Mercalli şiddet ölçeği

Mercalli şiddet ölçeği, bir depremin şiddetini ölçmek için kullanılan ölçektir. Depremin yeryüzüne, insanlara, cisimlere ve yapılara olan etkisini I ile XII arasında bir ölçek ile nicelendirir; I hissedilmez, XII ise tam yıkım demektir.^[1][2] Değerler depreme olan uzaklığa ve yerin fiziksel özelliklerine bağlı olarak değişir, en yüksek şiddet depremin merkezi civarında olur. Depremi yaşamış olan kişilerden veriler toplanır ve onların bulunduğu yer hakkında bir şiddet değeri elde edilir.

Tarih

Mercalli (Şiddet) ölçeği, yaygın kullanılan ve daha basit, on basamaklı olan Rossi-Forel ölçeğinden kaynaklanır. 1884 ve 1906 yıllarında İtalyan volkan bilimcisi Giuseppe Mercalli bu ölçeği değiştirmiştir. 1902'de on basamaklı Mercalli ölçeği İtalyan fizikçisi Adolfo Cancani tarafından 12 basamaklı olarak genişletilmiştir. Alman jeofizikçisi Heinrich Sieberg tarafından tamamen yeniden yazılmış ve Mercalli-Cancani-Sieberg (MCS) ölçeği olarak adlandırılmıştır. MCS ölçeği daha sonra 1931'de Harry O. Wood ve Frank Neumann tarafından değiştirilmiş ve İngilizce Mercalli-Wood-Neumann (MWN) ölçeği olarak yayımlanmıştır. Charles Richter (Richter ölçeğinin kurucusu) tarafından geliştirilen bu ölçek günümüzde "Değiştirilmiş Mercalli Şiddet Ölçeği" (İngilizce Modified Mercalli Intensity Scale (MMI) veya kısaca Modified Mercalli Scale (MM)) olarak adlandırılır.

Mercalli şiddet ölçeği

Değiştirilmiş (Modifiye) Mercalli Şiddet ölçeğinin alt basamakları genelde kişilerin bir depremi nasıl algıladığıyle ilişkilidir. Ölçekteki daha yüksek sayılar gözlemlenen yapısal hasara dayalıdır. Sağdaki tablo Değiştirilmiş Mercalli Şiddet ölçeğindeki basamaklar için yaklaşık bir fikir verir. Soldaki tablo, bir depremin merkezinde hissedilen Değiştirilmiş Mercall Şiddet değerlerini göstermektedir.

Richter Büyüklüğü	Tipik maksimum Değiştirilmiş Mercall Şiddeti
1.0 - 3.0	I
3.0 - 3.9	II - III
4.0 - 4.9	IV - V
5.0 - 5.9	VI - VII
6.0 - 6.9	VII - VIII
7.0+	IX veya daha yüksek

