Condor Planı
1970'li yıllarda Latin Amerika'daki sağ diktatörlüklerin CIA desteğiyle uygulamaya koyduğu operasyon / From Wikipedia, the free encyclopedia
Condor Planı veya Condor Operasyonu, (İspanyolca: Operación Cóndor veya Plan Cóndor, Portekizce: Operação Condor) 1970'li yıllarda Latin Amerika'daki sağ diktatörlüklerin CIA desteğiyle uygulamaya koyduğu operasyon.[1][2] Bill Clinton döneminde (2000) açıklanan belgeler sonucunda CIA desteği daha açık biçimde ortaya konmuştur.[3]
Paraguay'da 1954, Brezilya'da 1964, Arjantin'de 1966, Uruguay'da 1971, Bolivya ve Şili'de 1973 yıllarında askerî darbeler olmuş, ordu yönetime el koymuştu. 1975 yılında bu ülkelerin temsilcileri Santiago'da toplanıp komünist ve muhalif örgütlenmeleri yok etmek için birlikte hareket etme kararı aldılar. Bu karara göre ülkeler sadece birbirlerinin sınırlarındaki muhalifleri yakalamakla kalmayacaklar, aynı zamanda dünyanın çeşitli yerlerine dağılmış muhalifleri de yakalayacaklardı. Pek çok Latin Amerikalı devrimci ya tutuklandıktan sonra kaybolmuş ya da herhangi bir yerde aniden kaybolmuştur.
Planın öncelikli amacı komünist veya Sovyet etki ve fikirlerinin önüne geçmekti. Bu plan katılımcı ülkelerdeki önceki yıllardan kalma ekonomik politikaları tersine çevirip neoliberal ekonomik politikaları benimseyen hükûmetlere karışı aktif olarak çalışan veya muhtemel muhalefeti bastırmak için hazırlanmıştı.[4][5]
Gizli yapısından dolayı doğrudan Condor Planı yüzünden ölenlerin tam sayısı tartışmalıdır. Bazı tahminlere göre en az 60.000 ölüm bu plan yüzündendir. Yaklaşık 30.000 kişi Arjantin'de ölmüş[6][7] ve "Terör Arşivi" diye adlandırılan listeye göre 50.000 ölü, 30.000 kayıp ve 400.000 tutuklu vardır.[8][9] Amerikan politika bilimci J. Partrice McSherry'nin 2002 yılındaki bir kaynağına göre[10] en az 402 kişi ulusal sınırların ötesinde öldürülmüş, 2009'daki bir kaynağa göreyse "sürgüne gidenler" ve "müttefik ülkelerde kaçırılan, işkence gören ve öldürülen veya kendi ülkelerine yasa dışı yollarla götürüp idam edilen... yüzlerce, veya binlerce kişi var ve Condor operasyonları kapsamında kaçırılan, işkence edilen ve öldürülen kişilerin sayısı hala daha net değil."[11] Mağdurlar arasında muhalifler ve solcular, sendika ve işçi liderleri, rahip ve rahibeler, öğretmen ve öğrenciler, entelektüeller ve gerilla olduğundan şüphelenilen kişiler vardı.[10] CIA tarafından "terör ve bölücü hareketlere karşı bazı Güney Amerika ülkelerinin istihbarat/güvenlik servisleriyle ortak çalışma"[12] olarak tanımlansa da, bölge kontrol etmede başarısız olan, dış güçlerden malzeme desteği alamayan veya ulusal güvenliği tehdit etmeyen gerillalar bahane olarak kullanılmıştır.[13][14] Planın ana üyeleri Arjantin, Şili, Uruguay, Paraguay,Bolivya ve Brezilya hükûmetleridir. Ekvator ve Peru operasyona daha sonra daha çok çevresel roller üstlenerek katılmıştır.[11][15]
Amerika Birleşik Devletleri Johnson, Nixon, Ford, Carter ve Reagan hükûmetleri boyunca cuntalara planlama, koordinasyon, işkence eğitimi,[16] teknik destek ve askeri yardım sağlamıştır.[17] Bu destek genellikle CIA üstünden sağlanmıştır.