Dami

Dámi (alt. rámi) o kantidád ang katangian ng mga bagay na masusukat, tulad halimbawa ng haba, layo, at timbang. Ang tiyak na kahulugan nito ay nakadepende sa larangan: halimbawa sa matematika, tumutukoy ito sa halaga na naipapahayag sa pamamagitan ng tiyak na bilang. Samantala, sentro ito ng ilang mga diskurso ng ilang mga matematiko patungkol sa ontolohiya ng matematika. Ginagamit din ito sa lingguwistika bilang isang kategorya sa sintaksis kasama ng pambalarilang kasarian at katauhan.

Kahulugan

Ayon sa UP Diksiyonaryong Filipino, isang pangngalan at pandiwa ang salitang "dami" na na may kahulugan na "kabuuang bilang; angking katangian ng mga bagay na maaaring sukatin, gaya ng laki, saklaw, bigat, at bílang".^[1] Ang deribatibo nito, "rami", ay resulta ng pagpapalit ng titik na "d" papuntang "r" bago ang isang patinig habang ginagamit ito bilang isang pang-uri (marami). Ginagamit din ito bilang isang hiwalay na salita sa kolokyal na usapan, marahil bilang resulta ng isang maling akala na rami ang salitang-ugat ng marami. Samantala, nagmula naman sa wikang Espanyol na cantidad ang salitang "kantidad", na nagmula naman sa salitang Latin quantītas na may kahulugan na "magkano".^[2]

Naging bahagi ng diskurso sa pilosopiya ng matematika ang kahulugan ng dami. Kinumpara ni Aristoteles sa kanyang aklat na Metapisika ang dami sa kwantum; ayon sa kanya, kantidad ang tawag kung posible itong mahati ito nang di magkakasama, kumpara sa tinatawag niyang "kwantum", ang tawag kung mahahati naman ito sa mga bahaging masasabing nag-iisa.^[3] Ganito rin ang pananaw ng matematikong si Euclides sa kanyang aklat na Mga Elemento, kung saan nilinaw niya ang pagkakaiba ng magnitud at rasyo. Parehong naniniwala si Aristoteles at Euclides sa dami bilang tumutukoy sa mga buumbilang;^[4] kalaunan, tiningnan ito ng mga iskolar tulad ni John Wallis bilang mga tunay na bilang.^[5] Samantala, inilahad naman ni Isaac Newton ang dami bilang mga magnitud na resulta ng pagsasama.^[6]

Estraktura

Unang inilarawan ng matematikong si Otto Hölder ang estraktura ng mga kantidad noong 1901. Ayon sa kanya, isa itong pangkat ng mga aksoma na nagbibigay ng kahulugan sa mga katangian tulad ng identidad (katulad) at relasyon (kaugnayan).^[7] Sa agham, hindi agad na masasabing umiiral ang isang kantidad ng isang katangian bago ito sumailalim sa isang empirikal na imbestigasyon.^[7] May tatlong pangunahing katangian ang mga kantidad:^[8]

1. maikukumpara ang mga ito sa ibang mga magnitud, di tulad ng kalidad na nangangailangan ng paglalarawan.
2. maaari itong pagsamahin, sa pamamagitan ng operasyon, halimbawa ${\displaystyle 2+2=4}$, o pagtatagpi (concatenation), halimbawa ${\displaystyle 2+2=22}$.
3. tuloy-tuloy na may halaga nito, halimbawa, nananatiling may halaga ang baryableng ${\displaystyle a}$ sa ekwasyon na ${\displaystyle b=2a}$.

Mas malinaw na ipinahayag ang mga ito sa teorya ng magkasamang pagsukat (theory of conjoint measurement) na magkahiwalay na nadebelop noong dekada 1960s.^[8]