Suriye
Batı Asya ülkesi / From Wikipedia, the free encyclopedia
Suriye (Arapça: سُورِيَا veya سُورِيَة, romanize: Suriyya), resmî olarak Suriye Arap Cumhuriyeti (Arapça: الجمهورية العربية السورية, romanize: El-Cumhuriyyetü'l-Arabiyyetü's-Suriyya), Doğu Akdeniz ve Levant'ta yer alan bir Batı Asya ülkesidir. Batıda Akdeniz, kuzeyde Türkiye, doğu ve güneydoğuda Irak, güneyde Ürdün ve güneybatıda İsrail ve Lübnan ile sınırlanan ve 14 vilayetten oluşan üniter bir cumhuriyettir. Verimli ovalar, yüksek dağlar ve çöllerden oluşan bir ülke olan Suriye, çoğunluğu Suriyeli Araplar, Kürtler, Türkmenler, Süryaniler, Ermeniler, Çerkesler,[11] Arnavutlar ve Rumlar olmak üzere çeşitli etnik ve dinî gruplara ev sahipliği yapmaktadır. Dinî gruplar arasında Müslümanlar, Hristiyanlar, Nusayriler, Dürziler ve Yezidiler bulunmaktadır. Suriye'nin başkenti ve en büyük şehri Şam'dır. Araplar en büyük etnik gruptur ve Müslümanlar en büyük dinî gruptur.
Suriye ٱلْجُمْهُورِيَّةُ ٱلْعَرَبِيَّةُ ٱلسُّورِيَّةُ (Arapça) El-Cumhuriyyetü'l-Arabiyyetü's-Suriyya Suriye Arap Cumhuriyeti | |
|---|---|
Slogan وَحْدَةٌ ، حُرِّيَّةٌ ، اِشْتِرَاكِيَّةٌ Waḥdah, Ḥurrīyah, Ishtirākīyah ("Birlik, Özgürlük, Sosyalizm") | |
.svg) Suriye konumu (yeşil) _-_SYR_-_UNOCHA.svg) | |
| Başkent ve en büyük şehir | Şam 33°30′K 36°18′D |
| Resmî dil(ler) | Arapça[1] |
| Etnik gruplar (2018[2]) | ~75% Arap ~10% Kürt ~15% Diğer (Türkmenler, Süryaniler, Ermeniler, Çerkesler ve daha fazlası dahil)[2][3] |
| Demonim | Suriyeli |
| Hükûmet | Totaliter[4] aile diktatörlüğü altında üniter baskın partili Baasçı yarı başkanlık cumhuriyeti[5] |
| Beşşar Esad | |
| Necah el-Attar | |
• Başbakan | Hüseyin Arnus |
| Hammuda Sabbah | |
| Yasama organı | Halk Meclisi |
| Tarihçe | |
| 8 Mart 1920 | |
| 1 Ocak 1925 | |
| 14 Mayıs 1930 | |
• De jure bağımsızlık | 24 Ekim 1945 |
• De facto bağımsızlık | 17 Nisan 1946 |
• Birleşik Arap Cumhuriyeti'nden ayrılma | 28 Eylül 1961 |
• Baas Partisi'nin iktidarı | 8 Mart 1963 |
| 27 Şubat 2012 | |
| Yüzölçümü | |
• Toplam | 185.180[6] km2 (87.) |
• Su (%) | 1,1 |
| Nüfus | |
• 2022 tahminî | 22.125.249[7] (60.) |
• Yoğunluk | 118,3/km2 (70.) |
| GSYİH (SAGP) | 2015 tahminî |
• Toplam | 50,28 milyar $[8] |
• Kişi başına | 2.900 $[8] |
| GSYİH (nominal) | 2014 tahminî |
• Toplam | 24,6 milyar $[8] (167.) |
• Kişi başına | 831 $[8] |
| Gini (2014) | 55.8[9] yüksek |
| İGE (2021) |  0.577[10]orta · 150. |
| Para birimi | Suriye Lirası (SYP) |
| Zaman dilimi | UTC+3 |
| Trafik akışı | sağ |
| Telefon kodu | +963 |
| ISO 3166 kodu | SY |
| İnternet alan adı | .sy |
 |
| Bu kategoride yer alan maddeler Suriye hükûmeti ve siyasetinin bir parçasıdır. |
|
|
|
Yasama |
|
|
|
Suriye, neo-Baasçılık olarak bilinen Arap milliyetçi ideolojisini benimseyen tek ülkedir. Suriye, Birleşmiş Milletler dışındaki bir uluslararası örgüt olan Bağlantısızlar Hareketinin üyesidir. Kasım 2011'de Arap Birliği[12] ve İslam İşbirliği Teşkilatı[13] üyelikleri askıya alındı ve Akdeniz Birliği üyeliğini kendi kendine askıya aldı.[14] Ancak 7 Mayıs 2023 tarihinde Arap Birliği'ne geri döndü.[15]
Modern Suriye devleti, yüzyıllar süren Osmanlı yönetiminin ardından 20. yüzyılın ortalarında kuruldu. Bir süre Fransız Mandası olarak kaldıktan sonra (1923-1946), yeni kurulan devlet, eskiden Osmanlı yönetiminde olan Suriye vilayetlerinden çıkan en büyük Arap devletini temsil ediyordu. Demokratik parlamenter bir cumhuriyet olarak de jure bağımsızlığını 24 Ekim 1945'te, Suriye Cumhuriyeti'nin Birleşmiş Milletlerin kurucu üyesi olmasıyla kazandı ve bu hareket eski Fransız Mandası'nı yasal olarak sona erdirdi (Fransız birlikleri Nisan 1946'ya kadar ülkeyi terk etmemiş olsa da).
