İshak Ağa Çeşmesi (Ortaçeşme, Beykoz)

İshak Ağa Çeşmesi ya da Palamar Çeşmesi, İstanbul'un Beykoz ilçesindeki bir çeşmedir. İstanbul Gümrük Emini İshak Ağa tarafından 1752 ya da 1753 yılında yaptırıldı. İnşa edildiği dönemde Beykoz Çayırı içinde yer alsa da, bölgedeki yapılaşmanın artmasıyla kent dokusu içinde kaldı. 1972 sonrasında özgün teknesinin şekli değiştirilen çeşme, günümüzde işlevseldir.

İshak Ağa Çeşmesi

Çeşmenin ön cephesi ile çevresinden bir görünüm (Kasım 2022)
Diğer ad(lar)	Palamar Çeşmesi
Genel bilgiler
Durum	İşlevsel
Tür	Sütun çeşme
Konum	Beykoz, İstanbul, Türkiye
Koordinatlar	41°08′50″K 29°05′14″D
Yaptıran	İshak Ağa
Tamamlanma	1752/1753
Yenileme	1972 sonrası
Teknik ayrıntılar
Malzeme	Mermer
Kitâbesini yazan	Edirneli Emin Efendi
Su kaynağı	Yalıköy'ün doğu kısmındaki sırt

İshak Ağa Çeşmesi, Ortaçeşme Mahallesi'nde konumlanan ve kare prizma şeklindeki mermer bir sütundan meydana gelen bir sütun çeşmedir. Çeşmenin haznesi olan bu sütunun üstü, kare tabanlı bir piramit şeklindedir. Gövdenin güneydoğuya bakan cephesinde lülesi, lülesinin yukarısında üç satırlık yapım kitâbesi ve mermer teknesi yer alır. Dikdörtgen bir silme içine, yüzeysel çizgilerle mihrap biçiminin verildiği aldığı kuzeybatı cephesi, bir namazgâh olarak düzenlenmiştir. Mihrabın yukarısında bir çiçek dalı kabartması bulunur.

Tarihi

İstanbul Gümrük Emini İshak Ağa tarafından, kendisinin görevinden azledilişinden sonra aynı göreve ikinci kez getirildiği 1752 ya da 1753 yılında yaptırıldı.^[a][1][2] Çeşmenin suyu, Yalıköy'ün doğu kısmındaki sırttan geliyordu.^[3] İnşa edildiği dönemde Beykoz Çayırı'ndaysa da, bölgedeki yapılaşmanın artmasıyla kent dokusu içinde kaldı.^[2] İbrahim Hilmi Tanışık'ın 1945'te yayımlanan eserindeki ifadelerle "yalak şeklinde uzun [bir] teknesi" vardı.^[4] Bu şekliyle en son kaydı 1972 yılında olup ilerleyen dönemde teknesinin şekli değiştirildi.^[1][5] Günümüzde mülkiyeti maliye hazinesinde olan çeşme, işlevsel durumdadır.^[6]

Konumu ve mimarisi

İstanbul'un Beykoz ilçesinin Ortaçeşme Mahallesi'nde, Çayır Caddesi ile Sultan Aziz Caddesi'nin kesiştiği bölgede konumlanır. Palamar Çeşmesi olarak da bilinir.^[7] Kare prizma şeklindeki mermer bir sütundan meydana gelen bir sütun çeşmedir. Çeşmenin haznesi olan bu sütunun üstü, kare tabanlı bir piramit şeklindedir. Gövdenin güneydoğuya bakan cephesinde lülesi ile mermer teknesi yer alır. Dikdörtgen bir silme içine, yüzeysel çizgilerle mihrap biçiminin verildiği aldığı kuzeybatı cephesi, bir namazgâh olarak düzenlenmiştir.^[1][2][8][9] Mihrabın yukarısında bir çiçek dalı kabartması bulunur.^[2]

Ön cephesinin üst kısmında, alt alta sıralanan, yan uçları kemerli dikdörtgen şeklindeki üç kartuşun içinde üç satırlık yapım kitâbesi vardır. Yeşil zemin üzerine altın varakla yazılı, Edirneli Emin Efendi tarafından celî sülüs üslubuyla işlenen metin şu şekildedir:^[10][11][12]

Metin صاحب الخیرات والحسنات السید اسحق اغا المعروف بامین کمرک استانه سنه ١١٦٦	Çeviri yazı Sâhibü'l-hayrât ve'l-hasenât es-Seyyid İshak Ağa el-ma'rûf bi-Emîn-i Gümrük-i Âsitâne Sene 1166

• 
  Çeşmenin arka cephesindeki kabartma (Kasım 2022)
• 
  Çeşmenin kitâbesi (Kasım 2022)
• 
  Çeşmenin yan cephesinden bir görünüm (Kasım 2022)

Kültürel etkileri

Hoca Ali Rıza'nın, çeşme ile çevresini tasvir ettiği eseri

Hoca Ali Rıza'nın, çeşmeyi ve çevresini tasvir ettiği kâğıt üzerine suluboya bir resmi vardır.^[13]

Ayrıca bakınız

• Beykoz'daki çeşmeler listesi
• İshak Ağa Çeşmesi, Beykoz'un Merkez Mahallesi'nde yer alan ve İshak Ağa'nın yenilediği çeşme
• İshak Ağa Çeşmesi (Beykoz Çayırı), Beykoz Çayırı'nda yer alan ve İshak Ağa'nın yaptırdığı çeşme

Notlar

1. Kitâbesindeki 1166 yılı, miladi takvimde 1752 ya da 1753'e denk gelir.