İslami Cumhuriyet Partisi

İslami Cumhuriyet Partisi (Farsça: حزب جمهوری اسلامی; İCP), 1979 yılının ortasında, İran Devrimi sırasında, Humeyni'nin devrimi gerçekleştirmesine yardım etmek ve ülkede teokrasinin egemen kılınmasını sağlamak amacıyla kurulmuş bir siyasi partidir. Parti, iç çekişmeler yüzünden tasfiye olduğu Mayıs 1987'ye kadar siyasi varlığını sürdürmüştür.

Partinin genel özellikleri ve kurucuları

Parti, Humeyni'nin talebiyle, İran Devrimi'nden iki hafta sonra kurulmuştu.^[1] Partinin beş kurucu üyesi vardı; Muhammed Cevad Bahonar, Muhammed Beheşti, Haşimi Rafsancani, Ali Hamaney ve Abdülkerim Musevi Erdebili.^[1][2] Kurucu beş üyeyle birlikte, partinin ilk merkez komite üyeleri arasında Hasan Ayet, Esedullah Badamçiyan, Abdullah Cesbi, Mir Hüseyin Musavi, Habibullah Asgerüladi Müselman, Seyid Mahmud Kaşani, Mehdi Iraki ve Ali Derehşan da bulunmaktaydı.^[2] Beheşti, Bahonar ve Hamaney, partinin genel sekreterlik vazifesini ortaklaşa yürütmekteydi.^[2]

Partinin, güçlü din adamlarından oluşan bileşimi, Humeyni'ye olan bağlılığı, liberal politik hareketlere karşı takındığı muhalif tutum ve devrimci örgütlere verdiği açık destek, en belirleyici ve ayırt edici özellikleriydi. Büyük yatırım gerektiren iktisadi kuruluşların devletleştirilmesi, İslami kültürün yaygınlaştırılması ve üniversite sisteminin buna uygun olarak yeniden düzenlenmesi ve yoksullara yardım edilmesi, gibi politikalrı desteklemekteydi.^[3]

Bu devrimci din adamları partiyi, devrim sonrasında kurulan teokratik İran devletini ele geçirip, yönetim tekeli oluşturmakta kullandılar. Parti, diğer sivil muhalif gruplarla yaptığı iktidar mücadelesinde, İran Devrim Muhafızları Ordusu ve Hizbullah'ını kullandı.

Dağılmasının sebepleri

1980'lerin sonuna doğru parti içindeki fraksiyonların çatışması doruğa ulaştı. İran-Irak Savaşı, izolasyon politikasının devam ettirilip ettirilmeyeceği gibi konuların yanı sıra, ekonomi politikaları üzerinde uzlaşma sağlanamayan ve parti içi çatışmaya yol açan konulardı. Ayrıca diğer tüm siyasi partilerin ve faaliyetlerin yasaklanmış olması, siyasi arenada rakipsiz kalan İCP'yi büyük bir atalet içine sokmuştu."^[4]

Ahmed Mneysi, El-Ahram'da şöyle yazmıştı:

"İCP, tek parti hakimiyeti altında teolojik devlet yönetimi konusunda mutabık kalmakla birlikte, parti içindeki aşırı sağ unsurlar, yönetimde izlenecek İslami yöntemler konusunda (velayet-i fakih gibi) derin fikir ayrılıkları yaşıyorlardı.^[5]

İran konusunda uzman Daniel Brumberg ise, Cumhurbaşkanı Ali Hamaney ve popüler Başbakan Mir Hüseyin Musavi arasındaki çatışmanın, partinin sonunu getirdiği fikrini ortaya atıyordu.^[6] Fakat konuyla ilgili diğer bir raporda, partinin Mayıs 1987'de dağılmış olmasını, parti içi çatışmalara bağlıyordu.^[2][7] Nihayet, Rafsancani ve parti lideri Hamaney'in ortak talebi ve Humeyni'nin onayıyla 2 Mayıs 1987 tarihinde feshedildi.^[1]

Parti liderleri

Genel Başkan Muhammed Beheşti (1979–1981) Muhammed Cevad Bahonar (1981) Ali Hamaney (1981–1987)

Genel Başkan Yardımcısı Hasan Ayet (1979–1981) Mir Hüseyin Musavi (1981–1987)