000 mga Israeli ang napaalis sa loob ng kanilang bansa sa kasagsagan ng labanan.^[29] Ang pagpapahirap at sekswal na karahasan ay ginawa pareho ng mga militanteng grupong Palestino at mga pwersang Israeli.^[30][31]

Iba't-ibang mga dalubhasa at organisasyon ng karapatang pantao ang nagpahayag na parehas nakagawa ng mga krimen sa digmaan ang Israel at Hamas, at nakagawa ng pagpatay ng lahi ang Israel sa Gaza.^[32] Isang kaso na nag-aakusa sa Israel ng paggawa ng pagpatay ng lahi ay sinusuri ng Pandaigdigang Hukumang Pangkatarungan, habang nirepaso at naglabas ng mga warrant ng pag-aresto ang Pandaigdigang Hukumang Pangkrimen para kina Benjamin Netanyahu, Yoav Gallant at Mohammed Deif, ngunit binawi ang warrant ni Deif nang siya ay pinatay.^[33] Nakatanggap ng malawak na suportang diplomatiko at militar ang Israel mula sa Estados Unidos, na nag-beto ng maraming resolusyon na sinusuportahan ang tigil-putukan mula sa Konsehong Panseguridad ng mga Nagkakaisang Bansa.^[34] Umalingawngaw ang digmaan sa rehiyon, kung saan nakikipagsagupaan ang mga grupong Axis of Resistance sa ilang mga bansang Arabo at Iran sa Estados Unidos at Israel. Sa huling bahagi ng 2024, ang isang taon ng mga welga sa pagitan ng Israel at Hezbollah ay humantong sa isang maikling pagsalakay ng Israel sa Lebanon, gayundin ang pagbagsak ng rehimeng Assad at isang patuloy na pagsalakay ng Israel sa Syria.^[35] Patuloy na may makabuluhang rehiyonal at internasyonal na mga epekto ang digmaan, na may malalaking protesta sa buong mundo na nananawagan para sa isang tigil-putukan, pati na rin ang pagsulong ng antisemitismo at anti-Palestinianism.

Kaligiran

Mula sa Digmaang Arabe-Israeli ng 1948 naitatag ang Israel sa halos lahat ng kung ano dapat ang Mandatory Palestine, maliban sa dalawang magkahiwalay na teritoryo na kalaunan ay nakilala bilang Kanlurang Pampang at Piraso ng Gaza, na hawak ng Hordan at Ehipto ayon sa pagkakabanggit. Kasunod ng Digmaang Anim na Araw noong 1967 na naganap sa pagitan ng Israel at isang koalisyon ng mga estadong Arabo, sinakop ng Israel ang mga teritoryo ng Palestina kabilang ang Piraso ng Gaza at Kanlurang Pampang.^[36] Nagsimula ang proseso ng normalisasyon ng Arab-Israeli noong dekada 1970s, kung saan natapos ang ikaapat at huling digmaan sa pagitan ng mga estadong Arabo at Israel noong 1973 at isang Israeli-Egyptian peace treaty ang nilagdaan noong 1979.^[37] Noong 1987, nagsimula ang Unang Intifada, isang popular na pag-aalsa ng mga Palestino laban sa pananakop ng Israel.^[38] Tumagal ang labanan ng limang taon at natapos sa Oslo Accords, na lumikha ng Palestinian National Authority at hinati ang Kanlurang Pampang sa tatlong administratibong lugar.^[39] Kasunod ng kabiguan ng mga kasunod na usapang pangkapayapaan sa Camp David Summits noong 2000, muling tumaas ang karahasan noong Ikalawang Intifada, na nagtapos sa Sharm el-Sheikh Summit at pag-alis ng militar ng Israel mula sa Gaza noong 2005 at mga kasunod na pagbara.^[40][41]

Mula noong 2007, pinamamahalaan ang Piraso ng Gaza ng Hamas, isang Islamistang militanteng grupo, habang ang Kanlurang Pampang ay nanatiling nasa ilalim ng pamamahala ng Pangasiwaan ng Palestina na pinamumunuan ng Fatah. Matapos ang pagkuha sa kapangyarihan ng Hamas, nagpataw ng isang bangkulóng ang Israel sa Piraso ng Gaza, na makabuluhang napinsala ang ekonomiya nito.^[42][43] Binigyang-katwiran ng Israel ang pagpataw ng bangkulong at binanggit ang mga alalahanin sa seguridad,^[44] ngunit nilalarawan ng mga dalubhasa at ng mga internasyonal na grupong karapatan-pantao ang bangkulong bilang isang paraan ng kolektibong parusa.^[45][46][47] Dahil sa ipinataw na bangkulong ng Israel sa Piraso ng Gaza, iniulat ng UNRWA na 81% ng mga tao ay nabubuhay sa ibaba ng antas ng kahirapan noong 2023, kung saan 63% ang walang katiyakan sa pagkain at umaasa sa internasyonal na tulong.^[48][49]

Mula noong 2007, nakipag-alitan ang Israel at Hamas, kasama ang iba pang mga militanteng grupong Palestino na nakabase sa Gaza, kabilang ang apat na digmaan: noong 2008–2009, 2012, 2014, at 2021.^[50][51] Ang mga salungatan na ito ay pumatay ng humigit-kumulang 6,400 Palestino at 300 Israeli.^[52] Noong 2018–2019, nagkaroon ng mga malalaking lingguhang organisadong pag-aalsa malapit sa hangganan ng Gaza-Israel, na marahas na sinupil ng Israel, kung saan pumatay ng daan-daan ang mga puwersa at nasugatan ang libu-libong Palestino sa pamamagitan ng pagbaril ng tagabarilib.^[53][54] Di-nagtagal, pagkatapos magsimula ang krisis sa Israel–Palestina noong 2021, nagsimulang planuhin ng sangay ng militar ng Hamas na Al-Qassam Brigades ang pagpapakilos sa 7 Oktubre 2023 laban sa Israel.^[55]

Mga tala

1. Kabilang sa tala ng mga pangkat ang Hamas, Islamikong Jihad, Prenteng Popular para sa Liberasyon ng Palestina, Prenteng Demokratiko para sa Liberasyon ng Palestina at ang Yungib ng mga Leon.