"Suriye" adı tarihsel olarak daha geniş bir bölgeyi ifade etmekteydi, geniş anlamda Levant ile eş anlamlıydı ve Arapçada eş-Şam olarak bilinmekteydi. Modern devlet, MÖ 3. binyılın Ebla uygarlığı da dahil olmak üzere birçok antik krallık ve imparatorluk alanını kapsamaktadır. Halep ve başkent Şam, dünyanın sürekli yerleşim gören en eski şehirleri arasındadır.[16] İslami dönemde Şam, Emevi Halifeliği'nin merkezi ve Mısır'daki Memlük Sultanlığı'nın bir vilayet başkentiydi.
Bağımsızlık sonrası dönem, 1949 ve 1971 yılları arasında ülkeyi sarsan çok sayıda askeri darbe ve darbe girişimi ile çalkantılı geçti. Suriye 1958'de Mısır ile Birleşik Arap Cumhuriyeti adı verilen kısa süreli bir birlik kurdu ve bu birlik 1961 Suriye Darbesi ile sona erdi. Cumhuriyet, 1 Aralık'ta yapılan anayasa referandumunun ardından 1961 yılının sonlarında Suriye Arap Cumhuriyeti olarak yeniden adlandırıldı. Arap Sosyalist Baas Partisinin askeri komitesi tarafından gerçekleştirilen ve tek partili bir devlet kuran 1963 Darbesi önemli bir olaydı. Suriye, 1963'ten 2011'e kadar Olağanüstü Hal Yasası altında kaldı ve vatandaşlar için anayasal korumaları etkin bir şekilde askıya alındı. Neo-Baasçı gruplar arasındaki iç iktidar mücadeleleri 1966 ve 1970'te yeni darbelere neden oldu ve nihayetinde General Hafız Esad'ın iktidarı ele geçirmesiyle sonuçlandı. Esad, silahlı kuvvetlerde, bürokraside, "Muhaberat"ta ve yönetici elitte kilit görevlere Nusayri sadıklarını atadı; iktidarı kendi ailesi içinde sağlamlaştırmak için etkili bir "Nusayri azınlık yönetimi" kurdu.[17]
Hafız Esad'ın 2000 yılında ölümünden sonra oğlu Beşşar Esad, Esad ailesine bir kişilik kültü etrafında şekillenen devlet başkanlığını ve siyasi sistemi miras bıraktı.[17] Esad ve Baas rejimi, vatandaşların ve siyasi mahkumların sık sık infaz edilmesi, kitlesel sansür[18][19] ve milyarlarca dolarlık yasa dışı uyuşturucu ticaretinin[20][21] finanse edilmesi de dahil olmak üzere çok sayıda insan hakları ihlali nedeniyle kınandı. Mart 2011'den bu yana Suriye, bölgedeki ve ötesindeki bir dizi ülkenin askeri veya başka şekillerde müdahil olduğu çok taraflı bir iç savaşın içinde. 2020 itibarıyla Suriye topraklarında Esad yönetimine meydan okuyan üç siyasi oluşum - Suriye Geçici Hükümeti, Suriye Kurtuluş Hükümeti ve Rojava - ortaya çıktı. Suriye, 2016-2018 yılları arasında Küresel Barış Endeksi'nde son sırada yer alarak savaş nedeniyle dünyanın en şiddetli ülkesi haline geldi.[22] Çatışmalar 570.000'den fazla insanın ölümüne[23] yol açarken, Esad yanlısı güçler toplam sivil kayıpların %90'ından fazlasına neden oldu.[lower-alpha 1] Savaş aynı zamanda Suriye mülteci krizine de yol açtı. 7,6 milyon ülke içinde yerinden edilmiş insan (Temmuz 2015 UNHCR sayısı) ve 5 milyondan fazla mülteci (Temmuz 2017 UNHCR tarafından kaydedildi)[32] olduğu tahmin edilen savaş, son yıllarda nüfus değerlendirmesini zorlaştırmıştır.