İlksel	Çoğu kişi tarafından, eğer elverişli şartlarda değilseler, hissedilmez.
II. Zayıf	En iyi şartlarda, genelde binaların üst katlarında, birkaç kişi tarafından hissedilir. Asılı hassas cisimler sallanabilir.
III. Hafif	Kapalı mekânlarda, özellikle binaların üst katlarındaki kişiler tarafından hissedilebilir. Çoğu kişi bunun deprem olduğunun farkına varmaz. Hareketsiz otomobiller hafif sallanabilir. Geçen bir kamyonun titreşimlerine benzer. Deprem süresi tahmin edilir.
IV. Orta	Hem kapalı mekânlarda hem dışarıda hissedilir. Gece bazı kişiler uyanır. Tabak-çanaklar, pencereler, kapılar oynar; duvarların çatırtılar gelir. Ağır bir kamyon binaya çarpmış gibi gelir. Duran otomobiller hissedilir şekilde yalpalar. Tabak-çanaklar ve pencere camları takırdar.
V. Oldukça güçlü	Açık havada çoğu kişi tarafında hissedilir, elverişli olmayan şartlardaki bazı kişiler hissetmeyebilir. Tabak-çanaklar ve pencere camları kırılabilir, büyük çanlar çalabilir. Evin yakınından büyük bir tren geçiyor gibi titreşimler hissedilir.
VI. Güçlü	Herkesçe hissedilir; çoğu kişi korku içindedir ve dışarı koşar, dengesiz şekilde yürür. Pencereler, tabak-çanak ve bardaklar kırılır; kitaplar raflardan düşer; bazı ağır mobilyalar oynar veya devrilir; bazı yerlerde duvardan veya tavandan alçı dökülür. Hafif yapı hasarı.
VII. Çok güçlü	Ayakta durmak zordur; mobilyalar kırılır; iyi tasarlanmış ve inşa edilmiş yapılarda hasar ihmal edilebilir düzeydedir; alelade ama iyi yapılmış yapılarda hafif ve orta derece hasar; kötü tasarlanmış veya inşa edilmiş yapılarda önemli hasar; bazı bacalar kırılır; hareket halinde arabalardaki kişiler tarafından hissedilir.
VIII. Yıkıcı	Özel tasarlanmış yapılarda hafif hasar; alelade büyük yapılarda önemli hasar ve kısmi çökme. Kötü yapılmış yapılarda büyük hasar. Ev ve fabrika bacaları, sütunlar, abideler, duvarlar yıkılır. Kuyu suları bulanma yaşar. Sürücüler sallantı sebebiyle araç süremez hâle gelir. Ağır mobilyalar yerinden oynar.
IX. Çok yıkıcı	Genel panik; özel tasarlanmış yapılarda önemli hasar, bu yapıların çoğunun iskeletleri eğilir. Zemin sıvılaşmaya başlar. Alelade binalarda büyük hasar, kısmen çöküntü. Bazı binalar temellerinden oynar. Eski köprü ve altyapılar büyük hasar alır. Yumuşak zeminlerde sığ yarıklar oluşur. Sarsıntı sırasında ufuk çizgisinden deprem dalgaları hafifçe görülebilir.
X. Yoğun	İyi inşa edilmiş ahşap binalar yıkılır; çoğu tuğla yapı temeliyle beraber yıkılır. Nehir kıyılarında ve dik yamaçlarda ciddi heyelanlar ve su taşkınları yaşanır. Eski ve alelade altyapılar artık kullanılamaz hâldedir. Açık alanda sarsıntı anında ayakta durmak oldukça zorlaşır. Raylar eğrilir.
XI. Aşırı	Büyük yıkım. Afet bölgesinin zemininde değişiklik başlar. Tuğla yapıların tamamına yakını çöker. Özel tasarlanmış yapıların bir kısmı temellerinden oynar. Köprüler çok büyük oranda yıkılır. Yollar ve kaldırımlar çok büyük hasar alır. Bazı ana yollar ulaşıma kapanır. Yeraltı boruları ve altyapıların büyük bir kısmı kullanılamaz hâle gelir. İletişim sistemlerinde büyük aksaklıklar meydana gelir. Yeryüzünde derin çatlaklar meydana gelir. Yumuşak zeminlerde toprak çökmeleri ve arazi kaymaları net bir şekilde görülebilir. Sarsıntı sırasında deprem dalgaları ufuk çizgisinden çıplak gözle ciddi oranda görülebilir. Raylar ve betonarme pistler kullanılamaz hâle gelir. Deprem bölgesindeki zeminde sıvılaşma en üst düzeyde olur.
XII. Afetsel	Tam yıkım. Afet bölgesinin yeryüzü şekli tamamıyla değişir. Sağlam bina, köprü, yol vb. neredeyse hiçbir yapı kalmaz. Özel tasarlanmış ve sağlam inşa edilmiş ayakta kalmayı başarabilen yapıların neredeyse hepsi artık kullanılamaz hâldedir. Altyapı hatları ve iletişim sistemleri tamamıyla devre dışı kalır. Asfalt pistler çok büyük hasar alır. Modern otoyol ve kara yollarının büyük bir kısmı ulaşıma kapanır. Yeryüzü ufuk çizgisinden bakıldığında deniz dalgalarını andıracak şekilde dalgalanır. Sarsıntı sırasında ufuk ve yataylık kavramı yok olur. Hiçbir cisim yerinde kalamaz.

Fiziksel niceliklerle bağıntı

Mercalli ölçeği, nesnel ölçümlere göre tanımlı değildir (sarsıntı genliği, sarsıntı sıklığı, azami hız, azami ivme gibi). İnsanlar tarafından algılanabilen sarsıntılar ve yapı hasarları, düşük şiddetli olaylarda azami ivme ile, yüksek şiddetli olaylarda ise azami hız ile bağıntı gösterir.^[3]