El yazması
From Wikipedia, the free encyclopedia
Elyazması[1] ya da el yazması,[2] elle yazılan ve çizimleri yapılan; genellikle edebî, sanatsal ya da tarihî önemi haiz kitap.
Bu maddenin tarafsızlığı konusunda kuşkular bulunmaktadır. (Ocak 2020) |
Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Ocak 2020) |
Bu madde konu hakkında evrensel bir bakış açısı yansıtmamaktadır. (Ocak 2020) |
Elyazmalarının yapısı zahriye (içkapak), serlevha, temellük kaydı, sima kaydı, mukabele kaydı, besmele ile başlayan hamdele ile süren, salveleyle devam eden metin, dibace, fihrist, hatime, istinsah kaydı, ketebe kaydı bölümlerinden ibarettir.
Tipleri tek nüsha, nadir nüsha, eski tarihliler, müellif hattı, müellif nüshası, sima nüshası, temiz nüsha, mukabele nüshası, istinsah, canlı nüsha, tamam nüsha, sanat nüshası, ithaf nüshası diye ayrılır.
Elyazması yazarına müellif denir. Kopya edene hattat, müstensih denir. Yazarın el yazısıyla olanına müellif hattı denir, yazarın söyleyerek yazdırdığına müellif diktesi denilmektedir. Enine olana cönk, sayfa kenarı notlarına fevaid, ilavelere hamiş, sayfa kenarındaki açıklama notlarına haşiye, yazarın tüm eserlerine bir cilt halinde külliyat, bir ciltteki çeşitli yazmalara mecmuatül resail, kısaltılmış olana muhtasar, değişik yazı tiplerindekine murakka, karalamalara müsvedde, kırkambar yazılarına sefine, derleme kopyalara sevad, şerhedilmişlere şerh, bağımsız notlu olanlara şukka, talikacının yorumlarına talika, açıklamaya tefsir denir. Kur'an yazmaları 30 cüzdür, her cüz 20 sayfadır, her cüz 4 hizibtir, cüzler cüz gülüyle, hizipler hizip gülüyle ayrılır. Telhiscinin özetine telhis, çeviriye tercüme, tamamlayıcı olana zeyl denir. Matbaanın yerleşmesinden sonra yazmalar ortadan kalkmıştır.
Konular, dil, hat, edebiyat, tarih, coğrafya, felsefe, mantık, riyaziyat, fizik, kimya, tıp, zooloji, botanik, sihir, rüya, ansiklopedi, fıkıh ve dinbilimlerini içerir. Bir yazma eserin en önemli kayıtlarından biri ferağdır[3] Çünkü bu kayıt nüshanın kim tarafından nerede nasıl yazıldığını gösterir. Buna istinsah kaydı da denir ve hicrî takvim kullanılır.
Elyazmaları, aklamı sitte denilen sülüs, nesih, muhakkak, reyhani, tevkii, rika, talik yazı tipleriyle yazılmışlardır. Diğer yazı tipleri makili, hicazi, kufi, divani, siyakat, nestalik, mağribi, müsenna, celî, gubari diye adlandırılır. Yazmaların incelenmesinde kuyudat (kayıtlar) çok önemlidir. Kayıtlar telif, rivayet, sema, kıraat, münavele, kitabet, mütalaa, nazar, muaraza, tashih, temellük başlıklarını taşımaktadır.